دەستەی دەستپاکی عێراق رایگەیاند، تیمەکانی دەستەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی لە ئۆپراسیۆنێکدا چوار تۆمەتباریان دەستگیرکرد، کە بەڕێوەبەری پێشووی دەستەی باجەکان و ھاوسەرەکەی لەناو دەستگیرکراوەکاندان و تۆمەتبارن بە سپیکردنەوەی پارە و بازرگانیکردن بە پۆستە گشتییەکان و وەرگرتنی بەرتیل.

راشیگەیاند، لە ئۆپراسیۆنەکەدا دەستبەسەر یەک ملیار و ٢٢٧ ملیۆن دیناری عێراقی و ٥٥٦ ھەزار و ٩٠٠ دۆلاری ئەمریکی و بڕێکی زۆر ئاڵتووندا گیراوە، ھەروەھا دەستیش بەسەر تاپۆی ١١ خانوودا گیراوە، کە نۆ خانوویان لە ناوخۆی عێراق و دووانەکەی تر لە دەرەوەی عێراقن.

سەرچاوەیەک لە دادگای فیدراڵییەوە بە کوردسات نیوزی راگەیاند، دانیشتنەکە بۆ کاتێکی نادیار دواخراوە و ھۆکارەکەشی بۆ خراپی رەوشی کەشوھەوا گەڕێندراوەتەوە. 

بڕیاربوو ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی عێراق بۆ بڕیاردان لەسەر سێ سکاڵای تۆمارکراو کۆبێتەوە، یەکێک لە سکاڵاکان لە دژی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان تۆمارکراوە و داواکراوە یاسای درێژکردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پوچەڵبکرێتەوە کە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ دەرچووە و ماوەی کاری پەرلەمانی بۆ ساڵێک درێژکردووەتەوە، بە پاساوی ئەوەی یاساکە دژی ماددەکانی (٥ و ٢٠)ی دەستورە و زەوتکردنی مافێکی دەستورییە کە لە ماددەی ٥١ لە یاسای ھەڵبژاردنی پەرلەمانی ھەرێمی کوردستان ساڵی ١٩٩٢ داھاتووە.

رۆژی ٢٥ی ئەم مانگەش دادگای باڵای فیدراڵی بڕیار ناردنی ٤٠٠ ملیار دینارەکەی بۆ ھەرێمی کوردستان ھەڵوەشاندەوە، ئەوەش کاردانەوەی توندی چوار سەرۆکایەتییەکەی ھەرێمی بەدوای خۆیدا ھێنا.

نوسینگەی راگەیاندنی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، "موحسن مەندەلاوی" لەگەڵ پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق کۆبووەو رایگەیاند، پێویستە سەقامگیری بۆ بازاڕی دراو و بەھای دراو بە زووترین کات بگەڕێتەوە. جەختیشی کردەوە لە گرنگی پابەندبوون بە رێکارە یاساییەکانی تایبەت بە حەواڵەکردنی دراو و پاراستنی ئابوری عێراق لە پێشێلکارییەکانی پێشوو. 

"مەندەلاوی" وتیشی، دەبێت رێکاری جیھانی بۆ حەواڵەکردنی دراو و کاری بانکە تایبەتەکان و کۆمپانیاکان جێبەجێ بکرێت، ھەموو ئەو کەسانەش لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێت کە پێشێلکاری دەکەن و پابەند نابن بە رێنماییەکانی بانکی ناوەندی عێراقییەوە، ھەروەھا چاودێری کڕینی دراو بکرێت و یاریکردن بە مامەڵەی دراو رابگیرێت. 

لای خۆیەوە، "عەلی عەلاق" پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق جەختیکردەوە لەسەر رێوشوێنەکانی بانکی ناوەندی بۆکۆنتڕۆڵکردنی بەھای دۆلار و بەدواداچوونی پڕۆسە گوماناوییەکانی کڕینی دراوی قورس کە زیان بە ئابوری وڵات دەگەیەنن.

دوای بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بەشێک لە لیژنەکانی ئەنجومەنی نوێنەران، کوتلەی ئیشراقە کانون رایگەیاند، لەدرێژەی سیاسەتە ھەڵە و خراپەکانیان لە بەرامبەر بەشێک لە کوتلە و فراکسیۆنەکان، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران سەرجەم کوتلەکانی ئۆپۆزسیۆنی لە سەرۆکایەتی لیژنەکان بێبەش کردووە و رێگەی نەداوە ھیچ پەرلەمانتارێکی سەر بەو کوتلانە سەرۆکایەتی لیژنەکان وەربگرن.

لە بەرامبەریشدا ئەنجومەنی نوێنەران لە رونکردنەوەیەکدا رایگەیاندووە، ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لیژنەکان پرۆسەیەکی ئازاد و دیموکراتی بووە و ئەو زانیارییانەشی کوتلەی ئیشراقە کانون بڵاویکردوونەتەوە، دورن لە راستییەوە، چونکە رێگری لە ھیچ کەسێک نەکراوە بۆ سەرۆکایەتی لیژنەکان و جگە لەوەش کوتلەی ئیشراقە کانون ھەر بەشداری ھەڵبژاردنەکەی نەکردووە تا بزانێت رێگری لێدەکرێت یان نا.

بە پێی بەرنامەی کاری دانیشتنەکانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، سکاڵاکە لەلایەن بەڕێوەبەری کۆمپانیای گشتی بۆ بازرگانی خۆراک سەر بە وەزارەتی بازرگانی عێراق  تۆمار کراوە کە دەڵێت لە کاتێکدا حکومەتی عێراق بەشەخۆراکی مانگانە بۆ ھاوڵاتیان دابیندەکات، بەڵام لە ١ کانوونی دووەمی ٢٠٠٤ەوە تا ٣٠ی ئەیلولی ٢٠٢١ ئەو پارەیەی لە بریکارەکانی خۆراک لە ھاووڵاتیان وەردەگیرێت وەزیری بازرگانی ھەرێم و بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی ھەولێر نەیانگەڕاندووەتەوە بۆ بەغداد.

ھەوەرھا، سبەینێ دانیشتنێکی تری دادگای فیدراڵی بەڕێوەدەچێت لەسەر سکاڵایەک کە تایبەتە بە درێژکردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان

"موعین کازمی" ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە رۆژنامەی "سەباح"ی رەسمی راگەیاند، وەزارەتی دارایی و پلاندانان مانگێک بەر لەئێستا پڕۆژەیاسای بودجەیان تەواو کردووە، بەڵام رەوانەکردنی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بە ویستی "محەمەد شیاع سودانی" راگیراوە، چونکە دەیەوێت پڕۆژەیاساکە ھاوتای بەرنامە حکومییەکەی بێت و پێداویستییەکان لەخۆبگرێت بە تایبەت لە وەبەرھێنان لە پڕۆژەکاندا. 

کازمی پێشبینیشی کردووە ئەنجومەنی وەزیران کۆتایی ھەفتەی داھاتوو پڕۆژە یاساکە پەسەندبکات و رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی بکات.

سەبارەت بە پەیوەندی نێوان حکومەتی ھەرێم و عێراق، کازمی ئەوەی خستەڕوو، کێشەکان لەسەر ناشەفافی داھاتی ھەناردەی نەوتن و دانوستانەکانیش بەرەوپێشچوونیان بینیبوو، بەڵام بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی کێشەکەی قوڵکردەوە. 

ھاوکات "رائید مالکی" ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران جەختی کردەوە لە گرنگی پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکە کە مافە یاساییەکانی حکومەتی ھەرێم و عێراق دەستبەربکات، داواشی لە لێپرسراوانی ھەرێم کرد داھاتی ھەناردەی نەوت بەپێی یاسا رادەست بکەن. وتیشی، لەکاتی پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای بودجە نابێت رێککەوتنی کاتیی ھەبێت بەڵکو دەبێت چارەسەری ریشەیی بدۆزرێتەوە لەڕێگەی پەسەندکردنی یاسای تایبەت بە نەوت و غاز. 

 

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، لە ھەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی لیژنە ھەمیشەییەکانی ئەنجومەنی نوێنەران، کەریم شکور لە فراکسیۆنی یەکێتی بە جێگری دووەمی لیژنەی دەستپاکی و سۆزان مەنسور بە جێگری یەکەمی لیژنەی وەبەرھێنان و گەشەپێدان ھەڵبژێردرا، ھەروەھا رێبوار ھادی لە فراکسیۆنی پارتی بۆ سەرۆکی لیژنەی یاسایی و ئیخلاس دلێمی بە جێگری دووەمی لیژنەی دارایی و نەھرۆ مەحمود بە جێگری دووەمی لیژنەی نەوت و غاز ھەڵبژێردرا.

ھاوکات تا ئێستا لە کۆی ٢٥ لیژنەی ھەمیشەیی، سەرۆکایەتی لیژنەی ئاسایش و بەرگری و لیژنەی دەستپاکی و لیژنەی وەبەرھێنان و گەشەپێدان و لیژنەی یاسایی و دارایی و پلاندانان و نەوت و غاز و کشتوکاڵ و لیژنەی گواستنەوە یەکلایی کراونەتەوە، ھەڵبژاردنی دەستەی سەرۆکایەتی لیژنەکانی تر ھەڵگیرا بۆ رۆژی دوو شەممە.

موعین کازمی ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند، ھاوپەیمانیی ئیدارەی دەوڵەت دەتوانێت بە تێگەیشن لەگەڵ کورد، پشکی ھەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی یاسای بودجەی ٢٠٢٣دا جێگیر بکات.

وتیشی، بڕیارەکەی ھەفتەی رابردوو دادگای فیدڕاڵی بەھۆی کاتەکەی بۆ ھاوپەیمانیی بەڕێوەبەردنی دەوڵەتیش شۆکبوو، بەڵام لە سەرکردایەتیی چوارچێوەی ھەماھەنگی خواستی جدی ھەیە، بۆ چارەسەرکردنی ئەو ھەڵوێستە و دەشتوانرێت چارەسەر بکرێت، چونکە بابەتەکە ئاڵۆز نییە و دەکرێت چارەسەری گونجاوی یاسایی بۆ بکرێت.

ئەندامەکەی لیژنەی دارایی وتیشی، دەتوانرێت مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان وەک ھەموو مووچەخۆرانی تری عێراق، راستەوخۆ بە حکومەتی فیدڕاڵیەوە ببەسترێتەوە، بەڵام لەناو ھەرێمی کوردستانەوە ناڕەزایی لەسەر ئەو بابەتە ھەیە.

وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی عێراق رایگەیاند، ئامانج لەو ھەنگاوە باشکردنی خزمەتگوزارییەکان و کەمکردنەوەی خەرجیی تۆڕەکانی ئینتەرنێتە لەسەر ھاوڵاتیان.

بەپێی پلانەکەی وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندن، ئینتەرنێتی خۆرایی مانگانە بەبڕی ١٠  گێگابایت بۆ ھاوڵاتیانی ھەژار دابین دەکرێت، ھەروەھا خزمەتگوزاری دابینکردنی ١٠٠ گێگابایت بە نرخی ١٠ دۆلار بۆ مانگێک پێشکەش دەکرێت.

عەلی مەشکور لە لێدوانێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەرچەندە بڕیاری دادگای فیدراڵی یەکلاکەرەوەیە، بەڵام نەناردنی پارە بۆ ھەرێم بۆشایی نێوان ھەرێم و بەغداد زیاد دەکات و دەبێتە مایەی دواخستنی پەسەندکردنی بودجە، بۆیە پێویستە ھەرێم و بەغداد لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن بۆ گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر داڕشتنێکی ھاوسەنگ کە گەرەنتی ناردنی مووچە بۆ ھەرێم و ھەناردەی نەوتی ھەرێم لە رێگەی کۆمپانیای سۆمۆوە بکات.

بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە، چارەسەری کێشەی رادەستکردنی نەوت زەحمەت نیە، بەڵام رێگری لە رادەستکردنی نەوت چارەسەری کێشەکانی زەحمەت کردووە، داواش لە حکومەتی فیدراڵ دەکەن بە شێوەی گوژمە مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێم بنێرێت، لەبەرئەوەی پێویستە لەسەر حکومەتی فیدراڵ وەک ھاووڵاتی عێراقی گرنگی بە فەرمانبەرانی ھەرێم بدات.

سودانی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ فرانس ٢٤ رایگەیاند، سەردانەکەی بۆ فەرەنسا دەبێتە گواستنەوەیەکی جۆری لە پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات و لە رێگەی ئیمزاکردنی رێککەوتنی ھاوبەشی ستراتیژی کە ٥٠ بوار لەخۆدەگرێت، مۆرکێکی ستراتیژی وەرگرتووە.

سەرۆک وەزیران سەبارەت بە ناکۆکییەکانی ھەرێم و بەغداد ئاماژەی بەوەکرد، یاسای بودجە بەشێکی زۆری کێشەکانی ناردنی پارە بە پێی دەستور چارەسەر دەکات و  دواتریش کار بۆ پەسەندکردنی یاسای نەوت و غاز دەکەن کە پەیوەندییەکانی حکومەتی فیدراڵ لەگەڵ حکومەتی ھەرێم و پارێزگا بەرھەمھێنەرەکانی نەوت رێکدەخات.

وتیشی، عێراق پێویستی بە ھێزی شەڕکەری بیانی نیە، بەڵکو پێویستی بەھەماھەنگی لەگەڵ ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی ھەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرو پاراستنی ئاسایش و سەقامگیری.

سودانی دوپاتیشیکردەوە، لەسەرەتای دەستبەکاربوونیەوە ھەوڵی نزیکبوونەوەی لەگەڵ ئێران و سعودیە داوەو بەمنزیکانەش گەڕەکێکی تری دانوستانەکانی ھەردوو وڵات لە بەغداد رێکدەخەن، رونیشیکردەوە، دەستدرێژیکردنە سەر خاکی عێراق کارێکی رەتکراوەو ئیدانەکراوەو دیالۆگ باشترین رێگەیەک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەگەڵ تورکیاو ئێران.

سودانی رۆژی پێنج شەممە سەردانی فەرەنسای کردو دوای ئیمزاکردنی ژمارەیەک رێککەوتن و یاداشتنامە گەڕایەوە عێراق.

وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بەھۆی ئاڵۆزبوون و ناجێگیری رەوشی ئەمنی ئۆکراین و فراوانبوونی بەرەکانی شەڕی نێوان ئەو وڵاتە و روسیا، لە پێناو پاراستنی گیانی ھاوڵاتیانی عێراق، بڕیاریانداوە سەرجەم کارەکانی باڵیۆزخانەی عێراق لە شاری کیێڤی پایتەختی ئۆکراین رابگرن.

راشیگەیاندوە، بڕیارەکە کاتییە و ھەر کاتێک دڵنیابوونەوە لەوەی مەترسی لەسەر باڵیۆزخانەی عێراق لە ئۆکراین و ھاوڵاتیانی عێراق نامێنێت و رەوشی ئەمنی ئۆکراین بەرەو باشی دەچێت، جارێکی تر کارەکانی باڵیۆزخانەکە دەستپێدەکەنەوە.
 

 لە یاداشتێکدا  کە ٧٩ پەرلەمانتار واژۆیان کردووە و دەست "کوردسات نیوز" کەوتووە، داوا لەسەرۆکایەتی پەرلەمان کراوە وادەی دانیشتنێک دیاری بکات بۆ بانگھێشتکردنی "محەمەد شیاع سودانی"سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ پەرلەمان بۆ تاوتوێکردنی قەیرانی دابەزینی بەھای دینار و ھەنگاوەکانی حکومەت بۆ چارەسەرکردنی.

"کاروان یاروەیس"ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، تائێستا ٧٩ ئیمزا کۆکراوەتەوە دەدرێت بەسەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ئەوەی بخرێتە بەرنامەی کاری دانیشتنەکان.

سەبارەت بەکۆبونەوەی ئەمرۆی ئەنجومەنی نوێنەران، "کاروان یاروەیس"ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، خوێندنەوەی یەکەم بۆ چەند پڕۆژە یاسایەک تەواو کرا، کەپێشتر لە بەرنامەی کاردابوون، کۆبونەوەکەش بۆ رۆژی دوو شەممەی داھاتوو ھەڵگیرا.

وەزارەتی دادی عێراق لەراگەیەندراوێدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەگەڵ ئەوەی پشتیوانی سەرجەم ئەو ھەوڵانە دەکەن کە تایبەت بە رەوشی مافی مارۆڤ لەگرتووخانەکانی عێراق ھەیە، بەڵام سەرجەم ئەو زانیارییانەی ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەران لەسەر گرتووخانەی ناسریە بڵاویکردووەتەوە کە بەندکراوان ئەشکەنجە دەدرێن و مافەکانیان پیشێل دەکرێت، دوورن لەراستییەوە.

ئاماژەی بەوەشکردوە، زیاتر لە دڵنیابوونەوە لە ناڕاستی زانیارییەکانی ئەو پەرلەمانتارە، لیژنەیەکی لێۆکڵینەوەیان پێکھێناوە و پێشتریش سزای توند بۆ ئەو کەسانە دانراوە کە لە گرتووخانەکاندا مافەکانی مرۆڤ پێشێل دەکەن، داواشی لە پەرلەمانتارەکە و لیژنەی مافی مرۆڤیش کردوە سەردانی گرتووخانەی ناسریە بکەن.

ئەو راگەیەندراوەی وەزارەتی دادی عێراق دوای ئەوە دێت کە پەرلەمانتار رەعد دەھلکی رایگەیاندبوو، لە گرتووخانەی ناسریە مافی بەندکراوان پێشێل دەکرێن و بە شێوەیەکی نامرۆڤانەش ئەشکەنجە دەدرێن.

جاسم عەبود سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی ھەواڵی فەرمی عێراق رایگەیاند، دادگا پابەندە بە جێبەجێکردنی دەستور و یاسا و پێویستە ئەوە لە بڕیارەکانیدا لەبەرچاو بگرێت.

وتیشی یاسای بودجەی گشتی فیدرالێ ساڵی ٢٠٢١، لە مادەی ١١یدا رێکارەکانی یەکلاییکردنەوەی شایستە داراییەکانی نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی ھەرێم، ساڵانی ٢٠٠٤ تا ٢٠٢٠، دیاری کردوە، لە بەرئەوە ئەنجومەنی وەزیران بۆی نییە ھیچ بریارێک بدات، کە پێچەوانەی یاساکە بێت، بە تایبەتی کە ئەنجومەنی وەزیران تاکە لایەنی بەرپرسیارە بەرامبەر بە جێبەجێکردنی دەستوور.

قسەکانی سەرۆکی دادگای باڵای فیدرالی دوای کاردانەوەکانی ھەرێمی کوردستان دێت دەربارەی بریاری راگرتنی ناردنی ٤٠٠ ملیارەکەی ھەرێمی کوردستان لەلایەن دادگای فیدراڵی عێراقەوە.

 

مەھدی تەقی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتح بە "عەرەبی جەدید"ی راگەیاندووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان پەیوەندی بە سکاڵای راگرتنی ناردنی پارە بۆ ھەرێمی کوردستان نییە، بەڵکو پابەندن بە چارەسەرکردنی تەواوی کێشەکانی نێوان ھەرێمی کوردستان و بەغداد بە دانوستان و لەسەر بنەمای دەستور، کە لەچەند رۆژی رابردووشدا بەرەوپێشچوونی باش بەدیھاتبوون.

مەھدی تەقی وتیشی، رێز لەو بڕیارانە دەگرن کە لە دادگای فیدراڵییەوە دەردەچێت و دەبێت تەواوی لایەن و لێپرسراوان جێبەجێبکەن، حکومەتی سودانیش دەبێت پابەندبێت پێوەی، بۆ ئەوەش ھەنگاوەکان بۆ کردنەوەی کەناڵی گفتوگۆ و دانوستان دەستیپێکردووە، بۆ دۆزینەوەی چارەسەری دەستوری و یاسایی سەبارەت بە رەوانەکردنی شایستە داراییەکانی ھەرێم.