عێراق
قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نیستمانیی عێراق لەگەڵ جیۆڤانی لانوچی، فەرماندەی نوێی نوێنەرایەتی ناتۆ لە عێراق کۆبووەوە، ئەعرەجی جەختی لە داخستنی کەمپی ھۆل لە سوریا کردەوە و داوای کرد لە نزیکترین کاتدا کۆتایی بەو دۆسێیە بھێنرێت، فەرماندەکەی ناتۆش ئاماژەی بە گرنگی ھەوڵەکانی روبەڕوبوونەوەی داعش لە عێراق کرد.
ناتۆ لە راگەیەندراوێکیشدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵدا بڕی ٢١٩ ملیۆن دۆلاریان پێشکەشی ھێزە عێراقییەکان و ھێزەکانی باکور و خۆرھەڵاتی سوریا کردووە بۆئەوەی بتوانن بەسەر داعشدا زاڵ ببن.
بەپێی راگەیەندراوی ناتۆ لە ساڵی ٢٠١٤ تائێستا ئەمریکا بڕی ھەشت ملیار و ٩٠٠ ملیۆن دۆلاری پێشکەشی ئەو ھێزانە کردووە دژی داعش دەجەنگن.
حەمید نایف وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق رایگەیاند، تای خوێنبەربوون نەخۆشییەکە لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردووەوە لە عێراقدا ھەیە، بەڵام ئێستا بەراورد بە وڵاتانی دراوسێ و دەوروبەری کەمترە، بۆ رێگرتن لە بڵاوبونەوەی نەخۆشییەکەش زنجیرەیەک ڕێوشوێنی پەیوەندیدار بە گیانداران گیراوەتەبەر، لەوانە ھەڵمەتی کوتان و پاککردنەوە و ھەڵمەتی لەناوبردنی مێرووی گەنە کە بە ھۆکاری سەرەکی گواستنەوەی نەخۆشییەکە دادەنرێت.
جەختیشیکردەوە، بە پێی ئەو رێوشوێنانەی گیراونەتەبەر، لەڕۆژانی داھاتوودا بەتەواوەتی نەخۆشییەکە کۆنتڕۆڵ دەکرێت و کۆتایی دێت، بەڵام پێویستە ھاووڵاتیانیش بەشێوەی ئاسایی گۆشتی سوور بکڕن و پابەندی ڕێوشوێنەکانی خۆپارێزی بن.
کۆمپانیای گشتی دانەوێڵە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە زۆربەی لقەکانیان لە پارێزگاکانی باشور و ناوەڕاست، دەستکراوە بە وەرگرتنی بەرھەمی ئەمساڵی گەنم و تائێستا زیاتر لە ٦٤٣ ھەزار تۆن گەنم لە جوتیاران وەرگیراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، وەرگرتنی ئەو بڕە گەنمە لە کاتێکدایە، وەزارەتی بازرگانی کاریکردووە بۆ ھاوردەکردنی ملیۆنان تۆن لە گەنم لە چەند وڵاتێکی جیاوازەوە.
راشیگەیاندوە، زۆترین بڕی گەنم لە پارێزگای واست وەرگیراوە، کە تائێستا گەیشتووەتە ٢٠٧ ھەزار تۆن.
بۆ ھاندانی زیاتری جوتیاران بە مەبەستی ڕادەستکردنی بەرھەمی دانەوێڵەی ناوخۆیی، ئەمساڵ وەزارەتی بازرگانی عێراق بڕیاریداوە بە نرخێکی گرانتر لە ساڵانی ڕابردوو گەنم لە جوتیاران وەربگرێت و بودجەیەکی دیاریکراویشی تەرخانکردووە بۆ شایستە داراییەکانی جوتیاران.
سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە ڕاگەیەندراوێکدا، سەرسوڕمان و ناڕەزایی خۆیان دەبڕیووە، لەو شێوازەی کە حەلبوسی لە دژی باسم خەشان گرتوویەتییە بەر، بە دوورخستنەوەی لە بەشداریکردن لە لیژنە پەرلەمانییەکان، کە مافێکە بە دەستور بۆ پەرلەمانتاری دەستەبەر کردووە.
ھۆشداریشیان داوە لەو جۆرە مامەڵەیە لە دژی نوێنەرانی گەل، داواشیان کردووە حەلوبسی بۆ پاراستنی ئاراستەی دیموکراسیەت، بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە.
لە ماوەی ڕابردوودا باسم خەشان یەکێک بوو لەو پەرلەمانتارانەی لە دوای ھەڵبژاردنەکانەوە چەند سکاڵایەکی لە دادگای فیدراڵی تۆمارکرد، لە دیارترینیان نایاسایی بوونی دەستەی ھەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران و سکاڵا لە دژی بە کراوەیی ھێشتنەوەی دانیشتنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، ئەمرۆ ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ لەکاتی تێپەڕبوونیان لە ناوچەی ئیمام وەیس سەر بە قەزای شارەبان لە پارێزگای دیالە بۆمبێکی چێندراو بە ھێزەکانی دژە تیرۆری عێراق تەقییەوە بەپێی زانیارییەکان لە ئەنجامدا سەربازێک کوژراوە و شەش سەربازیش برینداربوون.
وتیشی، لە دوای رووداوەکە سوپای عێراق و ھێزە ئەمنیەکانی تر ھەڵمەتێکی گەڕان و پشکنینیان لە ناوچەکە دەست پێکردوە.
عەلی دلێمی وەزیری پەروەردەی عێراق راگەیاندوە، لە ئێستادا حکومەت بایەخی زۆر دەدات بە پرسی وانەبێژەکان، ھەموو ڕێکارەکانی ئەو دۆسیەیەی تەواوکردوە، بۆئەوەی بکرێن بە گرێبەست و دواتر بە ھەمیشەیی.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، لە ئێستادا مامۆستایانی وانەبێژ بە بڕیاری ٣١٥ و بە پشتبەستن بە بودجەی ٢٠٢٢، دەکرێن بە گرێبەست، پرسی بە ھەمیەشیکردنیشیان لە لێکۆڵینەوە و گفتوگۆکردندایە، ھەوڵەکانیش بۆ دامەزراندنی وانەبێژانیش بەردەوامی ھەیە.
ڕەوتی حیکمە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەو دەنگۆیانە ڕاست نین کە باس لە ھەڵوێستی نوێی چوارچێوەی ھەماھەنگی دەکرێت، گوایە جیاوازە لەو ھەڵوێستانەی کە بە رەسمی یان لە دەستپێشخەرییەکاندا ڕایگەیاندووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەڵوێستەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بە ئامانجی دۆزینەوەی دەرچەیەکی سیاسییە بۆ ئەو بنبەستبوونە سیاسییەی لە ئێستادا ھاتووەتە ئاراوە.
جەختیشیکردەوە، ھەڵوێست و دەستپێشخەرییەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی، ئامانجی بەرژەوەندی گشتییە بۆ پێکھێنانی حکومەتێکی بەھێز و کاریگەرییە، کە لە لایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە گەورەترین پشتیوانی بکرێت و نوێنەری ھەموو عێراقییەکان بێت.
ڕەوتی حیکمە ڕوونیشیکردووەتەوە، بە ھیچ شێوەیەک لەو ھەڵوێستەیان پاشگەز نابنەوە و بەردەوام دەبن.
حکومەتی عێراق ڕایگەیاند، پێشتر زۆرینەی کوتلەکان لەناو ئەنجومەنی نوێنەران ڕێککەوتنیان کردووە بۆ تێپەڕاندنی، پڕۆژەیاسای پاڵپشتی خێرای ئاسایشی خۆراک و پەرەپێدان، کە لە ١٠ ماددە پێکھاتووە و بودجەکەی ٢٥ ترلیۆن دینارە، کە لە زیادەی نرخی نەوتی فرۆشراو دابین دەکرێت، بەڵام نوێنەرانی کورد لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژەیان بۆ ئەوەکردووە، جێگیرنەکردنی بەشێک لە داواکارییەکانی ھەرێمی کوردستان لە نێو پڕۆژەیاساکەدا یەکێکە لەو ھۆکارانەی کە پێناچێت یاساکە تێپەڕێندرێت، بە تایبەتی ئەو ماددەیەی کە پەیوەستە بە نۆژەنکردنەوەی بەشێک لە بەنداوەکان و تەواوکردنی پڕۆژە تەواونەکراوەکانی ئاو.
(بێگەرد تاڵەبانی) وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی ھەرێمیش ڕایگەیاند، سەردانی بەغدادی کردووە و پێشنیازیکردووە ئەو بودجەیەی لە (پڕۆژەیاسای کۆمەکی خێرای پەرەپێدانی ئاسایشی خۆراک) تەرخان دەکرێت، ھەرێمی کوردستانیش بگرێتەوە بۆ بابەتی وشکەساڵی و پەرەپێدانی کشتوکاڵی و پاڵپشتی جوتیاران و قەرەبووکردنەوەی زیانەکان.
چوارچێوەی ھەماھەنگی راگەیەندراوێکی سەبارەت بەو تۆمەتانە بڵاوکردەوە کە دەخرێتە پاڵیان بۆ پێکھێنانی حکومەت لەگەڵ ھاوپەیمانی سێقۆڵی و رایگەیاند، چەند ماڵپەڕ و پەیجێک لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاویان کردووەتەوە بەشێک لەلایەنەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی لەگەڵ ھاوپەیمانی سیقۆڵی دەستیانکردوە بە پێکھێنانی حکومەت، بەڵام ھەموو ئەو ھەوڵانە رەتدەکاتەوە بەبێ بنەما ناویان دەبات.
لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، ئامانج لە بڵاوکردنەوەی ئەو جۆرە ھەواڵانە چەواشەکردنی رایگشتییە ھیچ کاریگەرییەکیان لەسەر بۆچونەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی و یەکڕیزیی و پێکەوەیی لایەنەکان نابێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، چوارچێوەی ھەماھەنگیی پابەندە بەو پرنسیپانەی دەستیپێکردوە بۆ پێکھێنانی حکومەت و پاراستنی گۆڕەپان و پێگەی ھاوڵاتیان و کوتلە سیاسییەکان.
سەرچاوەیەکی پزیشکی ئاشکرایکردوە، لە شاری ناسریەی سەر بە پارێزگای زیقار کچێکی تەمەن ٢٢ ساڵ دوای توشبوونی بە تای خوێنبەربوون گیانی لەدەستداوە، لە پارێزگای بابلیش حاڵەتێکی تری توشبوون بە تای خوێن بەربون تۆمار کراوە .
بەپێی دوایین ئاماری وەزارەتی تەندروستی عێراق، تا ئێستا ئامارەکانی گیان لەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لە وڵاتەکەدا گەیشتووەتە ١٢ کەس و ٥٦ کەسیش توشبووی نەخۆشییەکەن، زۆرینەی حاڵەتەکانیش لە پارێزگای زیقار تۆمار کراوە .
عادل کەریم وەزیری کارەبای عێراق رایگەیاند، لانی کەم تا پێنج بۆ ١٠ ساڵی داھاتوو پێویستییان بە غازی سروشتی ئێران دەبێت بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا، بۆ ئەو پرسەش لەگەڵ تاران رێککەوتنیان کردووە و لە ئێستادا ٣٥ بۆ ٣٨ ملیۆن مەتر سێجا غازی سروشتی لە ئێرانەوە ھاوردە دەکرێت.
ئاماژەی بەوەش کرد، لەگەڵ تاران رێککەوتن ئەنجامدراوە کە رۆژانە ٥٠ ملیۆن مەتر سێجا گازی سروشتی بۆ عێراق ھەناردە بکات و ھەتا ٥ بۆ ١٠ ساڵی دیکە عێراق پێویستی بە گازی سروشتی ئێران دەبێت.
وەزیری کارەبا رونیکردەوە، رۆژانە عێراق پێویستی بە ٢١ ھەزار مێگاوات کارەبایە و زۆرینەشی پشت بە گازی سروشتی ئێران دەبەستێت بۆ بەرھەمھێنانی.
عامری لە کۆبونەوەیەکیدا لەگەڵ پێدرۆ مارتینێس باڵیۆزی ئیسپانیا لە عێراق رایگەیاندووە، ھیچ ھێزێکی بیانی مافی ئەوەی نیە لە عێراقدا بمێنێتەوە و لە دوای رێککەوتی ٣١ ی کانونی یەکەمی ٢٠٢١ ەوە مانەوەیان لە عێراقدا نایاساییە.
سەبارەت بە قەیرانی سیاسیی عێراقیش رایگەیاندووە، تەواوی ھەوڵەکانیان خستوەتەگەڕ بۆ کۆتاییھێنان بە قەیرانی سیاسیی و پێکھێنانی حکومەتێکی نوێ کە خزمەتی عێراقییەکان بکات .
باڵیۆزی ئیسپانیاش دوپاتیکردەوە، کە پشتگیری لە سەروەری عێراق دەکەن و دەیانەوێت پەیوەندی بەھێز لەگەڵ عێراق دروست بکەن .
ئەمڕۆ ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کۆدەبێتەوە، بەپێی بەرنامەی کاری کۆبوونەوەکە، ئەنجوومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژە یاسای رێگری لە ئاساییکردنەوە و دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل دەکات و لیژنە ھەمیشەییەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران پێکدەھێنێت.
٢٤ی مانگی رابردوو، حەسەن عەزاری، سەرۆکی فراکسیۆنی رەوتی سەدر، رایگەیاند، پڕۆژە یاسایەکیان پێشکەشی ئەنجوومەنی نوێنەران کردووە، بۆ بە تاوانناساندنی ئاساییکردنەوە و دروستکردنی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل.
سەرچاوە سیاسییەکان رایانگەیاندووە، سەرباری بەردەوامی کۆبوونەوەی لایەنەکان کە دواترینیان کۆبوونەوەی سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بوو لە ماڵی "فالح فەیاز" و کۆبوونەوەی ھاوپەیمانی رزگاری نیشتمان لە ھەولێر و کۆبوونەوەی سەربەخۆکان، ھیچ ئاماژەیەکی رێککەوتن لەسەر پێکھێنانی حکومەت نییە.
ئەمڕۆش ئەو وادە ٤٠ رۆژییە کۆتاییدێت، کە "موقتەدا سەدر" سەرۆکی رەوتی سەدر دایە لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ بەبێ رەوتی سەدر، بەڵام تا ئێستا چوارچێوە سورە لەسەر پێکھێنانی حکومەتی تەوافوقی و رەوتی سەدریش داوای پێکھێنانی حکومەتی زۆرینە دەکات.
سەرچاوەیەکی ئەمنی رایگەیاند، بۆمبێکی چێندراو کاروانێکی لۆجستی ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە سنورەکانی پارێزگای دیوانیە کردۆتە ئامانج، بەڵام ھیچ زیانێکی لێنەکەوتەوە.
بە ئامانجگرتنی ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە پارێزگاکانی عێراق، لە دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی و ئەبو مەھدی موھەندس لە نزیک فڕۆکەخانەی بەغداد لە ساڵی ٢٠٢٠، زیادی کردووە، بەڵام زۆربەی ھێرشەکان بێ زیان تێدەپەڕن.
