عێراق
"حەکیم" لە وتارێکیدا بە بۆنەی جەژنەوە ڕایگەیاند، ڕەوشی سیاسی پێویستی بە پێداچوونەوە و چارەسەری خێرا و واقیعیانە ھەیە.
وتیشی، ناکۆکی سیاسی خزمەت بە ھیچ لایەنێک ناکات و ھیچ ئامانجێک بەدیناھێنێت و ئاڵۆزییەکان زیاتر دەکات، ھۆشداریشیدا لەوەی ئەگەر ڕەوشەکە بەو شێوەیە بمێنێتەوە و بایکۆت کردن بەردەوام بێت و چاوەڕێی چارەسەر بکەن لە دەرەوەی عێراق، مەترسییەکان گەورەتر دەکات و لێکەوتەکانیشی لەسەر دیموکراسییەت زیاتر دەبن.
"حەکیم" ئاماژەی بەوەشکرد، نابێت ھەڵبژاردن ببێتە کێشە و لە جیاتی گەڕانەوەی متمانەی خەڵک بە سیستمی سیاسی، ھەڵەکان دووبارە دەکرێنەوە و بۆشایی نێوان خەڵک و سیستمی سیاسی زیاتر دەبێت.
"حەکیم" جەختی کردەوە لە گرنگی پێکھێنانی حکومەتێک لەلایەن گەورەترین کوتلەوە، ھۆشداری توندیشیدا لە ھەوڵەکان بۆ دروستکردنی ھاوپەیمانی ناھاوسەنگ کە مافی گەورەترین پێکھاتە لە ھەڵبژاردنی کاندیدی سەرۆک وەزیران پێشێل بکات، ھەروەھا ئیدانەی ئۆپراسیۆنەکانی تورکیاشی کرد بۆ سەر خاکی عێراق و وتی ڕەیتدەکەینەوە خاکی عێراق بۆ دەستدرێژیکردنە سەر وڵاتانی دراوسێ بەکاربێت.
ئەمساڵ ئەنجامدانی نوێژی جەژن لەلایەن شیعەکانەوە لە مەزارگەی "ئیمام حسێن" لە کەربەلا، دوای ئەوە دێت کە دوو ساڵە بەھۆی مەترسییەکانی کۆرۆناوە ڕێوڕەسمی نوێژی جەژن بە پێی پێویست ئەنجام نەدراوە، بەھۆی زۆری بەشداربووانی شیعەشەوە چەند جارێک نوێژەکە لە مەزارگەی "ئیمام حسێن" لە کەربەلا دووبارە کراوەتەوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە دیوانی وەقفی سوننە لە عێراق دوێنێی وەک یەکەم ڕۆژی جەژنی ڕەمەزان دیاریکرد، بەڵام "عەلی سیستانی" مەرجەعی باڵای شیعەکان ئەمڕۆ کردە یەکەم ڕۆژی جەژن.
دانیشتوانی ناوچەکە دەڵێن بەھۆی کەمتەرخەمی حکومەت و کەمبوونەوەی سەرچاوەی ئاوەکەی، دەریاچەی ڕەزازەی سەر بە پارێزگای کەربەلا مەترسی وشکبوونی لەسەرە، ئەگەر چارەسەری بەپەلەی بۆ نەدۆزرێتەوە.
دەریاچەی ڕەزازە دەکەوێتە خۆرئاوای پارێزگای کەربەلا و بە یەکێک لە شوێنەوارە مێژوویی و گەشتیارییەکانی پارێزگاکە دادەنرێت، لە ئێستاشدا بەھۆی بردنی بەشێک لە سەرچاوەی ئاوەکەی بۆ پارێزگاکانی دیکە، مەترسی وشکبوونی لەسەرە.
ڕوباری فوڕات بە سەرچاوەی سەرەکی ئاوی دەریاچەکە دادەنرێت و دووەم گەورەترین دەریاچەی سروشتی عێراقە، کە لە بنەڕەتەوە پێکھاتووە لە دۆڵێکی قوڵ و دەریاچەکانی سەرسار و حەبانیە و نەجەف لە خۆ دەگرێت.
ڕووبەڕی گشتی دەریاچەکە ١٨١٠ کیلۆمەتری چوارگۆشەیە و توانای گلدانەوەی ٢٦ ملیار مەتر سێجا ئاوی ھەیە، ئەگەر ساڵی خۆی بێت و ئاوی پێویست بێتە ناوی، بەرزترین ئاستی ئاوی دەریاچەکە دەگاتە ٤٠ مەتر لەسەر ڕووی ئاستی دەریاوە.
لە ڕاگەیەندراوێکدا فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق بڵاوی کردەوە، شەوی ڕابردوو و بەیانی ئەمڕۆ کۆمەڵێک ئەندامی چەکداری ناسراو بە یەبەشە، ڕێگەی نێوان ناحیەی سنونێ و خانسور و گوندەکانی دەوروربەریان گرتووە و بە دانانی خاڵی پشکینین ڕێگەیان گرتووە لە ھاتووچۆی ھاوڵاتیان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە بەرەبەیاندا ھێزە سەربازییەکان و فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی خۆرئاوای نەینەوا دەستیان کردووە بە کردنەوەی ڕێگاکە، لەو کاتەدا ھێزەکانیان بە چەکی قەناس تەقەیان لیکراوە و بۆمبی چێنراویان لە ڕێگەی ھێزەکەدا چاندووە.
ڕوونیشکراوەتەوە، بە گوێرەی بنەماکانی ڕووبەڕوبوونەوە، وەڵامی سەرچاوەی ھێرشەکانیان داوەتەوە و ڕێگەکەیان کردووەتەوە، ڕێگەش نادەن بە ھیچ مامەڵەیەکی دەرەوەی یاسا، کە ئاسایش و ئارامی ھاوڵاتیان بخاتە مەترسییەوە.
شانەی راگەیاندنی ئەمنیی عێراق، وردەکاری ھێرشە مووشەکییەکەی سەر بنکەی ئاسمانیی عەین ئەسەدی ئاشکرا کرد و رایگەیاند، دوو مووشەک ئاڕاستەی بنکەکە کراون، کە لە دەرەوەی بنکەکە کەوتوونەتە خوارەوە و ھیچ زیانێکیان نەبووە، راشیگەیاند، ھێزە ئەمنییەکان لێکۆڵینەوەیان دەستپێکردووە، بۆ ئاشکراکردنی بکەرانی ھێرشەکە.
بنکەی ئاسمانیی عەین ئەسەد دەکەوێتە ناحیەی بەغدادی لە پارێزگای ئەنبار و دووەم گەورەترین بنکەی ئاسمانییە لە عێراق، لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٤وە لە چوارچێوەی ھاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، سەربازی ئەمریکی لە بنکەکە جێگرکراون.
دەزگای ئاسایشی نیشتمانیی عێراق بڵاویکردەوە، ئەو دوو تۆڕە نێودەوڵەتییە لە ١٠ کەس پێکھاتوون، کە بە رەگەز عەرەب و عێراقین و دانیان بە تاوانەکانیانداناوە، روونیشیکردەوە، ھێزە ئەمنییەکان لە کۆگایەکی گەورەدا لە باشوری خۆرئاوای بەغداد، دەستیانگرتووە بەسەر شەش ملیۆن و ٢٠٠ حەبی کیبتاگۆن لە جۆری ئەمڤیتامین، کە کێشی حەبەکان نزیکەی یەک تۆن بووە.
دەستگیرکردنی ئەو دوو تۆڕە نێودەوڵەتییەی بازرگانییکردن بە ماددە ھۆشبەرەکان لە بەغداد لە کاتێکدایە، سوریا گەورەترین بەرھەمھێنەری حەبی کیبتاگۆنە لە جیھاندا و سعودیەش بەکاربەری ئەو جۆرە ماددە ھۆشبەرەیە.
بەپێی زانیارییەکان، تووشبووەکە پیاوێکی ٤٩ ساڵە و پیشەی گۆشتفرۆشە و ئێستا لە نەخۆشخانەیە و تەندروستی جێگیرە، بەپێی ئامارەکانیش تائێستا لە عێراق نزیکەی ٦٠ حاڵەتی تووشبوون بە تای خوێنبەربوون تۆمار کراوە و تەندروستی ھەرێمیش داوای خۆپارێزی دەکات.
ھاوکات ئەمڕۆ تیمێکی باڵای وەزارەتی تەندروستیی عێراق سەردانی کەرکوکی کرد، سەرۆکی تیمەکە بە کوردسات نیوزی راگەیاند، رەوشەکە تاکو ئێستا لە ژێر کۆنتڕۆڵدایە و پێویستە ھاووڵاتیان خۆیان لە کوشتارگەکانی سەر شەقام بەدووربگرن.
شەپۆلێکی خۆڵبارین پارێزگاکانی بەغداد و ئەنبار و نەجەف و چەند ناوچەیەکی تری لە باشووری عێراق گرتووەتەوە، لەو بارەیەوە دەسەڵاتی فڕۆکەوانیی شارستانیی عێراق بڵاویکردەوە، مەودای بینین بۆ ٥٠٠ مەتر کەمبووەتەوە و بەھۆیەوە گەشتەکانی ھەردوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد و نەجەف تاکاتێکی نادیار راگیراون.
ناوەڕاستی مانگی رابردوو، شەپۆلێکی چڕی خۆڵبارین عێراق و ھەرێمی کوردستانی گرتەوە و بەھۆیەوە دەیان کەس رەوانەی نەخۆشخانەکان کران.
"ستار دەنبوس" سەرۆکی یەکێتییەکە رایگەیاند، لە کۆی زیاتر لە ١٥ ملیۆن کرێکار لە عێراق، تەنھا ناوی ٦٥٠ ھەزاریان تۆمارکراوە و زیاتر لە ١٤ ملیۆن کرێکار لە عێراق مافەکانیان پارێزراو نییە، داتایەکی تەواویش سەبارەت بە کرێکارانی بیانی نییە.
یەکێتی سەندیکای کرێکارانی عێراق راشیگەیاندووە، ٤ بۆ ٥ ملیۆن کرێکار لە کەرتی تایبەت کار دەکەن و ژمارەیەکیان ھەڵگری بڕوانامەی ئەندازیاری و بڕوانامەی باڵای ترن، ئەوانەشی تایبەتمەندی زانستییان ھەیە مووچەکانیان دەگاتە ٧٥٠ ھەزار بۆ یەک ملیۆن دینار، مینحەی ١٠٠ ھەزار دینارەکەش ئەو کرێکارانە ناگرێتەوە کە دڵنیاییان نییە.
مستەفا کازمی، لە میانی دیدارێک لەگەڵ رۆژنامەی سەباحی عێراقی رایگەیاند، ئەم قەیرانەی ئێستا لە بنەڕەتدا "قەیرانی متمانە"یە، چونکە ھێزە سیاسییەکان دەتوانن چەقبەستوویی سیاسی تێبپەڕێنن، وتیشی، چارەسەر لە وتاری سیاسیدا نییە، بەڵکو لە ھەوڵداندایە بۆ گەڕاندنەوەی متمانەیە، متمانەیەک کە دەستوور و یاسا و بنەما نەتەوەیی و دامەزراوەکانی دەوڵەت بە کۆڵەکە سەرەکیەکان دادەنێت.
کازمی راشیگەیاند، پێویستمان بە کەشوھەوایەکی نوێ و گفتوگۆی قووڵە لەبارەی رەوشی سیاسی و رێککەوتن لەسەر ھەموارکردنەوەی دەستوور، بۆ ئەوەی دەست بکرێت بە ھەنگاونان بۆ گەڕاندنەوەی متمانە.
شەوی رابردوو، تیرۆریستانی داعش پەلاماری یەکێک لە سەنگەرەکانی فەوجی دووی لیوای ٩٦ی سوپای عێراقیان دا لە گوندی غازر لە ناحیەی سەرگەڕان و روبەڕوبوونەوە لە نێوانیان روویدا.
بە پێی زانیارییەکانیش ھاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، لە رێگەی دوو ھێلیکۆپتەرەوە داعشی لە شوێنی شەڕەکە بۆردومان کردووە، تائێستاش زیانەکانی ئەو شەڕە ئاشکرا نەکراون.
"حاتەم حەمید" بەڕێوەبەری گشتیی ناوەندی نیشتمانی بۆ سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق رایگەیاندوە، بەنداوی جەزرە دەکەوێتە باشووری خۆرھەڵاتی تورکیا و ئەگەر بەگەڕبخرێت، مەترسییەکی گەورە لەسەر سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق دروستدەکات، وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانیش ھەوڵ دەدات لەڕێگەی دیبلۆماسییەوە ئەو پڕۆژە ئاودێرییەی تورکیا ڕابگیرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، لەڕێگەی وەزارەتی دەرەوەی عێراقەوە نووسراوی رەسمییان ئاڕاستەی تورکیا کردووە بۆئەوەی پڕۆژەی درووستکردنی بەنداوی جەزرە تەواو نەکات، چونکە بەنداوەکە مەترسییەکی گەورەیە لەسەر عێراق و رۆڵی دەبێت لەوشککردنی ھەردوو ڕوباری دیجلە و فورات و دروستکردنی کارەساتێکی ئاویی گەورە کە ئاکامەکەی پێشبینی ناکرێت.
محەمەد بەلدوای پەرلەمانتاری ھاوپەیمانیی فەتح لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھەڵوێستی حکومەتی عێراق بەرامبەر ھێرشە فراوانەکانی تورکیا لە ھەرێمی کوردستان، تووشی سەرسوڕمانی کردون و ئەو بێدەنگییەی حکومەتیش ئاماژەی بوونی رێککەوتنێکی نھێنی و دەربڕینی رەزامەندییە بەرامبەر ھێرشەکانی تورکیا، کە ئەوەش ھەڕەشەیە لەسەر سەروەریی عێراق، وتیشی، تێوەگلانی عێراق لە ململانێ نێودەوڵەتییەکان، جگە لە کێشەی زیاتر ھیچی دیکەی لێبەرھەم نایەت.
ئەوەش لە کاتێکدایە تورکیا لە رۆژی ١٨ی ئەم مانگەوە لەشکرکێشیی "چڕنووک-قوفڵ"ی لە ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین و مەتینا دەستپێکردووە و رایگەیاندووە، ھێرشەکەیان بە رەزامەندی حکومەتی عێراقە، کە وەزارەتی دەرەوەی عێراق ئەو بابەتە رەتدەکاتەوە.
لە ڕاگەیەندراوێکدا دەستەی کەشناسی عێراق بڵاویکردەوە، ئەو کەشە ئاڵۆزە لە نیمچە ھەور و بۆ ئەگەری باران بارین و نمە باران لە ناوچە جیاجیاکانی عێراق، تا ناوەڕاستی مانگی ئایاری داھاتوو درێژەی دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، چاوەڕوان دەکرێت لەو ماوەیەدا پلەکانی گەرماش گۆڕانکارییان بەسەردا بێت.
دەربارەی ئەو شەپۆلە خۆڵبارینەی کە لە دوێنێوە شاری بەغداد و چەند ناوچەیەکی دیکەی عێراقی گرتووەتەوە، دەستەی کەشناسی دەڵێت، وردە وردە ڕەوشەکە خەریکە ئاسایی دەبێتەوە، بەڵام لە ھەفتەی داھاتووشەوە خۆڵبارین بەشێوەی پچڕ پچڕ درێژەی دەبێت.