عێراق
بە پێی ماڵپەڕی رەسمی دادگای باڵای فیدراڵی، ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی سەبارەت بە یاساییبوون یاخود نایاساییبوونی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستان کۆدەبێتەوە، لەو سکاڵایەدا کە لەدژی سەرۆکی پەرلەمان تۆمارکراوە، داواکراوە یاسای درێژکردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پوچەڵبکرێتەوە کە لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ دەرچووە و ماوەی کاری پەرلەمانی بۆ ساڵێک درێژکردووەتەوە، بە پاساوی ئەوەی یاساکە دژی ماددەکانی (٥ و ٢٠)ی دەستورە و زەوتکردنی مافێکی دەستورییە کە لە ماددەی ٥١ لە یاسای ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ساڵی ١٩٩٢دا ھاتووە. تائێستاش شەش جار دادگای فیدراڵی سەبارەت بە تەمەنی پەرلەمانی کوردستان کۆبووەتەوە وھیچ بڕیارێک نەدراوە.
ھاوکات دادگای فیدراڵی سکاڵایەکی دیکە تاوتوێ دەکات، کە بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای گشتی بازرگانی بەشەخۆراکی عێراق لەسەر وەزیری بازرگانی و پیشەسازی حکومەتی ھەرێم و بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی ھەولێر تۆماریکردووە، تێیدا داواکراوە سکاڵالێکراو پابەندبکرێت بەپێدانی بڕی ئەو پارەیەی لە بەرامبەر بەشەخۆراکی مانگانە وەریگرتووە، کە داوای پارەی ١٧ ساڵی مانگانەی بەشەخۆراکی ھاووڵاتیانی ھەرێم دەکرێت کە نەگەڕێنراوەتەوە بۆ عێراق و ساڵانی ٢٠٠٤ تا ٢٠٢١ دەگرێتەوە.
محەمەد شیاع، سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق بە دوورخستنەوەی ٥٧ بەڕێوەبەری گشتی کە لە ھەڵسەنگاندنەکانی شەش مانگی یەکەمی کابینەکەیدا دەرنەچوون، ھەنگاوی یەکەمی گۆڕانکارییەکانی لە کابینەکەیدا دەستپێدەکات و بڕیارە ژمارەیەک وەزیریش بکەونە بەر گۆڕانکارییەکان.
ھیشام روکابی راوێژکاری سەرۆک وەزیران رایگەیاند، میکانیزمی گۆڕینی پلە تایبەتەکان لە چوارچێوەی بەرنامەرێژی حکومەت و لەسەر بنەمای لێھاتوویی و دەستپاکی و پیشەییە، بە ئامانجی گەڕاندنەوەی زیندووێتیی بۆ دامەزراوەکانی دەوڵەت.
ھەروەھا تورکی عتێبی سەرکردەی چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاشکرایکرد، گۆڕانکارییە وزارییەکان بە دوورخستنەوەی سێ وەزیر دەستپێدەکات و چاوەڕواندەکرێت سودانی لە کۆبوونەوەی داھاتووی چوارچێوەی ھەماھەنگی دیدێکی گشتی لەبارەی یەکەم گۆڕانکاری کابینەکەی بخاتەڕوو. وتیشی، تائێستا ھیچ لایەنێک دژایەتی خۆی بۆ گۆڕانکارییەکان رانەگەیاندووە.
موعین کازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی رایگەیاند، ئاراستەیەک لەلایەن حکومەتەوە ھەیە بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی کورتھێنانی بودجە بەبڕی ١٨ ترلیۆن دینار، ئەو دەنگۆیانەشی رەتکردەوە کە باس لە کەمکردنەوەی قەبارەی کورتھێنان دەکەن لە ٦٠ ترلیۆنەوە بۆ ٢٥ ترلیۆن دینار.
وتیشی، کۆی مووچەخۆرانی عێراق چوار ملیۆن و ١٠٠ ھەزار کەسە بە تەنھا پێویستیان بە ٦٠ ترلیۆن دینارە بۆ مووچە.
د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە بەغداد پێشوازیکرد لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق و باسیان لە دواین پێشھات و گۆڕانکارییە سیاسی و ئابووری و خزمەتگوزاری و ئەمنییەکان کرد و جەختیشیان کردەوە لەسەر پێویستی پەلەکردن لە پەسەندکردنی پرۆژەیاسای بودجە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و پشتیوانیکردنی حکومەت لە جێبەجێکردنی بەرنامەی کارەکەی لە پێناو دابینکردنی ئاسایش و ئارامی و پێداویستییەکانی ھاووڵاتیان.
لە بەشێکی تری کۆبوونەوەکەدا سەرۆککۆماری عێراق ئەنجامی سەردانەکەی بۆ ئێران و کۆبوونەوەی لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە خستەڕوو.
رۆژنامەی سەباحی سەر بە حکومەتی عێراق لە ژمارەی ئەمڕۆیدا راپۆرتێکی لەسەر ھەناردەی نەوتی ھەرێم بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت، لەکاتێکدا راگرتنی نەوتی ھەرێم بەردەوامە، زیانەکان لەسەر حکومەتی ھەرێمی کوردستان و کۆمپانیا بیانیەکان زیاتر دەبن.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، مەرجەکانی ئەنقەرە لەسەر بە‌غدا و بێدەنگی تورکیا بەھۆی چوونی ئەو وڵاتە بەرەو بانگەشەی ھەڵبژاردن، ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێمی دواخستووە، بۆیە لەئێستادا بەرپرسانی ھەرێم تاوتوێی پێشنیازێک دەکەن کە لەڕێی تانکەرەوە نەوت ڕەوانەی دەرەوە بکەنەوە.
دەستپێنەکردنەوەی ھەناردەی نەوت گرفت بۆ مووچەی مانگی نیسانی فەرمانبەرانی ھەرێمیش دروستدەکات، لەم بارەیەشەوە بەرپرسانی وەزارەتی دارایی دەڵێن، لەگەڵ بەغداد ھەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە بۆ ئەوەی موچەی فەرمانبەران دوانەکەوێت.
بە پێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، بڕیاروایە سەعات یەک و ٣٠ خولەکی دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆببێتەوە، بەپێی کارنامەکەش، ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژە یاسای ھەموواری یەکەمی یاسای رزگاربووانی ئێزدی دەکات.
لە بەشێکی دیکەی کۆبوونەوەکەیدا، ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای بەئەندامبوونی عێراق لە رێکخراوی ئاسایشی خۆراکی ئیسلامی دەکات، ھەروەھا خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای پەسەندکردنی رێککەوتنی عێراق و تونس لەبارەی خزمەتگوزارییە ئاسمانییەکان دەکات.
ھەر بە پێی کارنامەکە، ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای ھەموواری دووەمی یاسای وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی و پڕۆژە یاسای دەزگای ئاسایشی نیشتمانیی عێراق دەکات.
ئەحمەد سەحاف، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕ و پێکدادانەکان لە سودان، لە ناوەڕاستی مانگی رابردوو، ٢٨٨ ھاووڵاتیان لە سودان گواستووەتەوە، کە لەناویاندا ١٦ ھاووڵاتیی سوری ھەن.
ئەحمەد سەحاف وتیشی، لەگەڵ رەوەندی عێراقی لە سودان لە پەیوەندیدان و تائێستاش ٧٥ داواکاریان بۆ رزگارکردنی ھاووڵاتییەکانیان پێگەیشتووە.
ھەفتەی رابردوو، یەکەمین کاروانی ھاووڵاتیانی عێراقی لە سودانەوە گەیشتنەوە عێراق، کە ژمارەی ٢٣٤ کەس بوو.
رۆژنامەی سەباح لە ژمارەی ئەمڕۆیدا ئەنجامی بەدواداچوونێکی خۆی لەسەر گۆڕانکارییە چاوەڕوانکراوەکانی حکومەت بڵاوکردەوە و دەڵێت، گۆڕانکارییەکە ئەو وەزیرانە دەگرێتەوە کە سەرکەوتوو نەبوون و لە جێبەجێکردنی کارنامەی حکومەت و پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری بە ھاووڵاتیان.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، پێدەچێت گۆڕانکارییەکە چوار بۆ پێنج وەزیر و ژمارەیەک بریکاری وەزیری و پلە تایبەتییەکانیش بگرێتەوە، گۆڕانکارییەکانیش مەرجی سەرۆک وەزیرانن بۆ ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، بۆ گێڕانەوەی متمانەی ھاووڵاتیان بەکۆی پرۆسەی سیاسی.
سەبارەت بە ھەڵوێستی لایەنەکانیش لەسەر گۆڕانکارییەکان، رۆژنامەکە ئەوەی خستووەتەڕوو، گۆڕانکارییەکان بەڕێککەوتن دەبێت لەگەڵ ھێزە سیاسیەکان، چونکە سەرۆک وەزیرانی عێراق مەبەستیەتی حکومەتەکەی سەرکەتوووبێت و متمانە بۆ سیستمی سیاسی بگەڕێنێتەوە.
نوسینگەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکان لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بەو ماتۆڕسکیلانەی کە حکومەت لە سەرپێچیکاران وەریدەگرێت و بۆ ماوەیەک لەلای خۆی دەیھێڵێتەوە و دواتر دەفرۆشرێت و لەلایەن ھاتووچۆوە تابلۆ و ژمارەیان پێدەدرێت، رایگەیاند، کڕین و فڕۆشتنی ئەو جۆرە ماتۆڕسکیلانە حەرامن و دروست نین.
لێپرسراوێک لە دۆسێیەی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان لە عێراق، قەبارەی دەستبەسەرداگرتنی ماددە ھۆشبەرەکان بە تایبەت حەبی جۆری کبتاگۆنی لە عێراق ئاشکراکرد و رایگەیاند، ساڵی ٢٠٢١ دەستیان بەسەر یەک ملیۆن حەبی کبتاگۆندا گرتووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٢، رێژەکە بۆ پێنج ملیۆن حەبی کبتاگۆن بەرزبووەتەوە، ھەروەھا لە سێ مانگی یەکەمی ئەمساڵدا دەستگیراوە بەسەر ١٠ ملیۆن حەبی ھۆشبەر لە جۆری کبتاگۆن.
وتیشی، بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق، لە سەرەتای ئەمساڵەوە دەستیبەسەر ٣٠٠ کیلۆگرام ماددەی ھۆشبەر لە جۆرەکانی حەشیش و کریستاڵ گرتووە.
بەپێی راگەیەنراوێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق خوێندنەوە بۆ ڕەشنووسی یاسای دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق کراوە و خوێندنەوە بۆ رەشنووسی یاسای پەیوەستبوونی عێراق بە پەیڕەوی ناوخۆی ڕێکخراوی ئیسلامی بۆ ئاسایشی خۆراک، کراوە و چەند پرۆژەیەکی تریش خوێندنەوەیان بۆ کراوە.
ھەمواری یاسای رزگاربوانی ئێزدی لەلایەن لیژنەکانی شەھیدان، قوربانیان، زیندانیانی سیاسی، ژنان، خێزان، منداڵی و مافی مرۆڤ، پێشکەش کرابوو.
وەزارەتی نەوتی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەپێی داتاکانی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت - سۆمۆ، عێراق لە مانگی نیساندا ٩٨ ملیۆن و ٦٣٤ ھەزار و ٩٤٧ بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، واتا بە تێکڕا رۆژانە سێ ملیۆن و ٢٨٨ ھەزار بەرمیل نەوتی فرۆشتووە.
وەزارەتی نەوت راشیگەیاند، مانگی رابردوو بە تێکڕا ھەر بەرمیلێک نەوت بە ٧٩ دۆلار و چوار سەنت فرۆشراوە، کۆی گشتی داھاتی فرۆشتنی نەوتیش حەوت ملیار و ٧٩٦ ملیۆن دۆلار بووە.
بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی نەوتی عێراق، بەھۆی راگیرانی ھەناردەکردنی نەوت لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک، فرۆشتنی نەوتی عێراق لە مانگی نیساندا بەراورد بە مانگی ئادار کەمیکردووە، بەجۆرێک لە مانگی ئاداردا، عێراق ١٠٠ ملیۆن و ٩١٣ ھەزار و ٢٧ بەرمیل نەوتی فرۆشتووە، کە یەک ملیۆن و ٨٧٥ ھەزار و ٦٩٢ بەرمیلی لە کێڵگە نەوتییەکانی کەرکوک بووە.
نوسینگەی راگەیاندنی قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی بریکارانی ئاسایشی نیشتیمانیدا رەزامەندی دراوە لەسەر ئیمزاکردنی لێکتێگەیشتنێک لە نێوان ھەردوو وەزارەتی ناوخۆی عێراق و سوریا لە بواری ئەمنیدا.
راشیگەیاندوە، لێکتێگەیشتنە ئەمنییەکەی نێوان سوریا و عێراق بۆ زیاتر بەھێزکردنی پەیوەندییە ئەمنییەکانە بەتایبەتیش ئاڵوگۆڕی زانیاری ھەواڵگری و زیاتر توندوتۆڵکردنی سنوورەکان و رێگرتن لە ھاتووچۆی گرووپە تیرۆریستییەکان.
بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بەسەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق، بڕیاردراوە ژمارەیەک بەڕێوەبەری گشتی کە لە ھەڵسەنگاندندا دەرنەچوون، لە پۆستەکانیان دوور بخرێنەوە و پلەی وەزیفیشیان کەمبکرێتەوە بۆ ئەو پلەیەی کە پێش ئەوەی ببنە بەڕێوەبەری گشتی ھەیانبووە.
ھاوکات سەرچاوەیەکی حکومی بە ئاژانسی فەرمی عێراقی راگەیاند، ژمارەی ئەو بەڕێوەبەرە گشتییانەی بە بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران دوور دەخرێنەوە و پلەی وەزیفیشیان کەمدەکرێتەوە، ٥٧ بەڕێوەبەری گشتین.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە پەیامێکیدا بەبۆنەی رۆژی جیھانی کرێکارانەوە رایگەیاند، گەرمترین پیرۆزبایی لە کرێکارانی عێراق دەکات و بە رێز و پێزانینەوە لە خەبات و شۆڕشیان لە پێناو بنیاتنان و بوژانەوەدا دەڕوانن.
جەختیشی کردەوە لە پشتیوانیکردنی کرێکارانی عێراق، بۆ بەرزکردنەوەی تواناکانیان و بەشداریکردنیان لە بنیاتنانەوەی سبەینێیەکی باشتر و داھاتوویەکی گەشەکردوو.
وەعد قەدۆ، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا ئاشکرای کرد، پێش مانگێک یەکێک لە ھۆکارەکانی بەردەم تێنەپەڕاندنی یاسای ھەڵبژاردنەکان، مەرجی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو، بۆ کردنەوەی بنکەی دەنگدان لە کەمپی ئاوارەکان لە پارێزگای دھۆک.
بە وتەی ئەو پەرلەمانتارە، پارتی دیموکراتی کوردستان سوودمەندە لە نەگەڕانەوەی ئاوارەکان لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستانەوە بۆ زێدی خۆیان، چونکە گەرەنتی بەدەستھێنانی دەنگەکانیان دەکات، ھەروەھا رێگەش بە گەڕانەوەی ئاوارە ئێزدییەکان لە کەمپەکانی ھەرێمەوە بۆ ناوچەکانیان نادرێت.