عێراق
ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی دواین پێشھاتەکانی پەیوەست بە عێراق و ناوچەکە و جیھانی تاوتوێ کرد.
ھاوکات لیژنەی ھەڵبژاردنەکان ئامادەی کۆبوونەوەکە بوو بۆ یەکلاکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن وەک ئامادەکارییەک بۆ ھەڵبژاردن لەکاتی خویدا.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک وەزیرانی عێراق ئامادەیی تەواوی دووپاتکردەوە بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردن لە بارودۆخێکی ئەمنی گونجاودا.
سودانی لە پەیامێکدا بەناوی گەل و حکومەتی عێراقەوە پرسەنامەیەکی ئاڕاستەی قوربانیانی بومەلەرزەکە لە تورکیا و سوریا و ھاووڵاتیانی ھەرێمی کوردستان کرد و فەرمانیکرد بە خێرایی ژمارەیەک تیمی بەرگری شارستانی و تەندروستی و کەرەستەی پزیشکی و پێداویستی داڵدەدان و بەھاناوەچوون و بڕێکی زۆر لە سەبەتەی خۆراک و سوتەمەنی رەوانە بکات وەک بەشدارییەک لە پێشکەشکردنی دەستی ھاوکاری بە قوربانیان و زیانلێکەوتووان.
ھەروەھا سودانی فەرمانی کرد حاڵەتی ئامادەباشی و وەڵامدانەوەی خێرا بۆ کارەساتە سروشتییەکان بەرز بکرێتەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا سودانی بە وردی رێکارەکانی دانانی بودجەی فیدرالی و گونجاندنی لەگەڵ بەرنامەی حکومەتی باس کرد.
ھەروەک باسی ئەو کۆبوونەوەیەی کرد کە لە نێوان بانکی ناوەندی عێراقی و بانکی فیدرالی ئەمریکی لە ئەستەنبوڵ کرا و هەروەها دووپاتی کردەوە چارەسەرەکانی بانکی ناوەندی لە چوارچێوەی پرۆسەی چاکسازی دارایی و بانکیدایە.
لە بەشێکی تری کۆبوونەوەکەدا باس لە رێشوێنەکانی حکومەت کرا بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی بەھای دۆلار لەسەر خەڵکی ھەژار کرا.ھەروەک باسی سەردانی چاوەروانکراوی وەفدی عێراق بۆ واشنتۆن بە سەرۆکایەتی وەزیری دەرەوە بۆ تەواوکردنی کۆبوونەوەکەی ئەستەنبوڵ کرا.
نووسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران، لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکرد، سودانی لە وەڵامی داواکاری خۆپیشاندەرانی زیندانیانی سیاسی کە پێشتر موچەکانیان ڕاگیرابوو، لیژنەیەکی تایبەتمەندی لەلایەنە پەیوەندیدارەکان ڕاسپاردوە، لەگەڵیان کۆببێتەوە و گوێ بۆ داواکارییەکانیان بگرێت.
لیژنەکە چاوپێکەوتنەکانی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان کردوە، کە پێکھاتبوو لە ئەنجومەنی شورای دەوڵەت و دەزگای زیندانیانی سیاسی و دەستەی خانەنشینی نیشتمانی و ڕاوێژکاری یاسایی لە نوسینگەی سەرۆک وەزیران و ڕاسپاردەکانیش بەرزکراوەتەوە و سەرۆک وەزیران پەسەندی کردوون.
بە پێی بریارەکان مووچە ڕاگیراوەکان بۆ ئەو مامەڵانەی بە یاسا یەکلایی نەکراوە خەرج دەکرێن.
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، ئەمرۆ لاڤرۆڤ دەگاتە بەغداد و پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات لە بواری وزەدا تاووتوێ دەکات.
ئەوەشی راگەیاندوە، وەفدی یاوەری لاڤرۆڤ پێکدێت لە نوێنەری کۆمپانیاکانی بواری نەوت و گاز و رۆژی دوو شەممەش لەگەڵ سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیران و وەزیری دەرەوەی عێراق کۆ دەبێتەوە، دواتر لاڤرۆڤ سەردانی ھەرێمی کوردستان دەکات و لەگەڵ بەرپرسانی ھەرێمیشدا کۆدەبێتەوە.
محەمەد حەلبوسی لە تویتێکدا رایگەیاند، جاری یەکەم نییە بەھای دینار گۆڕانکاریی بەسەردا دێت، رێکارەکانی بانکی ناوەندیی عێراقیش گوونجاوە لەگەڵ داواکارییە نێودوڵەتییەکان و سیاسەتی نەختینەیی و ئامانج لێیان رێکخستنی جوڵەی دراوی بیانی و رێگریکردنە لە قاچاخچێتیکردن بە دراو.
حەلبوسی وتیشی، پێویست بە نیگەرانی و ترس ناکات و ئاماژەکان لەبارەی ئابووریی عێراقەوە ئەرێنیین، بەتایبەت بەھۆی یەدەگی نەختینەیی و ئاستی داھات کە زیادیکردووە، ھەروەھا راشیگەیاند، بەھای دۆلار دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی خۆی، لەگەڵ رێکارەکانی بانکی ناوەندی و ھەوڵەکانی حکومەت بۆ کۆنترۆڵکردنی ئاڵوگۆڕ و رێگریکردن لە یاریکردن و قاچاخچێتی و پارێزگاریکردن لە سەقامگیریی.
بە پێی راگەیەنراوێکی بانکی ناوەندی، بڕی فرۆشتنی دۆلاری بۆ گەشتکردنی مانگانە بەرزکراوەتەوە بۆ ٧٠٠٠ دۆلار و فرۆشتنی دۆلار بە مەبەستی حەواڵەی کەسی لە رێگەی بریکاری کۆمپانیاکانی حەواڵەی دارایی بە نرخی ١٤٧٠ دینار بۆ ھەر دۆلارێک دەبێت.
ھەروەھا پارەدارکردنی مامەڵەی رێگەپێدراو بە دراوی بیانی فراوانکراوەو چەند بوارێک دەگرێتەوە لەوانە: ھاوردەکردنی کاڵا ، کڕین و دابینکردنی خزمەتگوزاری یاسایی و شەحن ، پارەدارکردنی لایەنی ھاوردەیی گرێبەستەکان لەگەڵ فەرمانگەکانی دەوڵەت .
بەشێکی تر لە ئاسانکارییەکانی دەستخستنی دۆلار تایبەتە حەواڵەی کڕینی خانووبەرە لە دەرەوەو چارەسەری نەخۆشی و کڕێی خوێندن و وەبەرھێنانی بیانی و قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتوان و قازانجی پشکەکان لە کۆمپانیا تۆمارکراوە.
ھەروەھا بانکی ناوەندی ژمارەیەک ئاسانکاری بۆ حەواڵەی دەرەکی راگەیاندوەو لە قۆناغی یەکەمدا سەرجەم کۆمپانیا تۆمارکراوەکان لە وەزارەتی بازرگانی و پرۆژە تۆمارکراوەکان لە وەزارەتی پیشەسازی و کۆمپانیا بچوکە دامەزراوەکان لە ژووری بازرگانی و ھەموو جۆرە کۆمپانیا و کارگەو پرۆژەیەکی تۆمارکراو لە ھەرێمی کوردستان دەگرێتەوە دوای پێشکەشکردنی بەڵگەنامەی رێگەپێدان و مۆڵەتپێدان.
سەباح سوبحی ئەندامی لیژنەی نەوت و وزە و سەرچاوە سروشتییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاندووە، لەدوای دەستپێکردنی شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراینەوە بازاڕی بازرگانیی نەوت لەسەر ئاستی جیھان گۆڕانکاری زۆری بەسەردا ھاتووە و بووەتە کێشەیەکی گەورەش لەبەردەم بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق، بەتایبەتی دوای ئەوەی ھندستان و چین کە دوو کڕیاری سەرەکی نەوتی عێراق بوون، لەئێستادا رویان کردووەتە نەوتی روسیا چونکە نرخی نەوتی ئەو وڵاتە لە نرخی نەوتی عێراق ھەرزانترە.
وتیشی، داوا لە وەزارەتی نەوت دەکەن ھاوشێوەی ئەمریکا و وڵاتانی کەنداو، نەوت ھەناردەی ئەوروپا بکات و چوارچێوەی ھەناردە و بازرگانیکردنی نەوتیش لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا فراوانتر بکات، چونکە قسەکردن لەسەر زیادکردنی ئاستی ھەناردە و بەرھەمھێنانی نەوت لە عێراق ھیچ مانایەکی نییە ئەگەر چۆنێتی بە بازاڕکردنی دیاری نەکرێت.
عەون زیاب وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق رایگەیاند، دوای بەدواداچوونە ھاوبەشەکانیان لەگەڵ وەزارەتی کشتوکاڵ بۆیان دەرکەوتووە بەھۆی بارانبارینی زۆر لە بیابانەکانی خۆرئاواو بەشی خۆرھەڵات لە سەر سنورەکانی نێوان عێراق و ئێران ئاستی گلدانەوەی ئاو بۆ ٥.٨ ملیار مەتر سێجا بەرزبووەتەوە و ئەوەش کاریگەری ئەرێنی و سوودێکی زۆری بۆ کەرتی کشتوکاڵ و ئاودێری دەبێت.
وتیشی، ئەو ئاوەی گلدراوەتەوە بەشێوەیەکی یەکسان بەسەر ھەموو ناوچە کشتوکاڵییەکانی عێراقدا دابەش دەکرێت و داواش لە جوتیاران کراوە بەپێی پێویست ئاو بەکاربھێنن و زیادەڕەوی نەکەن لە بەکارھێنانیدا بۆئەوەی لە وەزی ھاویندا روبەڕووی کێشەی کەمئاوی نەبنەوە.
ئەیسر غەریری وەزیری بازرگانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ژمارەیەکی زۆر بارھەڵگر کە بارەکانیان ھێلکە و شیرو ئارد و مریشکە نێردراون بۆ ناوەندەکانی فرۆشتن لە بەغداد و پارێزگاکانی تری عێراق ، تا بە نرخی کەمتر لە بازاڕ بفرۆشرێن بە ھاووڵاتیان.
وتیشی، وەزارەتەکەی لە رۆژانی داھاتوودا گۆشت و ماسی و کەرەستەکانی تر بە نرخی ھەرزان دەستبەر دەکرێت و ھەڵمەتی زیاتر دەکەن بۆ دابەشکردنی ماددە خۆراکییە جۆراوجۆرەکان بەئامانجی دابینکردنی پێداویستییەکانی ھاووڵاتیان و رێگری لە گرانی.
بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنی جیھانی زێڕ، لە ساڵی رابردوودا بانکە ناوەندییەکان لە جیھاندا بڕی ١١٣٦تۆن زێڕیان بە بەھای ٧٠ ملیار دۆلار کڕیوەو بەرزترین رێژەی لە ٥٥ ساڵی رابردوودا تۆمارکردووە.
رونیشیکردۆتەوە، رێژەی کڕینی زێڕ لە نیوەی دووەمی ساڵی رابردوو بەراورد بە نیوەی یەکەم زیادی کردووەو بانکە ناوەندییەکانی جیھان ٨٦٢ تۆن زێڕیان کڕیوە، لەکاتێکدا لە نیوەی یەکەمدا ٢٧٤ تۆنیان کڕیوە.
بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنی جیھانی زێڕ، لە نێو وڵاتانی عەرەبی میسر بە کڕینی ٤٤.٦ تۆن زێڕ پلەی یەکەمی گرتووەو عێراقیش بە کڕینی ٣٣.٩٧ تۆن پلەی دووەمی گرتووە.
سەبارەت بە نیشتیمانیکردنی پیشەسازی دەرمان لە عێراق، محەمەد شیاع سودانی لەگەڵ کۆمەڵەی بەرھەمھێنەرانی دەرمان کۆبۆوەو رایگەیاند،حکومەت دۆسیەی تەندروستی کردۆتە کاری لە پێشینەی کارنامەکەی و پێی وایە پیشەسازی دەرمان یەکێکە لە بزوێنەرەکانی ئابوری و رۆڵی ھەیە لە دابینکردنی ھەلی کار.
وتیشی، عێراق تەنھا لەسەدا ١٠ی دەرمانی خۆی بەرھەمدەھێنێت و ساڵانە دەرمان بە بەھای ٣ ملیار دۆلار دەرمان ھاوردە دەکات کە زۆرینەی پشکینی بۆ ناکرێت.
سەرۆک وەزیران جەختیکردەوە لە توانای کەرتی تایبەت لە پیشەسازی دەرمان و رایگەیاند، کەرتی تایبەت دەتوانێت ٢٥٠ جۆری تری دەرمان بەرھەمبھێنێت.
ھەروەھا ھێڵی ئاسمانی تورکیا لە ڕاگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، بەھۆی ھاتنی شەپۆڵێکی بەھێزی بەفربارینی بۆ ناوچەکانی مەڕمەڕە و ئیستەنبووڵ، سەرجەم گەشتەکانی رۆژانی یەکشەممە و دووشەممەی فڕۆکەخانەی ئیستەنبووڵ رادەگیرێن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، گەشتەکانی ئەو دوو رۆژەی فڕۆکەخانەکە ٢٣٨ گەشتن، لەو گەشتانەش ٧٢یان ناوخۆیین و ١٦٦یشیان نێودەوڵەتین.
ئێوارەی ئەمڕۆ "د.لەتیف رەشید"سەرۆک کۆمار و "محەمەد شیاع سودانی"سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیران و"محەمەد حەلبوسی"سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەران و"دادوەر فایق زێدان"سەرۆکی ئەنجوومەنی باڵای دادوەری کۆبونەوە.
بەپێی راگەیەنراوێکی نوسینگەی ڕاگەیاندنی سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقیش لە کۆبونەوەکەدا، رەوشی سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتی لەسەر ئاستی نیشتیمانی گفتوگۆیان لەبارەوەکرا، ھەروەھا چەند پرسێکی گرنگی تایبەت بە رەوشی سیاسی و ئابوری وڵات تاوتووێکران، ھاوکات جەخت لە جێبەجێکردنی بەرنامەی حکومەت لەبواری خزمەتگوزاری و چاودێریکردنیان کرایەوە.
لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، گرنگترین رێنماییە ئابوورییەکان و ڕێکارەکان بۆ روبەرووبوونەوەیان لەپێناو پاراستنی چینی ھەژار و نەدار و بەرجەستەکردنی پاراستنیان تاوتووێکرا.
ژمارەیەک رێکخراوی عێراقی و نێودەوڵەتی تایبەت بە ژینگە لە راپۆرتێکی ھاوبەشیاندا ئاماژەیان بەوەکردووە، مەترسییەکانی کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو لە سنوری پارێزگای نەینەوا بە گشتی و خۆرئاوای پارێزگاکە بەتایبەتی رۆژ لە دوای رۆژ لە زیادبووندایە و ئەگەر چارەسەری بەپەلەشی بۆ نەدۆزرێتەوە لە ماوەی دە ساڵی داھاتوودا نزیکەی دوو ملیۆن دانیشتووی پارێزگای نەینەوا ناچار دەبن ناوچەکانیان چۆڵ بکەن و ئاوارە ببن.
وەزارەتی ژینگەی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەم ساڵانەی دواییدا لە سنوری پارێزگای نەینەوا کەمترین باران باریووە و وشکەساڵی بەرێژەیەکی زۆر پارێزگاکەی گرتووەتەوە و بووەتە مەترسی لەسەر کۆی دانیشتوانی پارێزگاکە بە گشتی و شارۆچکەکانی شنگال و تەلەعفەر و بەعاج بەتایبەتی کە پێشبینی دەکرێت بەھۆی بێئاوییەوە ناچار ببن ناوچەکانیان بەجێبھێڵن و ئاوارە ببن.
ئیڤان فایەق وەزیری کۆچ و کۆچبەرانی عێراق، بریاری دەرکردوە بۆ دابەشکردنی سوتەمەنی بەسەر ٢٤١٧ خێزانی ئاوارە لە کامپەکانی سنوری دھۆک و ھەولێر و بۆ ھەر خێزانێکیش ١٠٠ لیتر دابین دەکرێت.
دوابەدوای بریارەکەش تیمی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران لە دھۆک ١١٨ ھەزار لیتر نەوتی سپی بەسەر ١١٨٠ خێزانی ئاوارەی نیشتەجێی کامپی داودیە لە قەزای ئامێدی و کامپی بیرسفی لە قەزای زاخۆ دابەش کردوە. ھەروەک تیمەکەیان لە پارێزگای ھەولێر ١٢٣ھەزار و ٧٠٠ لیتری بەسەر ١٢٣٧ خێزانی کامپەکانی بەحرکە و حەسەن شام دابەش کردوە.