هەمەڕەنگ
ناوەندی بەریتانی بۆ ژینگە ڕاپۆرتێکی لە بارەی ١٠ ساڵی داھاتووی بەریتانیا بڵاوکردەوە و تیایدا باسی لەوە کردووە، شاری لەندەن بە تایبەتی بەشی باشوری و ئەو شارانەی تر کە لەسەر ڕووباری تایمزن لە بەردەم مەترسی ژێرئاوکەوتندان.
لێکۆڵینەوەکە باسی لەوەشکردووە، ھۆکاری بەرزبوونەوەی ئاوی ڕووباری تایمز بریتییە لە توانەوەی شاخە سەھۆڵینەکانی جەمسەری باکوری گۆی زەوی بەھۆی بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و گۆڕانی کەش و ھەواوە.
ھاوکات شوێنەوارناس " فرانک گۆدیۆ " لەسەرەتاکانی سەدەی ٢١ ی زاینیدا چەندین پاشماوە و پەیکەر و وێنەی جۆراجۆر و ئاسەواری مێژوو جیاوازی دۆزیوەتەوە، دۆزینەونەوەی ئاسەوارێکی لەم جۆرە کە تێدا پاشماوەی جۆرە میوەیەکی تێدایە کە مێژووەکەی بۆ سەدەی ٤ پێش زاین دەگەرێتەوە زانایانی بواری شوێنەواری سەرسام کردووە .
ئەو خشتە قوڕینە بە (٤٢٧-Si) ناسراوە و نەخشەیەکی لەسەرە کە تایبەتە بە پێوانەکردنی ڕووبەرێک زەوی، مێژووی ئەو خشتە قوڕینە دەگەڕێتەوە بۆ ١٦٠٠-١٩٠٠ ساڵی پێش زاینی و لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩دا لە عێراق دۆزراوەتەوە و لە مۆزەخانەی ئیستەنبوڵ دانراوە و بەم دواییانە دکتۆر دانیال مانسفیڵد لە زانکۆی "نیو ساوس وێڵز" لە ئوسترالیا تێبینی ئەو نەخشەیەی سەر خشتە قوڕینەکەی کرد.
لە خشتەکەدا ھاوکێشەی فیساگۆرسی بەکارھاتووە و ئەو لاکێشانەی کە تێیدا کێشراوە لاکانیان یەکسانن و ئەوەش ئاماژەیەکە بۆ ئەوەی کە ڕووپێوەکان لەو سەردەمەدا کۆمەڵە ھێڵێکی ستوونیان داھێناوە کە لەوانەی پێشتر زۆر ووردتر بوون.
بابلیەکان سیستەمی شەست ژمارەییان بەکارھێناوە کە ھاوشێوەی سیستەمی ئەم سەردەمەیە بۆ ژماردنی کات ئەوەش وای کردووە کارکردن لەسەر ئەو ژمارانەی کە لە پێنج گەورەترن قورستر بێت.
بە پێی ڕاپۆرێکی ڕۆژنامەکانی واشنتۆن پۆستی ئەمریکی، بەرنامەی "پێگاسۆس" کە دروستکراوی کۆمپانیای "ئێن ئێس ئۆ"ی ئیسرائیلیە و بۆ مەبەستی سیخوڕیکردن بەکاردێت، لەلایەن چەندین وڵاتەوە بۆ چاودێریکردنی ژمارە مۆبایلی ٥٠ ھەزار کەسایەتی دیاری جیھانی، وەک سەرۆک وڵات و چالاکوان و ڕۆژنامەنووس و دیپلۆماتکار و فەرماندەی سەربازی بەکارھاتووە و سیخوڕی بەسەر ژمارە مۆبایلەکانیانەوە کراوە و چاودێری پەیوەندییەکانیان کراوە.
لەناو ئەو کەسانەی گومانی ھاککردنی مۆبایلەکانیان ھەیە، سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ٣٤ وڵاتی جیھان ھەیە، کە یەکێکیان سەرۆک کۆماری عێراقە، لەو بارەیەوە ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست نوسیوویەتی، ڕوون نیە کە ئایا ھەوڵی ھاککردنی مۆبایلەکەی سەرۆک کۆماری عێراق سەرکەتوو بووە یاخود نا، بەڵام لێکۆڵینەوە لە گوومانەکان دەکرێت و پشکنین بۆ مۆبایلی ھەموو ئەو کەسانە دەکرێت کە گوومانی ھاککردنی مۆبایلەکانیان ھەیە.
یەکێکی تر لەو سەرکردانەی گوومانی چاودێریکردنی مۆبایلەکەی ھەیە، ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسایە، جگە لە ماکرۆن سەرۆک وەزیرانی فەڕەنسا و ژمارەیەک وەزیری کابینەکەی مەترسی ھاککردنیان لەسەرە، بە پێی زانیارییەکانی ڕۆژنامەی زە گاردیانی بەریتانی، وڵاتی مەغریب ئەو بەرنامەیەی بۆ سیخوڕیکردن بەسەر سەرۆکی فەڕەنساوە بەکارھێناوە، بەو پێیەی یەکێک لە ژمارە مۆبایلەکانی ماکرۆن، لە لیستی ئەو ژمارانەدا بووە، کە لەلایەن دەزگای ئاسایشی مەغریـبەوە لە ڕێگەی ئەو بەرنامە ئیسڕائیلییەوە چاودێریکراوە، لەو بارەیەوە سەرۆکایەتی فەڕەنسا ڕایگەیاند، ئەگەر ڕاستی ئەو پرسە بسەلمێنرێت، ئەوا مەترسییەکی گەورەیە.
ھەر بە پێی زانیارییەکانی زە گاردیان، چەندین وڵات تێوەگلاون لە پڕۆسەی سیخوڕیکردن لە ڕێگەی ئەو بەرنامەیەوە، بۆ نموونە ساڵی ٢٠١٨ و ٢٠١٩ ئیماڕات لە ڕێگەی ئەو پڕۆگرامەوە چاودێری ژمارە مۆبایلی سەعد حەریری سەرۆک وەزیرانی پێشووتری لوبنانی کردووە و ساڵی ٢٠١٩ش ھیندستان، ئەو پڕۆگرامەی بۆ چاودێریکردنی مۆبایلەکەی عومران خان سەرۆک وەزیرانی پاکستان بەکارھێناوە.
بە یەکەم کەشتی کۆمپانیای "بلو ئۆریگن" کە بە سەرنشینەوە دەچێتە بۆشایی ئاسمان، "جێف بیزۆس" و "مارک بیزۆس"ی برای و "والی فونک" ژنێکی تەمەن ٨٢ ساڵ و خوێندکارێکی فیزیای تەمەن ١٨ ساڵ بە ناوی "ئۆلیڤەر دایمن" دەچنە بۆشایی ئاسمان.
کەشتییەکەیان، پەنجەرەی گەورەی تێدایە، دیمەنی زەوی لە دوورەوە بە جوانی دەبینن و پێویستی بە کەشتیوان نییە، "بیزۆس" دەڵێت، ھەمووان پرسیارم لێدەکەن کە ئایا دەترسم یاخود نا، بەڵام نەخێر ھیچ دوو دڵییەکم نییە و زۆر پەرۆشم بۆ ئەوەی فێری دەبم لە بۆشایی ئاسمان.
ئەو ژنە تەمەن ٨٢ ساڵەشی یاوەری "بیزۆس" دەکات دەبێتە بە تەمەنترین ژن کە گەشت بۆ بۆشایی ئاسمان ئەنجام بدات، ئەو ژنە لە ٦٠ەکانی سەدەی ڕابردوو ھەمان ئەو تێستانەی بۆ کراوە کە بۆ پیاوان لەو ساڵانەدا دەکران بۆ چوونە ئاسمان، بەڵام چانس یاوەری نەبوو، لە ئێستاشدا لەو تەمەنەی خەونەکەی بەدیدەھێنێت.
ئەم گەشتەی "بیزۆس" ڕووبەڕووی ڕەخنەی زۆر بووەوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، خەڵک دەڵێن ئەو پارەیەی بۆ بۆشایی ئاسمان خەرجی کردووە، دەکرا بۆ شتێکی تر بەکاری بھێنێت وەک چارەسەرکردنی گۆڕانکارییەکانی کەش و ھەوا و ھاوکاری کردنی جیھان لە ڕووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنا.
سامانەکەی "بیزۆس" بە نزیکەی ٢٠٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت و دەوڵەمەندترین پیاوی جیھانە، "بیزۆس" تەمەنی ٥٧ ساڵە و سەرۆکی جێبەجێکاری گەورە کۆمپانیای "ئەمازۆن"ە، ئەم گەشتەشی پێدەچێت ئاماژەیەک بێت بۆ ئەوەی ئەو ملیاردێرەی جیھان ھیچ نەماوە تاقی نەکاتەوە تەنھا چوونە بۆشایی ئاسمان نەبێت و ئەوەشی کرد.
لە ئێستاشدا نرخی ئەم ئوتومبێلە نزیکەی ٢ ملیۆن دۆلاری ئەمریکیە لە بازاڕەکانی جیھاندا.
ئەوەی جێ سەرنجە ڕامی لاپتۆپەکە لە جۆری " LPDDR4x-4266 "، و دەرچەی Thunderbolt 4و دەرچەی USB -A 3.2 لە خۆدەگرێت و ھەستەوەری پەنجەمۆری ھەیە و پیشتگیری لە بارگاوی کەرەوەی خێرا بە ھێزی 130 وات دەکات .
لە ھەواڵێکی ئاژانسەکاندا ئاماژەی بەوەکراوە ، دوای ئەوەی ملیاردێرێکی بەناوبانگی جیھان " جێف بیزوس " کە دامەزرێنەری کۆمپانیای ئەمازۆنە ئاشکرای دەکات لەگەڵ براکەیدا بەنیازن لە مانگی حەوت ئەمساڵ بە گەشتی ئاسمانی " New Shepard" گەشتێک بە بۆشایی ئاسماندا بکەین، بەڵام ئەوەی جێ سەرنجە ئەم کارە ناڕەزایەکی زۆری لێدەکەوێتەوە لەلایەن خەڵکەوە و زیاتر لە ٩٢ ھەزار کەس ئیمزایان کۆکردووەتەوە دژی گەرانەوەی ئەم ملیادێرانە بۆ سەر زەوی و دەڵێن ، پێویستە بە ھیچ شێوەیەک ملیاردێرەکان نە لە سەر زەوی نە لە بۆشایی ئاسماندا بمێنن بەڵام ئەگەر بۆشایی ئاسمان ھەڵبژێرن بۆ ژیان دەتوانن لەوێ بمێننەوە .
ھاوکات لە نێو ئەم کەشتییەدا جێگەی سێ کەس دەبێت دوو لە جێگەکان بۆ ملیاردێر جێف بیزوس و براکەی دانراوە بەڵام جێگەی سێیەم لە رێگەی زیادکردنێکی ئاشكراوە لە ئینتەرنێت بە بری ٢٨ ملیۆن دۆلار فرۆشراوە بە کەسێکی تر .
لە ھەواڵێکی مالپەری " دەیل مەیل" ی بەریتانیادا ئاماژە بەوەکراوە ، ئەم پاشماوانە مێژووەکەیان بۆ سەدەی ١٣ ی پێش زاین و سەردەمی دەسەڵاتی ئیمپراتۆریەتی حیسییەکان دەگەرێتەوە کاتێک ٩٠ تابلۆی شوێنەوارین لەسەر بەرد ھەڵکۆڵیوە کە ھەر یەکەیان لە شێوەی جۆراوجۆرن ھەندێکیان لەشێوەی ئاژەڵان و خواندەکان بوون .
ھاوکات ئاماژەی بەوەشکراوە ، لەو سەردەمەدا ئەو پاشماوەنەیان بەمەبەستی ساڵنامە و نەخشە بەکارھێنراون بۆ زانين و دیاریکردنی رۆژ و مانگ و ساڵ ، دەستنیشانکردنی سنوری وڵاتان.
ئەوەی جێگەی سەرنجە زانایان وشوێنەوارناسان نزیکەی ٢٠٠ ساڵیان پێویست بووە تا لە مەبەستی ھەڵکۆڵینی ئەو پاشماوان تێبگەن کە بۆ چ مەبەستێک بە کارھێنراون لەو سەردەمەدا.
دوای ساڵانێکی دورودرێژ لە نەبونی ھیچ ئاژەڵێک لەناو کۆشکی سپی ، بایدن بوە ئەو سەرۆکەی ئاژەڵەکانی بردەوە ناو کۆشکەکە ، جگە لەو سەگە ، بایدن خاوەنی سەگێکی تریشە بەناوی "مەیجور" کە تەمەنی ٣ ساڵە و بە نیازە لە داھاتووشدا پشیلەیەک بەرێتە کۆشکی سپییەوە .
ناسا لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، تەلسکۆبی ھەبڵ کە ماوەی ٣٠ ساڵە کاری وێنەگرتن و پشکنین و دۆزینەوە گەردونییەکان دەکات، بەھۆی بوونی کێشە لە بەشی سیستمی کۆمپیوتەرییەکەیدا لە کارکردن وەستاوە و چەند ڕۆژێکیشە سەرقاڵی چارەسەرکردنی کێشەکەن و ھەوڵیشدەدەن یەکەی یەدەگی تەلسکۆبەکە بخەنە کار.
تەلسکۆبی ھەبڵ لە ٢٤ی نیسانی ١٩٩٠ەوە لەسەر خولگەیەک جێگیرکراوە و تا ئێستاش توانیوویەتی سەدان دۆزینەوە و پشکنینی گەردوونی بکات و ھەزاران وێنەی گەردوونیش بۆ سەر زەوی بنێرێتەوە.
بڕیاریشە لە کۆتایی ئەمساڵدا تەلسکۆبێکی نوێ ڕەوانەی گەردوون بکرێت و بە وردیی و توانایەکی بەرزی زانستی بەزترەوە دۆزینەوە گەردوونییەکان ئەنجام بدات.
لە ساڵی ١٩٧٩ گۆڤاری زانستی "ئۆمنی" فیزیازانی ئەمریکی و براوەی خەڵاتی نۆبڵ "ڕیچارد فاینمەن"ی بە زیرەکترین کەس لە جیھاندا دەستنیشان کرد بەڵام کاتێک دایکی زاناکە سەردێڕی ڕۆژنامەکانی بینی وتی "ڕیچاردی ئێمە زیرەکترین کەسە !!! کەواتە خودا ھاوکاریمان بکات"
بە گوێرەی ھەواڵەکە، کۆمپانیای ناوبراو ڕایگەیاندووە، ھەر کارمەندێک ئەگەر ئەرک و ڕۆڵەکەی دەتوانرێت لە دەرەوەی ئۆفیسەکانی کۆمپانیاش ڕابپەڕێندرێت ئەوا دەتوانێت داوای مۆڵەتی کارکردن لە ماڵەوە یاخود دەرەوەی کۆمپانیا بکات و ئەوانیش مۆڵەتەکەی پێدەبەخشن.
لەو بارەیەشەوە "مارک زوکەربێرگ"ی سەرۆکی جێبەجێکاری کۆمپانیاکە ئاشکرای کرد کە پلان دادەنێن تا ناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٢ کارمەندەکانیان لە ماڵەکانیانەوە درێژە بە کار و خزمەتگوزارییەکانیان بدەن.
ناوبراو پێشتریش ڕایگەیاندبوو لە ماوەی ١٠ ساڵی داھاتوودا نیوەی کارمەندەکانیان کە لە ئێستادا ژمارەیان نزیکەی ٦٠ ھەزار کەسە، لە ماڵەکانیانەوە کارەکان ڕادەپەڕێنن.
ئەمەش لە کاتێکدایە کە پێشبینی دەکرێت فەیسبوک تا مانگی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ تەواوی ئۆفیس و خزمەتگوزارییەکانی کارا بکاتەوە، بەڵام ئەو کارمەندانەی کە مۆڵەتی کارکردنیان لە ماڵەکانیانەوە نیە بەلایەنی کەمەوە دەبێت نیوەی کاتی دیاریکراوی کارکردنیان لە ئۆفیسەکانی کۆمپانیا بەسەر ببەن.
جێی ئاماژەیە، کۆمپانیا گەورەکانی ڕکابەری فەیسبوکیش وەک گوگڵ و ئەپڵ لە ئێستادا مەرجەکانی کارکردنی ماوەی کەرەنتین و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەیان ھەڵوەشاندووەتەوە و داوایان لە کارمەندەکانیان کردووە کە بۆ کارکردن بگەڕێنەوە بۆ ئۆفیسەکانی کۆمپانیا.
کۆمپانیای فەیسبوک ڕایگەیاند، ماوەی قەدەغەکردنی ھەژماری (دۆناڵد تڕەمپ) سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا تا کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ بەردەوام دەبێت، لە دوای ئەو وادەیەش جارێکی تر ھەڵسەنگاندن بۆ بڕیارەکە دەکرێتەوە.
کۆمپانیاکە ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ئەگەر ماوەی قەدەغەکەش کۆتایی ھات و جارێکی تر سیاسەتەکانی کۆمپانیاکەی پێشێلکرد، سزای توندتر دەدرێت.
دوای ھەڵکوتانە سەر باڵەخانەی کۆنگرێس و بە تۆمەتی ھاندان بۆ توندوتیژی، ھەژمارەکانی تڕەمپ لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی فەیسبوک و ئینیستاگرام و سناپچات بۆ ماوەیەکی دیارینەکراو ڕاگیراون.
ئێمێڵی بڵەنت دەڵێت بەشی دووەمی فیلمەكە قووڵترە و لایەنی سۆزداریی زیاترە ، سەبارەت بە دەرهێنەر (جۆن كراسنسكی) یش، ئێمیڵی بڵەنت دەڵێت: جۆن كەسێكی بەهرەمەندە و بە قووڵی كار دەكات.
