عێراق
عەممار حەکیم لە دووەمین رۆژی دیداری رافیدەین لە بەغداد رایگەیاند، لەکۆبوونەوەی رۆژی چوار شەممەی پەرلەمانی عێراقدا دەستلەکارکێشانەوەی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پەرلەمان قبوڵکراو نابێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، وەک لایەنەکانی دیکە تێبینیان لەسەر ھەڵبژاردنی پێشوەختە ھەیە و نایانەوێت چیتر ھەڵبژاردنەکان ببێتە ھۆی ناسەقامگیری زیاتر لە وڵاتدا.
حەکیم وتیشی، ئێستا ھیچ گفتوگۆیەک لەنێوان چوارچێوە و سەدرییەکاندا نییە و ھێشتا ھەڵوێستی سەدریان بۆ روون نەبووەتەوە و نازانن چی دەوێت.
مستەفا غالب پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراق، لەمیانی بەشداریکردنی لە دیداری رافیدەین بۆ دیالۆگ رایگەیاند، کار لەسەر تەواوکردنی شێوەی دراوێکی نوێ دەکەن کە دراوی ٢٠ ھەزار دینارییە و ئامانجیش لەو ھەنگاوە یەکخستنی دراوی عێراقییە، وتیشی، لابردنی سفرەکانی سەر دیناری عێراقی پێویستی بە دەرکردنی یاسایە.
ھاوکات لەبارەی بەھای دۆلارەوە رایگەیاند، بانکی ناوەندی ھیچ نیازێکی بۆ گۆڕانکاریکردن لە بەھای دۆلار نییە و بەھای دۆلارە جێگیرە، دەشڵێت، لەو کاتەوەی گۆڕانکارییان لە بەھای دۆلار کردووە، نزیکەی ٣٠ ترلیۆن و ٥٠٠ ملیار دینار بۆ داھاتی حکومەت و داھاتی نەوت زیادیکردووە.
"جاسم محەمەد عەبود" سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رایگەیاند، ھیچ پێشنیازێکیان پێشکەشنەکردووە سەبارەت بە فراوانکردنی دەسەڵاتەکانیان، جەختیشیکردەوە لەوەی ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەران لە دەسەڵاتی ئەواندا نییە، دەبێت سەرجەم دەسەڵاتەکان بەپێی دەستور کار بکەن.
سەرۆکی دادگای فیدراڵی باسی لەوەشکرد، چەندین سکاڵا سەبارەت بە دەستلەکارکێشانەوەی پەرلەمانتارانی کوتلەی سەدر ماوە و پێداچوونەوەیان پێدا دەکەن.
سەبارەت بە نەوتی ھەرێمیش وتی، داوایان لەلایەنە پەیوەندیدارەکان کردووە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بەپێی بەرژەوەندی عێراق جێبەجێبکەن.
ئاماژەی بەوەشدا کە دەستەی چاودێری تائێستا نەیتوانیوە سنورێک بۆ گەندەڵی لە عێراق دابنێت، دانانی کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی و راسپاردنی "ئیحسان عەبدولجەبار"یش بۆ سەرۆکایەتی کردنی بە نایاسایی ناوبرد.
ماڵپەڕەکە ڕاشیگەیاند، لەناو ھاوپەیمانێتیەکەدا جگە لە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان، چوارچێوەی ھەماھەنگی و ھاوپەیمانی سەروەری و عەزم و بزوتنەی بابلیون بەشدارن".
وتەبێژی یەکێتی ڕاشیگەیاندوە، یەکێتی ئامادەیە بۆ قۆناغێکی نوێی گفتوگۆ و چارەسەری کێشەکانی عێراق، و لەگەڵ پارتیش ئیمزایان لەسەر کارنامەی ھاوپەیمانی بەرێوەبردنی دەوڵەت کردووە".
سەبارەت بە پێکھاتەو ناوەڕۆکی ھاوپەیمانێتییە نوێیەکە وتەبێژی یەکێتیی ڕایگەیاندووە، ژمارەیەک خاڵ و داواکاری لایەنەکانی شیعە و سوننە و کوردیشی تێدا جێکراوەتەوە.
لە بارەی پرسی سەرۆک کۆمارەوە وتەبێژی یەکێتیی ڕایگەیاندوە، پۆستی سەرۆک کۆمار پشکی و کوردە و بۆ یەکێتی دەبێت و یەکێتی کاندیدی خۆی نەگۆڕیوە.
بە پێی راگەیەنراوێکی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان، کۆبونەوەکەی حەنانە لە نێوان موقتەدا سەدر و نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە بڕیاربوو لەم چەند رۆژەدا بە بەشداری (ھادی عامری) یەکێک لەسەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بەڕێوەبچێت، بۆ کاتێکی نادیار دواخراوە.
(محەمەد سەیھود) سەرکردە لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، تائێستا چوارچێوەی ھەماھەنگی ھیوای ھەیە لەگەڵ موقتەدا سەدر بگاتە رێکەوتن و بۆ ئەو مەبەستەش ھەموو ھەوڵێک دەدات، چونکە بە پێویستی دەزانن بە ھاوبەشی حکومەتی نوێ پێکبھێنن.
بەپێی ئەو زانیاریانەی سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان بڵاویانکردوەتەوە، شەوی رابردوو ھاوپەیمانییەکی نوێ لەنێوان لایەنە سیاسییەکانی عێراق بەناوی ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت پێکھێنراوە کە دەرگاشیان بەرووی رەوتی سەدردا کردووەتەوە بۆ ئەوەی ببێتە بەشێک لەو ھاوپەیمانییە نوێیە.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەو ھاوپەیمانییە نوێیە، لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان و ھەردوو ھاوپەیمانی عەزم و سیادەی سوننەکان و بزوتنەوەی بابلیونی مەسیحی لە خۆدەگرێت.
بە وتەی سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی پێکھێنانی ئەو ھاوپەیمانیەتییە بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراقە.
محەمەد سەیھود سەرکردە لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، بەپێی ئەو کارنامە و بەرنامەیەی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان دایڕشتووە، حکومەتی نوێی عێراق لە ٢٢ وەزارەت پێکدێت و ١٢یان بۆ لایەنە شیعەکانە و لەناویشیاندا شەش وەزارەت بۆ رەوتی سەدر دیاریکراوە، لەگەڵ شەش وەزارەت بۆ سوننەکان و چوار وەزارەتیش بۆ کورد تەرخانکراوە.
راشیگەیاندووە، پێکھێنانی حکومەتی نوێ لە عێراق بەبێ رەوتی سەدر، ئەستەمە سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێت، بۆیە پێویستە بە ھەر رێگەیەک بووە چوارچێوەی ھەماھەنگی لەگەڵ رەوتی سەدر بگاتە رێککەوتن بە مەبەستی کۆتاییھێنان بە چەقبەستوویی سیاسی و پێکھێنانی حکومەتی نوێ بە ھاوبەشی.
"عومەر سامەرائی" ئەندامی رەوتی حیکمە بە سەرۆکایەتی "عەمار حەکیم" بڵاویکردەوە، چوارچێوەی ھەماھەنگی ئامادەیە "محەمەد شیاع سودانی" لاببات وەک کاندید بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران و بەردەوام نەرمی دەنوێنێت.
وتیشی، وڵات بەھۆی ناکۆکییە سیاسییەکانەوە پەکی کەوتووە و تەنھا گفتوگۆ چارەسەرە بۆ قەیرانی ئێستا.
ئەو ئەندامەی رەوتی حیکمە ئاماژەی بەوەشکرد، چوارچێوە کێشەی نییە لەسەر داواکاری ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەران، بەڵام ھێشتا میکانیزمی ھەڵوەشانەوەکە ناکۆکی لەسەرە. جەختیشیکردەوە لەسەر گرنگی پێکھێنانی حکومەتی نوێ کە ئامادەکاری بکات بۆ ھەڵبژاردنی پێشوەخت و ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنەکان.
لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھیچ مەترسییەک لەسەر مووچەی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی عێراق نییە و ئەگەر یاسای بودجە بۆ ساڵی داھاتووش پەسەندنەکرێت، ھیچ مەترسییەک لەسەر مووچە دروستنابێت و ئەو دەنگۆیانەشی لەسەر ئەو بابەتە بڵاودەکرێنەوە دوورن لە راستییەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەمساڵ بەرەو کۆتایی دەچێت و تائێستا یاسای بودجە پەسەندنەکراوە بەھۆی کێشە سیاسییەکانەوە ئەستەمیشە پەسەندبکرێت، جەختیشیکردووەتەوە بۆ ساڵی داھاتووش ئەگەر یاسای بودجە نەبێت، حکومەتی عێراق دەتوانێت یەک لەسەر ١٢ی بودجە خەرجبکات و بەوەش کێشە بۆ دابەشکردنی مووچە دروستنابێت.
جومعە عیناد وەزیری بەرگری عێراق لە رێوڕەسمی خستنەکاری سیستمێکی راداری پێشکەوتوو رایگەیاند، دوای ماوەیەک لە گفتوگۆ و دانووستان لەگەڵ کۆمپانیای تالیسی فەڕەنسی، گەیشتنە رێککەوتن لەبارەی سیستمێکی راداری پێشکەوتوو کە لەئێستادا لە عێراق خراوەتە کار و کاریگەری و رۆڵێکی گەورەی دەبێت بۆ زیاتر بەھێزکردنی سیستمی بەرگری ئاسمانی عێراق، چونکە تایبەتمەندنی ئەو سیستمە رادارە ئاگادارکردنەوەی پێشوەختە لەھەر مەترسییەک کە لە ئاسمانی عێراق ھەبێت.
وتیشی، تائێستا حکومەتی عێراق لە کۆی چوار سیستمی رادار لە جۆری (جی ئێم٤٠٣) کە ساڵی ٢٠١٥ گرێبەستیان بۆ کراوە، دوو سیستم وەرگیراون و ھەردووکیشیان خراونەتە کار و بڕیاریشە دوو سیستمەکەی دیکە یەکێکیان لە کۆتایی ئەم مانگە بگاتە عێراق و چوارەمیش لەسەرەتای ساڵی داھاتوو فەڕەنسا رادەستی عێراقی بکات.
بەپێی کارنامەی کۆبونەوەکە ، رۆژی چوارشەممە ئەنجومەنی نوێنەران دەنگ لەسەر دەستەکارکێشانەوەی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دەدات کە نامەی دەستلەکارکێشانەوەی پێشکەش کردووە ، ھاوکات جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنەکە ھەڵدەبژێردێت.
کۆبونەوەکە دوای ئەوە دێت کە لە رۆژی ٨ ی حوزەیرانەوە دوای ئەوەی بە ناکۆکییەکی زۆر دەنگ لەسەر پرۆژە یاسای ئاسایشی خۆراک درا ، ھیچ کۆبونەوەیەکی ئەنجومەنی نوێنەران بەڕێوەنەچووە.
"نەوزاد کامیل"بەڕێوەبەری گشتیی وەزارەتی بازرگانیی ھەرێم بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بە ھاوکاری رێکخراوی جیھانی خۆراک ھەردوو وەزارەتی بازرگانی عێراق و ھەرێمی کوردستان ئامادەسازییان کردوە بۆ بە ئەلکترۆنیکردنی فۆرمی خۆراک، لەئێستاشدا وەک نمونە لە شاری نەجەف دەستیپێکردوە.
وتیشی، بڕیارە بەمزوانە لە ھەرێمی کوردستان ھەنگاوەکانی بە ئەلکترۆنیکردنی فۆرمی خۆراک دەستپێبکات، سەرەتاش وەک نمونە لە شاری دھۆک دەست پێدەکات.
جەختی لەوەشکردوە، بە جێبەجێکردنی ئەو سیستمە ناوی دووبارە و ئەوانەی کۆچی دواییان کردووە، ھەروەھا ئەوانەی چونەتە دەرەوەی وڵاتە ناویان لە سیستمەکەدا نامێنێت، چونکە ئەوانە دەبێت خۆیان لە کاتی بەئەلکترۆنیکردنی فۆرمەکەدا ئامادەبن.
راشیگەیاند، ئەو کەسانەی مووچەی مانگانەیان لە ملیۆن و نیوێک زیاترە، ناویان لە سیستمەکەدا نامێنێت و بەشە خۆراکی مانگانەیان پێنادرێت.
مەحمود حەیانی سەرکردەی چوارچێوەی ھەماھەنگی دەڵێت، دەستلەکارکێشانەوەی حەلبوسی چەند ھۆکارێکی ھەیە، لەوانە نەھێشتنی شەرمەزاریەتی لە بەردەم موقتەدا سەدر و دەیەوێت وای پیشاندەدات بەشێک نیە لە ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، ھەروەھا ھەڵھاتنە لە پێکھێنانی ھەر حکومەتێک لەلایەن چوارچێوەی ھەماھەنگییەوە.
ھەروەھا جەمال کەربولی سەرۆکی پارتی حەل کە پارتێکی سونەیە لە تویتێکدا رەخنەی توندی لە حەلبوسی گرتووەو نوسیویەتی، وەسوەسەی شەیتان دەگاتە لوتکە کاتێک کارێکی باش دەکاتە ئامرازێک بۆ گەیشتن بە ئامانجە خراپەکانی، ئامانجی دەستلەکارکێشانەوەکەش وەرگرتنی گەرەنتییە لە ھاوپەیمانێتییە نوێکە. کەربولی دەستلەکارکێشانەوەکە بە ئەسپی تەروادە ناودەبات.
سەبارەت بە ھەڵوێستی سەدرییەکانیش لەسەر دەستلەکارکێشانەوەی حەلبوسی ، عیسام حەسەن، سەرکردەیەکی رەوتی دەڵێت، دەستلەکارکێشانەوەکە پەسەند ناکرێت لەبەرئەوەی پێشوەخت حەلبوسی رێککەوتنی لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی کردوە ، وتیشی، حەلبوسی دەیەوێت لەو رێگەیەوە شەرمەزارییەکەی لەبەردەم سەدر و جەماوەرەکەی نامێنێت کە پێشتر رەتیکردۆتەوە ھاوپەیمانی لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی بکات. بەوتەی سەرکردەکەی رەوتی سەدر دەستپێکردنی بەڕێوەبردنی وڵات بەو نەزانییە سەرەتای دەستپێکی وێرانەیە.
جاسم موسەوی پەرلەمانتاری ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاساش رایگەیاند، راگەیاندنی وادەی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران بەو رێگەیە لەناکاو بووەو ھەموان گومانیان دەکرد دانیشتنی داھاتوو بۆ دەستپێکردنەوەی کارەکانی پەرلەمان دواتر بڕیاری گرنگ لە لایەن لایەنە سیاسییەکانەوە بدرێت ، ئەو پەرلەمانتارە بەدووریشی نازانێت رێککەوتن دەربارەی دەستلەکارکێشانەوەی حەلبوسی ھەبێت، بەڵام تا ئێستا ھیچ شتێک بە رەسمی رووننەکراوەتەوە ، ئەگەر کۆبوونەوەکەش بەو جۆرە بکرێت پێکھاتەی پرۆسەی سیاسی و پێکھێنانی حکومەتی نوێ گۆڕانکاری بەسەردا دێت.
ئەندامێکی فەتح: ٢٧ی ئەم مانگە جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دیاری دەکرێت
"مەحمود حیانی" رایگەیاند، چوارچێوەی ھەماھەنگی بەردەوامە لە پڕۆژە سیاسییەکەی بۆ پێکھێنانی حکومەت و چاوەڕێی ئەنجامی کۆبوونەوەکانی لایەنە کوردییەکان دەکات بۆ دیاریکردنی کاندیدی سەرۆک کۆمار.
وتیشی، بڕیارە ٢٧ی ئەم مانگە جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دیاری بکرێت، کە چوارچێوەی ھەماھەنگی ئەو پۆستەی داوەتە سەربەخۆکان تاوەکو رۆڵی باشتریان ھەبێت و ئەوانیش، "موحسن مەندەلاوی"یان بۆ ئەو پۆستە کاندید کردووە.
لیژنەی دەستپاکی چوار دۆسێی گەندەڵی لە کارەبا و نەوت و غاز و بازرگانی ئاشکرا دەکات
لیژنەی دەستپاکی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاشکرایکرد، دوای ماوەیەکی زۆر لە کۆکردنەوەی زانیاری و بەدواداچوون و لێکۆڵینەوەی ورد، چوار دۆسێی گەندەڵییان لە بوارەکانی نەوت و غاز و بازرگانی و کارەبا ئاشکراکردوە و ھەموو بەڵگەکانیشیان دەستکەوتووە و ئاراستەی دەستەی دەستپاکی عێراقیان کردووە بۆئەوەی دوای گرتنەبەری رێکار و لێکۆڵینەوەکانیان ئاراستەی دادگایان بکەن و فەرمانی دەستگیرکردن بۆ گەندەڵکاران دەربچێت.
ئاماژەی بەوەشکردوە، بەپێی لێکۆڵینەوەکان لەو چوار دۆسییەی گەندەڵییەدا زیاتر لە ١٨ ملیار دۆلار لەداھاتی دەوڵەت بە ھەدەر دراوە.
قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیب ئەھل حەق رایگەیاند، مستەفا کازمی جگە لەوەی سەرۆک وەزیرانە، فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانیشە و ئەگەر لەماوەی رابردوودا ئەرکە رەسمییەکەی جێبەجێ بکردایە، رووداوەکانی ناوچەی سەوز بەو شێوەیە نەدەبوون کە رویاندا و بەھۆیانەوە خوێنێکی زۆر رژا و زیانی زۆر بە ھاوڵاتیان و خۆپیشاندەران و ھێزە ئەمنییەکانیش گەیشت.
وتیشی، بەو پێیەی کازمی دەیتوانی رێگری لەو رووداوانە بکات و نەیکرد، ھەر دڵۆپێک خوێن رژابێت بەرپرسیارێتییەکەی دەکەوێتە ئەستۆی کازمی و پێویستە لێپرسینەوەی لەگەڵ بکرێت.