ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەکەمی بۆ پڕۆژەیاسای ھەمواری یەکەمی یاسای ھاتووچۆ ژمارە ٨ی ساڵی ٢٠١٩ ئەنجامدا، ھەروەھا خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژەیاسای ھەمواری یەکەمی یاسای نەشتەرگەری چاندنی ئەندامانی مرۆڤ و رێگری کردن لە بازرگانی کردن پێوەی ئەنجامدا. پەرلەمانتارێکیش لەجێی پەرلەمانتارێکی دیکە سوێندی یاسایی خوارد.

ھەروەھا موحسن مەندەلاوی سەرۆکی کاتیی ئەنجومەنەکەش بڕیاریداوە بەبڕی یەک ملیۆن دینار سزای ھەر پەرلەمانتارێک بدرێت کە لە دانیشتنەکەدا  ئامادەییان نەبووە، کە لە دانیشتنەکەدا ١٦٨ ئەندام ئامادەبوون.

بڕیارە سبەینێش ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆببێتەوە و شەش بڕگە تاوتوێ بکات و لە بڕگەی یەکەمدا لێپرسینەوە لەگەڵ سەرۆکی تۆڕی راگەیاندنی عێراق بکات. 

دواتریش خوێندنەوەی یەکەم بۆ چوار پڕۆژەیاسا دەکرێت، کە بریتین لە پڕۆژەیاسای تۆمارکردنی گیانلەدەستدان و لەدایکبوون، ھەروەھا پڕۆژەیاسای وەرگرتنی زانیاری و ھەڵوەشانەوەی بڕیاری ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش و دەستەی باڵا بۆ پەرەدان بە ژنان. 

لە کۆتا بڕگەشدا، خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژەیاسای پەسەندکردنی کۆماری عێراق لەسەر پرۆتۆکۆلی ھەمواری ماددەی ٥٠ و ٥٦ لە رێککەوتنی فڕۆکەوانی مەدەنی نێودەوڵەتی بۆساڵی ١٩٤٤ دەکرێت.

د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە کۆشکی بەغداد لەگەڵ زیاد جەنابی سەرۆکی لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەران کۆبووەوە و رایگەیاند، پێویستە بەدواداچوونی ورد بۆ دۆسێکانی گەندەڵی بکرێت و ھەوڵی جددیش بدرێت بە مەبەستی دانانی سنورێک بۆ رێگرتن لە بەھەدەردانی سامانی گشتی و پێویستە ئاستەنگەکانی بەردەم کارەکانی لیژنەکە نەھیڵدرێت بۆئەوەی رۆڵی چاودێرییەکەی لەسەر وەزارەت و دەستە و دامەزراوە جیاجیاکان بە باشی جێبەجێ بکات.

سەرۆککۆمار جەختیشکیردەوە، پێویستە کارەکانی لیژنەی دەستپاکی سەربەخۆ بێت و دوور بێت لە کاریگەرییە سیاسییەکان بۆئەوەی بنەماکانی دەستپاکی بڵاوببێتەوە و پەیوەندییەکی بەھێز لە نێوان ھاوڵاتیان و دامەزراوەکانی دەوڵەت دروست ببێت.

لای خۆیەوە، زیاد جەنابی سەرۆکی لیژنەی دەستپاکی ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، لیژنەکەیان بەپێی ستراتیژی پاراستنی سامانی گشتی کار دەکات و رۆڵی چاودێریکردنیش لە عێراق گەشەی کردووە بۆ ئاشکراکردنی گەندەڵییەکان و گرتنەبەری رێکارە یاساییەکان لە دژی ئەوانەی لە گەندەڵی تێوەدەگلێن.

سەرچاوەیەک لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، سودانی ئەو سەردانەی ھەڵوەشاندووەتەوە و بەشداری لوتکەی نێودەوڵەتی حکومەتەکان لە دوبەی ناکات، کە بڕیار بووە لەو لوتکەیە ئامادە بێت و وتارێک پێشکەش بکات. 

سەرچاوەکە ھۆکاری بەشداری نەکردنی سودانی روون نەکردەوە، بەڵام میدیاکان دەڵێن، بەھۆی ھەندێک پێشھاتی نوێ و رەوشی عێراقەوە داوای لێبوردنی کردووە  وتویەتی ناتوانێت لەم کاتەدا عێراق بەجێبھێڵێت. 

لوتکەی نێودەوڵەتی حکومەتەکان لە دوبەی ئەمڕۆ دەستیپێکرد و سێ رۆژ بەردەوام دەبێت، مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی ھەرێم دوێنێ گەیشتە دوبەی بۆ بەشداریکردن لە لوتکەکە و بڕیارە وتارێک پێشکەش بکات.

کەتائیبی حزبوڵا دەڵێت ئەو پەرلەمانتارانەی بەشداری کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەرانیان نەکردووە بۆ گفتوگۆ لەسەر دەرکردنی ھێزە بیانییەکان کاریگەری ئەمریکایان لەسەرە.

محەمەد مەحی وتەبێژی کەتائیبی حزبوڵا رایگەیاند، پێویستە سەرجەم گەل و پێکھاتەکانی عێراق ئاگاداری وردەکاری کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەران بن کە تایبەت بوو بە گفتوگۆکردن لەبارەی دەرکردنی ھێزە بیانییەکان لە عێراق کە ئەمریکا سەرۆکایەتییان دەکات و پێویستە رۆڵی ئەو پەرلەمانتارانەش لە بەرچاو بگیرێت کە ئیمزایان کۆکردەوە بۆ ئەنجامدانی ئەو کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ئامادەی کۆبوونەوەکەش بوون.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەڵوێستی ئەو پەرلەمانتارانەش بەرز دەنرخێنن و رێزیان لێدەگرن کە بەشداری کۆبوونەوەکەیان نەکردووە، چونکە لێیان تێدەگەن و دەزانن کاریگەری و فشاری ئەمریکایان لەسەر کە چەندین پیلانی نەخوازراوی لە دژی عێراق ھەیە، بۆیە پێویستە ھەموو پێکھاتە و لایەنەکان ئەو راستییە بزانن و رەخنە لەو پەرلەمانتارانە نەگرن کە بەشداری کۆبوونەوەکەیان نەکردووە.

درەنگانی شەوی رابردوو، سەرۆکی کاتی ئەنجومەنی پارێزگای دیالە بانگھێشتی ئەندامانی کرد بچنە کۆبوونەوەی ئەنجومەن بە مەبەستی ئەنجامدانی کۆبوونەوە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەن، بەڵام بەھۆی تەواو نەبوونی رێژەی یاسایی ئامادەبووانەوە کۆبوونەوەکە ئەنجامنەدرا.

یەکەمین جارە کە ئەنجومەنی پارێزگای دیالە رووبەڕووی دابەشبوونێکی گەورە بووەتەوە، کە ئەندامانی ئەنجومەکە بەسەر دوو تیمی ٨ کەسی و ٧ کەسی دابەشبوون و ھەردوولا رێژەی یاسایی بۆ کۆبوونەوەکە تەواو ناکەن و پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنیش لەلایەن ھاوپەیمانێتی تەقەدوم بەسەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی و سیادە بەسەرۆکایەتی خەمیس خەنجەر کێبڕکێی توندی لەسەرە.

یەحیا رەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، رۆژی یەکشەممە لیژنەی باڵای سەربازی ھاوبەش لە عێراق، گفتوگۆکانی لەگەڵ ھاوپەیمانان دەستپێکردووەتەوە بۆ کۆتایی ھێنان بە ئەرکی ھێزەکانی ھاوپەیمانان.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە کۆبوونەوەکاندا خشتەیەکی کاتی بۆ کشانەوەی ھاوپەیمانان دیاری دەکرێت و کشانەوەی ھاوپەیمانان بە پلانێکی داڕێژرا و و بەشێوەی قۆناغ بەندی دەبێت تا ئەو کاتەی کۆتای بە ئەرکی ھاوپەیمانان دەھێنرێت.

لای خۆیەوە، حسین عەلاوی راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند، قۆناغی دووەمی گفتوگۆکان تراتیژیی  و گرنگە و پێویست بوو لەدوای کۆتایی ھاتنی داعش ئەرکی ھاوپەیمانان لە عێراق کۆتایی بھاتایە.

رونیشیکردەوە، لیژنەی باڵای سەربازی ھاوبەش سێ پرس تاوتوێ دەکات، کە بریتین لە ھەڵسەنگاندنی تواناکانی داعش و ھێزە چەکدارەکانی عێراق و دانانی خشتەیەک بۆ کشانەوەی راوێژکارانی سەربازی ھاوپەیمانان.

وتیشی، ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دانی بەوەداناوە، کە دۆخی عێراق لەرووی ئەمنییەوە سەقامگیر بووە.

بەپێی کارنامەی کۆبونەوەکە، خوێندنەوەی یەکەم بۆ پێشنیازی ھەمواری یەکەمی یاسای ڕێگریکردن لە فرۆشتنی ئەندامی جەستەی مرۆڤ دەکرێت.

ھەر لەکۆبوونەوەکەدا خوێندنەوەی دووەم دەکرێت بۆ پڕۆژەیاساکانی رێککەوتی نێوان عێراق و کۆریای باشوور بۆ پێدانی پاسپۆرتی دیبلۆماسی و ھەمواری یەکەمی یاسای ھاتوچۆ.

کۆمپانیای کۆگای گشتی کوەیت کە بە ئەجیلیتی ناسراوە رایگەیاندووە، بۆ جێبەجێکردنی چەند پرۆژەیەک لە بواری وەبەرھێناندا، لەساڵی ٢٠١٥ گرێبەستێکی لەگەڵ حکومەتی عێراق ئیمزاکردووە و ساڵی ٢٠١٧ تیمەکانیان لەعێراق دەستیان بەکارکردووە، بەڵام لەساڵی ٢٠٢١ بەبێ ھیچ ئاگادارکردنەوەیەک حکومەتی عێراق تاکلایەنە گرێبەستەکەی ھەڵوەشاندووەتەوە و ھەر ئەو کاتەش کۆمپانیاکە لە ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکانی وەبەرھێنان سکاڵای تۆمارکردووە بەڵام رەتکراوەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە دوای ساڵی ٢٠٢١ەوە تا چەند ھەفتەی رابردوو بە رەسمی ھەموو بەڵگەکانیان ھاوپێچیی داواکارییەکانیان کردووە و جارێکی تر لە لە ناوەندیی نێودەوڵەتی بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەکانی وەبەرھێنان سکاڵایان لەسەر عێراق تۆمارکردووە و قبوڵیش کراوە، کە پێویستە حکومەتی عێراق بڕی ٣٨٠ ملیۆن دۆلار وەک قەرەبوو بداتە کۆمپانیای کۆگای گشتی کوەیت چونکە لە عێراق ئەو پارەیەی بۆ پرۆژەکان خەرجکردووە.

یەحیا رەسوڵ، وتەبێژی فەرماندەی ھێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاندووە، لیژنەی ھاوبەشی نێوان بەغداد و واشنتۆن ئەمرۆ دەست بە گفتوگۆکانیان دەکەنەوە لەبارەی کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق، ئەوەش لەدوای ئەوەی پێشتر وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاندبوو لەگەڵ ئەمریکا رێککەوتوون لەسەر ئەوەی لە چوارچێوەی لیژنەیەکی باڵای سەربازیدا بەردەوامی بە دانوستانەکان بدەن.

دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان دوای ھەفتەیەک لە ئاڵۆزی توندی نێوان ئەمریکا و عێراق دێت ئەوەش بەھۆی نیگەرانیەکانی عێراق دوای کوژرانی سەرکردەیەکی حزبوڵای عێراق لە بەغداد لەلایەن ئەمریکاوە.

بە وتەی چەند سەرچاوەیەکی ئاگاداریش، ئەمریکا مەرجی قورسی داناوە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان و ھیچ لایەکیش گرەنتی سەرکەوتنی دانوستانەکانیان نەداوە .
ئەوەشھاتووە، یەکێک لە مەرجەکانی ئەمریکا ئەوەیە حکومەتی عێراق گرەنتی ئەوە بداتە ئەمریکا کە ھێزەکانیان رووبەرووی ھێرش نابنەوە.

فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاویکردەوە، کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر داوای زیاتر لە ١٠٠ ئەندامی ئەنجومەنەکە بووە، تایبەت بوو بەو پێشێلکاریانەی کە کراونەتەسەر سەروەری عێرق و تیایدا جەخت کرایەوە ھێرشەکان لەلایەن ھەر لایەنێکەوە بێت رەتکراوەن.

ئەوەشی خستوەتەڕوو، ئەنجومەنی نوێنەران بەتوندی سەرکۆنەی ھێرشەکانی ئەمریکا بۆسەر ھێزەکانی حەشدی شەعبی و سەرکردەکانی دەکات و داواش لە حکومەت دەکات رێگربکات لە بەردەمی پێشێلکارییەکان و رێگە نەدات وڵات ببێتە گۆڕەپانی ململانێی و وڵاتانیش پابەندبکات بە ناوەڕۆکی رێککەوتنەکان بەبێ ئەوەی شیکاری جیاواز بۆ بڕگە و ماددەکانی بکەن.

دانیشتنی ئەنجومەن نوێنەران دوای بۆردومانێکی ھێزەکانی ئەمریکا ھات بۆ سەر بەغداد لە شەوی ٧ی ئەم مانگە کە تیایدا ئەبو باقی ساعیدی و ئەرکان عەلیاوی فەرماندەی حزبوڵای عێراقی کوژران. 

فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ کەناڵی بی بی سی ئاماژەی بەوەکرد، ئەو ئاڵۆزییەی ئێستا لە نێوان ئەمریکا و ئێران ھەیە، گەیشتوەتە ئاستێکی زۆر بەرز، ھیواشی خواست ئەو دوو وڵاتە کێشەکانیان لەسەر خاکی عێراق چارەسەر نەکەن و پەلاماری یەکتری نەدەن.

وتیشی گروپە چەکدارەکان پەیامێکیان پێگەیشتووە، ئەگەر لە ھێرشەکانیان بەردەوام بن عێراق رادەکشنە ناو شەڕێکەوە کە شەڕی ئەوان نییە و پەیامەکە گەیشتووەتە ئێرانیش.

موحسین مەندەلاوی، سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بە وەکالەت یاداشتی ١٠٠ پەرلەمانتاری لەبارەی دەرکردنی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق ئاڕاستەی ھەردوو لیژنەی یاسایی و ئاسایش و بەرگری کرد و رایگەیاند، داوا لە حکومەت دەکات بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەران جێبەجێبکات کە تایبەتە بە کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە وڵاتدا.

دانیشتنی ئەنجومەن نوێنەران دوای بۆردومانێکی ھێزەکانی ئەمریکا دێت بۆ سەر بەغداد لە شەوی حەوتی ئەم مانگە کە ئەبو باقی ساعیدی و ئەرکان عەلیاوی فەرماندەی حزبوڵای عێراقی کوژران. 

دوای بۆردومانەکەش زیاتر لە ١٠٠ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئیمزایان کۆکردەوە بۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنەکە و دەرکردنی یاسایەک بۆ کۆتاییھێنان بە ئەرکی ھاوپەیمانان لە عێراق. 

لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٠ ئەنجومەنی نوێنەران بڕیارێکی دەرکرد، کە تێیدا حکومەتی عێراق ناچاردەکات بۆ ھەڵوەشاندنەوەی ھەماھەنگی ئەمنی لەگەڵ ھێزەکانی ھاوپەیمانان و کۆتایی ھێنان بە ئەرکەکانیان لە عێراق. 

ساموێل وربێرگ وتەبیژی ھەرێمیی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، تۆڵەسەندنەوەی خوێنی ئەو سێ سەربازەی ئەمریکا کە لە ھێرشەکەی ئوردن کوژران بەھۆی ھێرشی گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران، ھەر وا بەئاسانی کۆتایی نایەت و وەڵامەکانیان زۆر قورس و توند دەبێت و ئەو ھێرشانەی لەماوەی چەند رۆژی رابردووشدا کردوویانەتە سەر ئەو گرووپانەی نزیک لە ئێران لە عێراق، کۆتایی نییە و ھێرشی تریش ئەنجام دەدەن و لێپرسینەوە لەگەڵ ھەموو ئەوانەدا دەکەن کە ھێرشدەکەنە سەر ھێزەکانی ئەمریکا.

ھاوکات وەزارەتی بەرگری ئەمریکاش (پنتاگۆن) ئاماژەی بەوە کردووە، ھەر راستەوخۆ دوای ھێرشەکانیان حکومەتی عێراقیان ئاگادارکردووەتەوە، پەیامەکەشیان بۆ گرووپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران لە عێراق و سوریا زۆر روونە و ئەگەر ھێرشەکانیان لە دژی ئەمریکا رانەگرن، زۆر بەوردی ھێرشیان دەکرێتەسەر و راستەوخۆش سەرکردە باڵاکانیان دەکرێنە ئامانج.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق لەراگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەسەر راسپاردە و فەرمانی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، لەگەڵ ئەمریکا رێککەوتوون لەسەر دەستپێکردنی گفتوگۆ و دانوستان لە چوارچێوەی لیژنەی باڵای سەربازیی نێوان ھەردوو وڵات بە مەبەستی کۆتاییھێنان بە ئەرکی ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە عێراق کە ئەمریکا سەرۆکایەتی دەکات.

راشیگەیاندووە، بەپێی رێککەوتنی نێوان ھەردوولا، بڕیارە رۆژی یەکشەممەی داھاتوو کە دەکاتە ١١ی ئەم مانگە گفتوگۆ و دانوستانەکان دەستپێبکاتەوە لەکاتێکدا رۆژی ٢٧ی مانگی رابردووش کۆبوونەوەیەکی دیکەی لیژنەی باڵای سەربازیی عێراق ئەمریکا لە بەغداد بەڕێوەچووە.

پێشتریش لیوا یەحیا رەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق رایگەیاند، رۆژی یەکشەممەی داھاتوو لیژنەی باڵای سەربازی ھەردوولا کۆدەبنەوە و کۆتاییھێنانی ئەرکی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق تاوتوێ دەکەن.

وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە ھێرشەکەی شەوی دوو لەسەر سێی ئەم مانگە، زۆر بەوردی لەناو خاکی عێراق و سوریا لەماوەی تەنھا نیو سەعاتدا زیاتر لە ٨٥ پێگەی گرووپە چەکدارەکانی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران بە زیاتر لە ١٢٥ مووشەک کرانە ئامانج بەبێ ئەوەی ھیچ زیانێک بە خەڵکی مەدەنی و ھیچ شوێن و دامەزراوەیەکی دیکەی ئەو دوو وڵاتە بگەیەنن.

راشیگەیاندووە، بەپێی بەڵگە و زانیارییەکانیان لەو ھێرشەدا زیاتر لە ٤٠ چەکداری گرووپەکانی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران لە عێراق و سوریا کوژراون و سەرجەم ئەو زانیارییانەش کە باس لە کوژرانی خەڵکی مەدەنی دەکەن لەو دوو وڵاتە، دوورن لە راستییەوە و ھەموو ئەوانەی کوژراون چەکداری سەر بە ئێران بوون.

بەپێی ئەو کارنامەی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاویکردووەتەوە، کۆبوونەوەکە تەنھا یەک تەوەر لەخۆدەگرێت کە تایبەتە بە تاوتوێکردنی دەستدرێژی و ھێرشکردنەسەر سەروەری خاکی عێراق، بڕیاریشە کۆبوونەوەکە سەعات پێنجی ئێوارە دەستپێبکات. 

دوێنێش لە نوسراوێکدا کە ئاڕاستەی سەرۆکی کاتی ئەنجومەنی نوێنەران کرابوو، ژماریەک پەرلەمانتار داوایانکردبوو کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رێکبخرێت و تێیدا خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژەیاسای کردنەدەرەوەی ھێزە بیانییەکان بکرێت. 

ھەر لەگەڵ ئەو نوسراوەدا ناوی ١٠٠ ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاوکراوەتەوە، کە ئیمزایان کۆکردووەتەوە بۆ کردنەدەرەوەی ھێزە بیانییەکان دەکەن لە خاکی عێراق.