جیهان
میدیاکانی ڕۆژئاڤا بڵاویانکردەوە، بە ھەماھەنگی لەگەڵ ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و لە ڕێکارێکی ئەمنی تونددا، ھێزەکانی سوریای دیموکرات زیندانیانی داعشیان لە گرتووخانەی (سەناعە) لە حەسەکە گواستووەتەوە بۆ شارۆچکەی (شەدادییە)، کە زۆرینەیان عێراقین و لە نێویشیاندا داعشی بە ڕەچەڵەک بیانی تێدایە، کە لە ساڵی ٢٠١٧ەوە و دوای کۆنترۆڵکردنەوەی پارێزگای ڕەققە دەستگیرکراون.
سەرچاوەکە ئاشکرایکردووە، لە گرتووخانەی (سەناعە) نزیکەی پێنچ ھەزار تیرۆریستی داعش زیندانی کراون کە لە نێویاندا دەیان گەورە تیرۆریستی عێراقی و سوری و بیانی ھەیە، ھۆکاری گواستنەوەشیان بۆ شارۆچکەی (شەدادییە) ئەمنییە و پەیوەندی بەو پەلامارانەی ماوەی ڕابردووە ھەیە، کە لەلایەن گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانی تورکیا ئەنجامدراوە بۆ شکاندنی گرتووخانەکە.
بزوتنەوەی تاڵیبان ڕایگەیاند، دژ بە مانەوەی ھەر ھێزێکی بیانین لە دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ لە ئەفغانستان، ئاماژەی بەوەشکرد، تورکیا بیەوێت بە ناوی ئاسایشی فڕۆکەخانەوە ھێزی سەربازیی لێرە بھێڵنەوە، ئەفغانییەکان ڕێگە بەمە نادەن و وەک داگیرکەر سەیری دەکرێن.
(عومەر خان) سەرۆک وەزیرانی پاکستانیش ڕایگەیاند، دوای کشانەوەیان لە ئەفغانستان، ڕێگە بە ئەمریکا نادەن ھیچ بنکەیەکی سەربازیی لە پاکستان بەکاربھێنێت.
ڕۆژی پێنجشەممە، (جەیک سولیڤان) ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی کۆشکی سپی ئاشکرایکرد، لە پەراوێزی کۆبوونەوەی لوتکەی ناتۆ، (بایدن و ئەردۆغان) ڕێککەوتوون لەسەر ئەوەی دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ، تورکیا ئەرکی ئەمنی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان بگرێتە ئەستۆ.
میدیاکانی ئیسڕائیل ڕایانگەیاندووە، تا ئێستا بینامین ناتانیاھۆ ئامادە نییە ئەو خانووە چۆڵ بکات کە تایبەتە بە سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل و ڕادەستی نەفتالی بێنێت سەرۆک وەزیرانی نوێی وڵاتەکەی ناکات.
خانووەکە لە شەقامی بفلۆرە لە قودسی خۆرھەڵات و بینێتیش بە ناتانیاھۆی وتووە پێویستە لە ماوەی ١٤ ڕۆژدا چۆڵی بکات و ڕادەستی بکات، چاودێرانیش دەڵێن ئەم ھەنگاوەی ناتانیاھۆ بۆ دروستکردنی ڕێگرییە لە بەردەم کابینەی نوێدا.
تا ئێستا ھیچ یاسایەک نییە سەرۆک وەزیرانی پێشوو ناچار بکات لە ماوەیەکی دیاریکراودا نووسینگە و خانوەکەی ڕادەستی سەرۆک وەزیری نوێ بکات، بۆیە ھاوپەیمانییەکەی بێنێت بە نیازە پڕۆژەیاسایەک بدەنە پەرلەمان تا سەرۆک وەزیران ناچار بکەن لە ماوەیەکی دیاریکراودا باڵەخانە و خانووی تایبەت بە سەرۆکایەتی چۆڵ بکات.
سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە کۆشکی سپی وتی، لە ماوەی ١٥٠ ڕۆژی سەرۆکایەتییەکەیدا ٣٠٠ ملیۆن ژەمە ڤاکسینیان بە ئەمریکییەکان داوە و ئەمەش بە ھەنگاوێکی گرنگ ناو دەبات.
وتیشی، ئەم ھەنگاوە پەیوەندی بە دەرفەت و چانسەوە نییە، بەڵکو ئەنجامی ھەوڵ و ماندووبوونی زانایان و کۆمپانیاکان و حکومەت و دەسەڵاتە خۆجێییەکانی ئەمریکایە.
بایدن ئاماژەی بەوەشکرد، تا ئێستا لە واشنتۆن و ٢٦ ویلایەتی دیکەدا زیاتر لە ٥٠٪ی ئەمریکییەکان کوتراون و نزیکن لەوەی بە ئامانجەکەیان بگەن کە پێدانی ڤاکسینە بە ٧٠٪ی دانیشتووان.
ئەمریکا لەسەر ئاستی جیھان زۆرترین تووشبووی کۆرۆنای تۆمارکردووە و تا ئێستا ٣٧ ملیۆن و ٣٩٣ ھەزار کەس لەو وڵاتە تووشی کۆرۆنا بوون و لەو ژمارەیەش ٦١٧ ھەزار کەس گیانیان لە دەستداوە.
پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) رایگەیاند، ھەزار و ٦٠٥ دەستگیرکراوی سیاسی و ئەندامی ھێزەکانی ئۆپۆزسیۆن، لە زیندانەکانی تورکیا بەھۆی توشبوونیان بە نەخۆشی درێژخایەن و کوشندەوە ژیانیان لە مەترسیدایە، کە لەو ژمارەیە ٦٠٤ زیندانییان باری تەندروستیان زۆر خراپە و پێویستیان بە چاودێری وردی پزیشکی ھەیە.
ھەدەپە داوای لە پەرلەمانی تورکیا کردووە پرۆژەیەک گەلاڵە بکات، بۆ دەرکردنی بڕیاری لێبوردن، بۆ ئەو زیندانیانەی گیرۆدەی نەخۆشی کوشندە بوون.
بەپێی ئامارێکی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤیش، لە ئیستادا زیندانەکانی تورکیا زیاتر لە ٢٦٠ ھەزار بەندکراوی تێدایە، کە لە زۆری ژمارەی بەندکراوان ئەو وڵاتە لەسەر ئاستی جیھان لە پلەی دووەمدایە.
(نید پریس) وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: لە دانوستانەکانی ڤێیەننا لەگەڵ ئێران چەند ئامانجێک بە دەستھاتوون، بەڵام ئاستەنگ لەبەردەم بەشێک لە ھەنگاوەکاندا ھەیە، ھیچ وادەیەکیش بۆ کۆتایی ھاتنی خولی شەشەمی دانوستانەکانی ڤێیەننا دیاری نەکراوە.
لایخۆشییەوە (عەباس عێراقچی) گەورە دانوستکاری ئێران لە کۆبوونەوەکانی ڤێیەننا گەشبینی خۆی نیشاندا بە گەیشتن لەسەر رێککەوتنە ئەتۆمی و پابەندبوونی لایەنەکان، بەو خاڵانەی کە لە رابردوو لەسەر ئەو دۆسێیە ئیمزاکرابوون.
(عەباس عێراقچی) وتی" ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران، کاریگەری لەسەر تیمی دانوستانی تاران و رەوتی گفتوگۆکانی ڤێیەننا نابێت.
(کیم جون ئون) سەرۆکی کۆریای باکور لەمیانەی کۆبوونەوەی پارتی کرێکارانی رایگەیاند: چۆن خۆیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەمەریکا ئامادەکردووە، بەھەمان شێوەش بۆ پاراستنی ئاسایشی نیشتیمانی وڵاتەکەی و گەشەیەکی ئابوری سەربەخۆ، ئامادەی گفتوگۆ و دانوستانن لەگەڵ ئیدارەکەی( جۆبایدن)، دانی بەوەشدانا کە ولاتـەکەی بە قەیرانی قورسی ئابوریدا تێپەڕدەبێت، بەڵام تا ئێستا ھیچ سەرچاوەیەکی رەسمی لە واشنتۆنەوە وەڵامی بۆ ئەو لێدوانەی "کیم" نەبووە.
بەڵام میدیاکانی کۆریای باشور، ئەو لێدوانەی،(کیم جون ئون) سەرۆکی کۆریای باکوریان بە پلانێکی تاکتیکی ناوبردووە بۆ مامەڵە کردن لەگەڵ ئیدارەی نوێی کۆشکی سپی.
نوسینگەی نەتەوە یەگرتووەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی کارەساتەکان، ڕاپۆرتێکی لە بارەی مەترسییەکانی وشکەساڵی لەسەر جیھان بڵاوکردەوە و وشکەساڵی بە "پەتایەک" وەسفکرد کە ھیچ جۆرە ڤاکسینێکی نیە، ڕاشیگەیاند، لە چەند ساڵی کەمی داھاتوودا بەشێکی گەورەی جیھان ڕووبەڕووی کەمئاوی دەبێتەوە و لە کۆتایی ئەم سەدەیەدا نزیکەی زۆرینەی وڵاتان بە جۆرێک لە جۆرەکان دووچاری وشکەساڵی دەبنەوە.
بە پێی ڕاپۆرتەکە، زیانە ئابوورییەکانی وشکەساڵی لە جیھاندا دەگاتە ١٢٤ ملیار دۆلار و لەم سەدەیەدا یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن کەسیش بەھۆیەوە زیانیان بەرکەوتووە.
لێپرسراوانی تەندروستی ھندستان رایانگەیاندووە، توشبوەکە تەمەنی ٣٤ ساڵە و بۆ ماوەی دوو مانگ توشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بووە پێش ئەوەی توشی کەڕوی سەوز ببێت.
ئاماژەیان بەوەشکردوە، توشبووەکە رەوشی تەندروستی جێگیر نییە و سود لە چارەسەرەکان وەرناگرێت، چونکە رێژەی لە سەدا ٩٠ی سییەکانی توشی نەخۆشیی کەڕوی سەوز بون.
نەخۆشی کەڕوی سەوز، نوێترین جۆری ئەو نەخۆشیانەیە کە کەڕوو لەسەر جەستەی مرۆڤ دروست دەکەن و زیاتر توشی کۆئەندامی ھەناسە دەبن، لە ئێستاشدا توێژینەوەی زیاتر دەکرێت بۆ زانینی مەترسیی و کاریگەرییەکانی نەخۆشییەکە.
رافایل گروسی بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی وزەی نێودەوڵەتی ئەتۆم رایگەیاند، پێویستە ھەوڵەکانی بوژانەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ چاوەڕێی پێکھێنانی حکومەتی نوێی ئێران بکات، چونکە پێویستی بە ئیرادەیەکی سیاسی ھەموو لایەنەکانە. "رافایل گروسی" بە دووریشی زانی تا مانگی ئاب رێککەوتن بێتە ئاراوە، وتیشی، لە دانوستانەکانی "ڤییەنا" چەندین بابەتی تەکنیکی و ھەستیار باس کراون.
ویلایەتی ئێستای "حەسەن روحانی" سەرۆکی ئێران لە ٣ی ئابی داھاتوو کۆتایی دێت و چاوەڕوان دەکرێت حکومەتی نوێ لە ناوەڕاستی مانگی ئاب پێکبھێندرێت، تا ئێستاش ٦ خولی دانوستانەکانی "ڤییەنا" لەسەر رێککەوتنی ئەتۆمی ئەنجامدراوە و ھیچ رێککەوتنێک رانەگەیەندراوە.
میدیاکان بڵاویانکردەوە، چەکدارێک ھێرشی کردووەتە سەر نوسینگەی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" لە ناوچەی "ئزمیر" و تەقەی لە کارمەندان کردووە و ھەوڵیداوە ئاگر لە نوسینگەکە بکاتەوە، بەھۆی ئەو ھێرشەشەوە ژنێک کە کارمەندی "ھەدەپە" بووە کوژراوە.
پارتی دیموکراتی گەلانیش لە ڕاگەیەندراوێکدا پەنجەی تۆمەتی ئاڕاستەی حکومەتی تورکیا و وەزیری ناوخۆ کردووە بۆ بە ئامانجکردنی پارتەکەیان و ھاندانی ئەو جۆرە ھێرشانە.
بە پێی زانیارییەکانیش، ئەو کەسەی ئەو ھێرشەی ئەنجامداوە دەستگیرکراوە و کارمەندێکی پێشووی تەندروستی بووە لە سوریا لەناو گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا بووە.
"ھەدەپە" دووەم گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنە لە تورکیا و ڕووبەڕووی فشارێکی گەورە بووەتەوە لەلایەن حکومەتی تورکیاوە و ھەوڵی داخستنی دەدرێت.
وەزارەتی تەندروستی سوریا ڕایگەیاند: نرخی زیاتر (١٢) ھەزار جۆر لە دەرمان بە ڕێژەی لە ٥٠٪ بەرزبووەتەوە، ئەوەش لەسەر داوای کۆمپانیاکانی بەرھەمھێنان و بەھۆی دابەزینی بەھای لیرەیە لە بەرامبەر دۆلار.
بەھای دۆلارێکی ئەمریکی بەرامبەر ٣ ھەزار و ٢٠٠ لیرەی سورییە، ئەوەش نرخی کاڵا و شتومەکی گرانتر کردووە و گوزەرانی ھاوڵاتیانی ئەو وڵاتەی سەختتر کردووە کە ماوەی ١٠ ساڵە لەناو جەنگی ناوخۆیدا دەژین.
سبەینێ زیاتر لە ٥٩ ملیۆن ھاوڵاتی ئێران ڕوو لە سندوقەکانی دەنگدان دەکەن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، زۆترین ژمارەی دەنگدەرانیش لە تارانە کە نزیکەی ١٠ ملیۆن ھاوڵاتییە. ھاوکات بۆ پاراستنی ئاسایشی پڕۆسەکەش ٢٥٠ ھەزار ئەندامی ھێزە ئەمنییەکان بڵاوەیان پێدەکرێت.
دوای کشانەوەی سێ کاندید لە کۆی ٧ کاندید، ڕکابەری لە نێوان (ئیبراھیم ڕەئیسی) سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری و کاندیدی پارێزگاران، و (عەبدولناسر ھیمەتی) سەرۆکی بانکی ناوەندیی ئێران و کاندید ڕیفۆمخوازەکان چڕبووەتەوە و بە پێی ڕاپرسییەکانیش زۆربەی خەڵکی ئێران پشتیوانی لە ئیبراھیم ڕەئیسی دەکەن.
(عەباس عەلی خودای) وتەبێژی ئەنجوومەنی پێداچوونەوەی دەستور ڕایگەیاند: ئەنجامدانی ساختەکاری و یاریکردن بە ئەنجامی ھەڵبژاردنەکان ئەستەمە.
(ئەردۆغان) ڕایگەیاند: لە کۆبوونەوەکەی لەگەڵ (جۆو بایدن) بە ڕوونی پەیامیان گەیاندووەتە واشنتۆن، کە ئەنقەرە لە بەھێزکردنی سیستمی بەرگری وڵاتەکەی بە ئێس ٤٠٠ی ڕووسی پاشگەزنابێتەوە و ھەڵوێستی جێگیرە.
سەرۆک کۆماری تورکیا ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد "یەکێتیی ئەوروپا بە بێ تورکیا ناگاتە ئامانجەکانی خۆی وەک ناوەندێکی بەھێز، بۆیە چاوەڕوانن تا زووە یەکێتییەکە لەو ستراتیژە کوێرانەیییە بێتە دەرەوە کە تێی کەوتووە و بڕیاری کۆتایی بدات لەسەر ئەندامیەتی تورکیا لە ڕێکخراوی یەکێتی ئەوروپا.