جیهان
جێنس نیلسۆن داواکاری گشتی سوید ڕایگەیاند، نەجاح شەممەری وەزیری پێشووتری بەرگری عێراق نزیکەی ساڵ و نیوێکە داواکراوەو لەکاتی گەیشتنی بە سوید لە فڕۆکەخانەی ستۆکھۆڵم دەستگیرکراوە.
میدیاکانی سوید پێشتر بڵاویان کردبوویەوە کە شەممەری ساڵانێکە داوای پارەی منداڵ و خانووبەرەی کردووە سەرەڕای ئەوەی لە بەغدا دەژی، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٩ وەک ھاوڵاتیەکی نیشتەجێبووی یەکێک لە گەڕەکەکانی سوید تۆمارکراوە.
ڕۆژنامەکانی سویدی بڵاویانکردووەتەوە، لە ساڵی ٢٠١١ شەممەری ڕووی لە سوید کردووە و لە ساڵی ٢٠١٥ ڕەگەزنامەی ئەو وڵاتەی وەرگرتووە و لەگەڵ ھاوسەرەکەیدا بە گومانی ساختەکاری تۆمەتبار کراوە.
شەممەری لە رابردوودا چەندین پۆستی ئەمنی وەرگرتووەو لە ساڵی ٢٠١٩ تا ساڵی ٢٠٢٠ لە کابینەکەی عادل عەبدولمەھدی وەزیری بەرگری بووە.
لە ساڵانی نەوەدەکاندا شەممەری کە ئەفسەر بووە لە سوپای عێراق، دەسەڵاتدارانی سوید لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا کرد لەسەر تاوانی جەنگ، بەڵام دواتر دۆسیەکەی ھەڵوەشایەوە.
پێگەی پۆلەتیکۆی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، بنیامین ناتەنیاھۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بۆ کۆنترۆڵکردنی ئەو فشارە ناوخۆیی و دەرەکییانەی لەسەری دروستبووە بەھۆی شەڕی غەززەوە، تاوتوێی بژاردەی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە لە ئیسرائیل دەکات، بۆ پاراستنی حکومڕانییەکەی.
یاریدەدەرێکی ناتەنیاھۆ ئاماژەی بەوەداوە، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل بژاردەی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی لە دانیشتنە ستراتیژییەکانی وڵاتەکەی خستووەتە بەرباس و گفتوگۆی لەبارەوەکراوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، ئایزنکۆت سەرۆک ئەرکانی پێشووی سوپای ئیسرائیل، کە کەسایەتییەکی دیاری وڵاتەکەیە و جەماوەرێکی زۆری ھەیە، داوایکردووە، بە زوویی ھەڵبژاردنی پێشوەختە لە ئیسرائیل ئەنجامبدرێت بۆ گەڕانەوەی متمانەی گشتی بۆ حکومەتی ئیسرائیل .
ماجید ئەنساری، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس سەبارەت بە شەڕی غەززە پشتڕاستکردەوە، ئاماژەی بەوەش کرد، بەجیا لەگەڵ لایەنە ناکۆکەکان کۆدەبنەوە و پێشنیازەکانیان لەیەک نزیکدەکەنەوە بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنی ھاوبەش و گەیشتن بۆ ئاگربەست لە غەززە.
ھاوکات دەیڤد بارنیع سەرۆکی مۆساد دوای بەشداریکردن لە دانوستانەکانی ئاگربەست دەوحەی جێھێشت و پێدەچێت بەم نزیکانە وەفدی حەماسیش بگەنە قەتەر بۆ ئەو مەبەستە.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر دەڵێت نزیکن لە گەیشتن بە رێککەوتن، بەڵام ناتوانن لەم کاتەدا وردەکاری دانوستانەکان ئاشکرا بکەن، ئاشکراشیکرد، ھەڕەشەی ئیسرائیل بۆ ھێرشکردنە سەر ڕەفەح، دانوستانەکانی خاوکردووەتەوە.
ھەر لەو چوارچێوەیەدا بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل جەختی لەوە کردەوە کە ھیچ جێگرەوەیەک بۆ ھێرشەکەی سەر رەفەح نییە، وەک ئاماژەیەک بۆ ئامانجی کۆتایی ئیسرائیل بۆ کۆتاییھێنان بە حەماس.
کۆمپانیای ئاریا بۆ راپرسی، تازەترین راپرسی خۆی لەبارەی ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا بڵاوکردەوە کە ٣١ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت، بەگوێرەی راپرسییەکەش لە ئیستانبوڵ کە دوو ھەزار کەس بەشدارییان تێدا کردووە، کاندیدی جەھەپە ٣٨.٢٪ و کاندیدی ئاکپارتی ٣٥.٧٪ و کاندیدی دەمپارتیش ٤.٨٪ـی دەنگەکانیان بەدەستھێناوە.
لە ئەنقەرەی پایتەختیش کە زیاتر لە چوار ھەزار کەس بەشدارییان لە راپرسییەکەدا کردووە، کاندیدەکەی جەھەپەبەجیاوازییەکی زۆر پێش کاندیدی ئاکپارتی کەوتووە و ٥٩.١٪ی دەنگەکانی بەدەستھێناوە، لە بەرامبەریشدا کاندیدی ئاکپارتی ٣٠.٣٪ و کاندیدی دەمپارتیش ١.٢٪ـی دەنگەکانیان بەدەستھێناوە.
بەگوێرەی ھەمان راپرسی لە پارێزگاکانی ئەدەنە و مێرسین و ئیزمیریش کاندیدی جەھەپە بەجیاوازی چەند خاڵێک لەپێش کاندیدی لیستی دەسەڵات ھاتووە، بەڵام لە پارێزگای ئایدین کاندیدی ئاکپارتی لەپێش کاندیدی جەھەپەیە و ٤٣.١٪ی دەنگی راپرسیەکەی بەدەستھێناوە.
ماتیۆ میلەر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمەریکا سبەینێ دەچێتە سعوودیە و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە دەربارەی ئاگربەستی ئیسرائیل و حەماس گفتوگۆ دەکات و دواتر دەچێتە قاھیرە و لەگەڵ بەرپرسانی میسر لەو بارەیەوە کۆدەبێتەوە.
وتیشی، پرسی ھاوکارییە مرۆییەکان و گەیاندنی ھاوکارییەکان بە دانیشتوانی کەرتی غەززە تەوەرێکی دیکەی گفتوگۆکانی بلینکن دەبێت لەگەڵ بەرپرسانی سعودیە و میسر.
ئەردۆغان ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، ئەو ئەرکەی سوپای وڵاتەکەی ماویەتی لە سوریا تەواوی دەکەن و ئەم ھاوینەش لە رێی ئۆپراسیۆنەکانیانەوە بە تەواوی ئاسایش و سەقامگیری دەگەڕێننەوە بۆ سنوورەکانی عێراق و سوریا،
ئەردۆغان دوپاتیشیکردۆتەوە کە توانای بەرپەرچدانەوەیان بۆ پاراستنی گەل و وڵاتەکەیان ھەیە و ئامانجیان نەھێشتنی مەترسیە لەسەر ئاسایشی تورکیا و بوون بە خاوەنی سوپایەکی بەھێزە .
لێپرسراوێکی باڵای حەماس رایگەیاند، حەماس دیدی خۆی رادەستی میسر و قەتەڕ کردووە لەبارەی ئاگربەستی غەززە و و چاوەڕێی وەڵامی ئیسرائیل دەکەن رەزامەندی لەسەر پێشنیارەکانیان دەرببڕێت و بگەنە رێککەوتن.
راشیگەیاندووە ، لە ئێستادا تۆپەکە لە گۆڕەپانی ناتانیاھۆیە و چاوەڕێیان دەکەن و حەماس ئامادەی رێککەوتنی ئاگربەست و ئاڵۆڕینی بارمتە و زیندانیەکانە.
حەماس ھەفتەی رابردوو پێشنیازی ئاگربەستی لە غەززە کرد بە دوو قۆناغ کە قۆناغی یەکەم شەڕ بۆ ماوەی شەش ھەفتە بوەستێت لە بەرامبەر ئازادکردنی ٤٢ بارمتە و لە بەرامبەردا ئیسرائیل ٢٠ بۆ ٣٠ زیندانی فەڵەستینی لەبەرامبەر ھەر بارمتەیەک ئازاد بکات و رێگە بە ھاتنی ٥٠٠ بارھەڵگری ھاوکاری بدرێت.
لە قۆناغی دووەمدا حەماس سەرجەم بارمەتەکان ئازاد دەکات لە بەرامبەر ئازادکردنی سەرجەم زیندانیکراوە فەلەستینیەکان و کشانەوەی ئیسرائیل لە غەززە.
یەحیا ڕەسوڵ بە ئاژانسی ھەواڵی عێراقی راگەیاندووە، عێراق گرێبەستی ڕادارە فەرەنسییەکانی ئیمزاکردووە و پاکێجێکیان بە دەستگەیشتووە، وەک خۆی دەڵێت، بەردەوامن لە تەواوکردنی سیستمی بەرگری لە ھەموو ئاستەکاندا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، فەرماندەیی بەرگری ئاسمانی عێراق، توانای چاودێریکردنی جوڵەی فڕۆکەکانی لەناو ئاسمانی عێراقدا ھەیە، ھاوکات لیژنە تەکنیکی و سەربازییەکان سەردانی ژمارەیەک وڵاتیان کردووە و ئۆفەریان پێشکەشکردووە بۆ گرێبەستی کڕینی چەکی دژە فڕۆکە.
ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوز، لە وەڵامی پرسیارێکدا کە پەیامی بۆ ناتانیاھۆ چی دەبێت ئەگەر قسەی لەگەڵدا بکات وتی، پێویستە جەنگی غەززە رابگرێت بەخێرایی و ئاشتی بۆ جیھان بگەڕێتەوە، چونکە پێویستیان بە ئاشتییە لە جیھان و رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
لەسەرەتاکانی جەنگی غەززەدا کە بزووتنەوەی حەماس ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل، ترەمپ رەخنەی لە ناتانیاھۆ گرت کە شکستی ھێناوە لە رێگریکردن لەو ھێرشەی حەماس.
لیژنەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی روسیا بڵاویکردووەتەوە، بەپێی ئەنجامە بەراییەکان و دوای جیاکردنەوەی ٩٩.٧١%ی دەنگەکان، ڤلادیمیر پوتن رێژەی ٨٧.٣١ دەنگەکانی بەدەستھێناوە و سێ کاندیدەکەی تریش کە پێکھاتوون لە نیکۆلای خاریتۆنۆڤ ٤.٣٠% و فلادیسلاڤ داڤانکۆڤ ٣.٨٣% و لیۆنید سلۆتسکی ٣.٢١%ی دەنگەکانیان بەدەستھێناوە، لە ناوچە نوێیەکانی روسیاش بەتایبەتی لۆھانسک و دۆنباس و نیمچەدورگەی کریما و نۆڤۆروسیا زیاتر لە ٩٥%ی دەنگەکان بۆ ڤلادیمیر پوتن بووە.
دوای ئاشکراکردنی ئەنجامەکان و سەرکەوتنەکەی، ڤلادیمیر پوتن رایگەیاند، ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی لە ناوچە نوێیەکان بەدەستیانھێناوە سەلماندویەتی کە روسیا لە بارەی ئۆکراین بە ئاراستەیەکی راست ھەنگاوی ناوە و لە ئێستاشدا خەڵکی ئەو ناوچانە لە رێگەی دەنگدانەوە سوپاسگوزاری دەردەبڕن.
ئاژانسی یونھاب لە زاری دەستەی ئەرکانی ھاوبەشی کۆریای باشورەوە بڵاویکردەوە، کۆریای باکور چەند مووشەکێکی بالیستی کورت مەودای بە ئاڕاستەی دەریای ژاپۆن تاقیکردەوە، کە مەودای ٣٠٠ کیلۆمەتری بڕیوە بەر لەوەی لە دەریای ژاپۆن بکەونە خوارەوە.
ئەو تاقیکردنەوە مووشەکییە ھاوکاتە لەگەڵ سەردانەکەی بلینکن بۆ ناوچەکە، کە ئێوارەی یەکشەممە گەیشتووەتە سیئۆلی پایتەختی کۆریای باشور، بڕیارە ئەمڕۆش بەشداری لوتکەی لەپێناو دیموکراتی بکات.
تاقیکردنەوە مووشەکییەکە چەند رۆژێک دوای کۆتاییھاتنی مانۆڕی ساڵانەی نێوان سیئۆل و واشنتۆن دێت، کە بەرپەرچدانەوەی مووشەک و ھێرشە ئاسمانییەکانی لەخۆۆگرتبوو، ژمارەی ھێزە بەشداربووەکانیش لەو مانۆڕە بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٣ زیادکرابوو.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی ھەڵبژێردراوی روسیا دوای راگەیاندنی ئەنجامی بەرایی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی وڵاتەکەی کە سەرکەوتنی بەدەستھێناوە، وتارێکی پێشکەشکرد و ھۆشداری دا لە ھەڵگیرسانی شەڕ لە نێوان روسیا و ناتۆ رایگەیاند، ھیچ کەسێک نایەوێت ئەو سیناریۆیە ببێتە راستی، بەڵام لە جیھانی نوێدا ھەموو بابەتێک ئەگەری رودانی ھەیە و بەو شێوەیەش ھەموو جیھان تەنھا یەک ھەنگاو لە ھەڵگیرسانی جەنگی سێیەمی جیھانەوە دوورە.
لەبارەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکاش پوتن وتی، ئەو بابەتە بۆ روسیا ھیچ گرنگ نییە و پشتیوانی ھیچ کاندیدێکیش ناکەن، چونکە دوای ھەڵبژاردن و لەسەر بنەمای سیاسەت و بڕیارەکانی سەرۆکی نوێی ئەمریکا بەرامبەر روسیا، بڕیار لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن و مۆسکۆ دەدەن.
جۆزێپ بۆرێل لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، ئیسرائیل بە ڕێگرییکردن لە چوونە ناوەوەی ھاوکاری بۆ غەززە، برسێتی وەک چەک بەکارھێناوە. دەشڵێت، غەززە لە لێواری برسێتییدا نییە، بەڵکو لە برسیکردندایە و ئەوان ناتوانن تەماشای مردنی فەڵەستینییەکان بکەن بەھۆی برسێتییەوە کە کارەساتی دەستکردی مرۆڤە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێویستە بە بوێرییەوە بڵین کە بە ئاشکرا رێگری لە چونە ناوەوەی ھاوکارییەکان بۆ غەززە دەکرێت.
جۆزێپ بۆرێل ئەوەشی خستووەتەڕوو، سەدان بارھەڵگر وەستێندراون لەکاتێکدا خەڵکی دەمرن لە برسا و دەروازەکانی چوونەژوورەوەش بەمەبەست داخراون و بەفڕۆکە و پەڕەشوت ھاوکاری دەنێرن، بەڵام فڕۆکەخانەیەک ھەیە کە یەک سەعات دوورە رێگە نادرێت بەکاربێت بۆ ناردنی ھاوکاریەکان.
یەکێتی نێودەوڵەتی رێکخراوە خێرخوازییەکان کە بە ئۆکسفام ناسراوە لە راپۆرتێکیدا باسی لەوە کردووە، ژمارەیەکی زۆر لە وڵاتان و رێکخراوە خێرخوازییەکان کاروانی گەورەی ھاوکاری مرۆیی رەوانەی غەززە دەکەن، بەڵام پێویستە ھەموویان لەلایەن سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی ئیسرائیلیەوە پشکنینیان بۆ بکرێت دواتر رێگە دەدرێت بگەنە ناو کەرتی غەززە.
راشیگەیاندووە، چۆنێتی رێکارەکانی سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی ئیسرائیل بۆ پشکنینی کاروانە مرۆییەکان کاریگەری زۆریان لەسەر دواکەوتنی گەیشتنی ھاوکارییەکان دروستکردووە، چونکە کاروانی مرۆیی ھەبووە ٢٠ رۆژ راگیراوە و جگە لەوەش ھێرش دەکرێت سەر کاروانی ھاوکارییە مرۆییەکان و کارمەندانی رێکخراوە خێرخوازییەکان، لەسەرووی ھەمووشیانەوە گەورەترین کێشە و ئاستەنگ لە بەردەم کاروانی پێداویستی پزیشکی و ئاو دروستدەکەن.
ڕێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان ناسراو بە فاو رایدەگەیەنێت، ٢١٠ ھەزار کەس لە باکوری کەرتی غەززە لە قۆناغی پێنجەمی برسێتیدان کە بەرزترین ئاستە و ئاماژەیە بۆ برسێتی کارەساتبار، لەگەڵئەوەشدا ٣٠٠ ھەزار کەس لەناو بۆردومان و رووبەڕووبوونەوەکاندا لە باکوری غەززە گیریانخواردووە.
ڕاپۆرتەکەی فاو ئاماژەی بەوەشکردووە، ژمارەی ئەو کەسانەی لە سەرتاسەری غەززە رووبەڕووی ئاستێکی کارەساتباری برسێتی بوونەتەوە، بۆ یەک ملیۆن و ١٠٠ ھەزار کەس بەرزبووەتەوە، کە دەکاتە نزیکەی نیوەی دانیشتووان.
دەشڵێت، لەئێستادا برسێتی چاوەڕوانکراوە و نزیکە لە ناوچەکانی باکووری غەززە، پێشبینیشدەکرێت تا مانگی ئایاری داھاتوو بگاتە قۆناغێکی تاڕادەیەک سەرتاسەری و بگاتە ٧٠٪.
دەستەی پەخشی ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، مەروان عیسا جێگری فەرماندەی باڵی سەربازی حەماس لە بۆردومانێکی ئیسرائیل بۆ سەر کەمپی نوسیراتی غەززە کوژراوە، کە دووەم کەسی سەربازی بزووتنەوەی حەماسە لە دوای محەمەد ئەلدیفی فەرماندەی لیواکانی قەسام و یەحیا سەنوار سەرۆکی حەماس.
ھاوکات، تۆڕی ھەواڵی سکای نیوز بڵاویکردووەتەوە، مەروان عیسا یەکێک بووە لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئیسرائیل لە سەرەتای شەڕی غەززەوە و لە ریزبەندی سێیەمی داواکراوەکانی حەماسە بۆ ئیسرائیل.
ئەوەش لەکاتێکدایە، تائێستا بزوتنەوەی حەماس کوژرانی مەروان عیسای پشتڕاستنەکردووەتەوە.