بە پێی لێکۆڵینەوەیەکی ناوەندی ئەمریکی بۆ کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکان و خۆپارێزی، ڤاکسینی مۆدێرنا لە ڤاکسینی فایزەر زیاتر بەرگرییەکەی دەمێنێتەوە و بۆ ماوەیەکی درێژتر و کاریگەرتر دەتوانێت لە جەستەی مرۆڤدا بمێنێتەوە.

لێکۆڵینەوەکە کە لەسەر ٣ ھەزار و ٦٨٩ کەس کراوە، ئەوەی دەرخستووە ڤاکسینی مۆدێرنا بەرگرییەکەی دژی ڤایرۆسی کۆرۆنا بەردەوامە، بەڵام توانای بەرگری فایزەر دژی ڤایرۆسەکە بە پێی تێپەڕینی کات کەمی کردووە.

ڕۆژنامەی واشنتن پۆست بڵاویکردەوە، کۆشکی سپی بڕیاریداوە دەیان ملیۆن دۆز ڤاکسین لە کۆمپانیای فایزەر بکڕێت و وەک ھاوکاری پێشکەشی ژمارەیەک لە وڵاتانی جیھانی بکات.

ڕۆژنامەکە لە زاری دوو سەرچاوەی ئاگادار بڵاویکردووەتەوە، ئەو ڕێککەوتنە لە کاتی بەڕێوەچوونی کۆبوونەوەی ساڵانەی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنجام دەدرێت کە بڕیارە ڕۆژی سێشەممە لە نیۆیۆرک دەستپێبکات.

تا ئێستا وردەکاری ڕێککەوتنەکە ئاشکرا نەکراوە و کۆشکی سپی و کۆمپانیای فایزەر ھیچ زانیارییەکان لەو بارەیەوە بڵاونەکردووەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لەمساڵدا، ٥١ ھەزار و ٢٨١ تووشبووی کۆرۆنا گیانیان لە دەستداوە و کۆی گشتی گیان لە دەستدانیش بە ڤایرۆسەکە لە ١٣٠ ھەزار کەس نزیک دەبێتەوە.

نەدیم زەھاوی وەزیری ڤاکسینەکانی بەریتانیا، لە بەردەم پەرلەمانی وڵاتەکەی، پشتیوانی لە بڕیاری وڵاتەکەی بۆ بەکارھێنانی یەک دۆزی ڤاکسینی فایزەر بۆ منداڵانی تەمەن ١٢ بۆ ١٥ ساڵ کرد.

 

 

پیتەر ساندز بەڕێوەبەری جێبەجێکاری سندوقی جیھانیی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئایدز و سیل و مەلاریا ڕایگەیاندووە، ئەگەر ڕەوشەکە وەک ئێستا بەردەوام بێت و بەھۆی کۆرۆناوە سیستمی چاودێری تەندروستی لە وڵاتە ھەژارەکاندا پشتگوێبخرێت، ئەوا ئامارەکانی گیان لە دەستدان بە "ئایدز و سیل" ئامارەکانی کۆرۆنا تێدەپەرێنێت و دوور نیە سەدان ھەزار کەس بە نەخۆشی سیل گیان لە دەست بدەن.

ھەروەھا ڕایگەیاندووە، بەراورد بە ساڵی ٢٠١٩ ، لە ٢٠٢٠دا یەک ملیۆن کەس لە چارەسەری نەخۆشی سیل بێ بەش بوون، ئەمەش کاریگەریەکی مەترسیداری دەبێت.

ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، چاودێری گۆڕاوێکی تری کۆرۆنا دەکەن کە بۆ یەکەمین جار لە مانگی کانونی دووەمی ڕابردوو لە وڵاتی "کۆڵۆمبیا" سەریھەڵداوە و ناوی "مو"ی لێنراوە، ئەو جۆرە نوێیەش چەندین بازدانی تێدایە کە ڕەنگە بەرگری لە دژی ڤاکسینەکان بکات.

ڕاشیگەیاندووە، دەبێت توێژینەوەی زیاتر سەبارەت بە چۆنیەتی بڵاوبوونەوەی و مەترسییەکانی و ڕێکارەکانی ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو جۆرە بکەن.

بە پێی تەندروستی جیھانی، تا ئێستا چوار جۆری کۆرۆنای گۆڕاو ھەن کە جێی نیگەرانین، لە نێویاندا کۆرۆنای "ئەلفا" کە لە ١٩٣ دەوڵەت بڵاوبووەتەوە، ھەروەھا "دەلتا" لە ١٧٣ وڵات بڵاوبووەتەوە.

جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا ڕایگەیاند، چین ئەو زانیارییە گرنگانەی لە تیمەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی شاردووەتەوە کە گرنگ بوون بۆ تێگەیشتن لە سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و تا ئێستاش بەیجین ئامادەی پێشکەشکردنی زانیارییەکان نییە.

ھەواڵگری ئەمریکاش سەرەڕای بەردەوامی گومانەکانی لە بارەی سەرچاوەی کۆرۆنا ڕایگەیاندووە، دڵنیابوونەتەوە کە ڤایرۆسەکە بۆ بەکارھێنانی وەک چەکێکی بایۆلۆژی دروست نەکراوە.

کونسوڵخانەی چینیش لە نیویۆرک قسەکانی جۆو بایدن و ھەواڵگری ئەمریکای ڕەتکردەوە و ڕایگەیاند، ئەمریکا لە بە سیاسیکردنی کۆرۆنا و سەرچاوەکەی بەردەوامە، لە کاتێکدا ئەم بابەتە زانستییە و ھیچ زانیارییەکیشیان نەشاردووەتەوە.

وەزارەتی تەندروستی عێراق لە راگەیەندراوێکدا چەند مەرجێکی بۆ ژنانی دووگیان داناوە لە بەکارھێنانی ڤاکسین و رایگەیاندووە، پێویستە جۆری ڤاکسینەکە "فایزەر" بێت و لە دوای ٤ مانگی دوو گیانییەوە بەکاریبھێنن، ماوەی نێوان ھەردوو دۆزەکەش ٢ ھەفتە بێت، تەندروستی عێراق دەشڵێت پێویستە وەرگرتنی ڤاکسین بە رەزامەندی و بە سەرپەرشتی پزیشکەکان بێت، دوای ئەنجامدانی پشکنینی پێویست. 
کۆی گشتی توشبووانی کۆرۆنا لە عێراق یەک ملیۆن و ٨٤٧ ھەزار کەسی تێپەڕاندووە و رێژەی چاکبوونەوەش سەروو ٩١%ە. 

ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی و زانکۆی "ئیمپێریاڵ کۆلێج"ی لەندەن لە توێژینەوەیەکی ھاوبەشدا ئاماژەیان بۆ ئەوە کردووە کە نەخۆشی پەستانی خوێن دەکرێت لە ڕێی چاودێریکردنەوە بە زوویی ئاشکرا بکرێت و لە ڕێی دەرمانی ھەرزانەوە چارەسەر بکرێت، بەڵام ئەوەی جێی نیگەرانییە ئەوەیە کە نیوەی تووشبووان ھیچ لە بارەی حاڵەتی خۆیان نازانن و چارەسەر وەرناگرن، ئەمەش ڕووبەڕووی مەترسییان دەکاتەوە.

بە پێی داتاکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیی، نزیکەی ١ ملیار و ٣٠٠ ملیۆن کەس بە دەست ئەو نەخۆشیەوە دەناڵێنن و ملیۆنان کەسیش بەھۆیەوە ساڵانە گیان لە دەست دەدەن.

ڕاشیگەیاند، ئیدارەی خۆراک و دەرمانی ئەمریکا جارێکی تر جەختیکردووەتەوە لەو ئەنجامانەی لە بارەی سەلامەتی و کاریگەری ڤاکسینی فایزەر پێی گەیشتووە و پێویستە ھەر کەسێک تا ئێستا گومانی ھەبووە لە دوای ڕەزامەندی کۆتایی ئیدارەی خۆراک و دەرمان ھەست بە دڵەراوکێ نەکات و بچێت خۆی بکوتێت.

 

"ئەمجەد خەولی" پزیشکی ڕاوێژکاری پەتاکان لە ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاندووە، چەندین توێژینەوە کراوە کە سەلماندوویەتی ھیچ پەیوەندییەک لە نێوان بەکارھێنانی ڤاکسینەکانی کۆرۆنا و کاریگەری دروست کردن لەسەر دووگیانی نییە.

وتیشی، سەدان ژن دوای وەرگرتنی دۆزی یەکەم یاخود دووەم دووگیان بوون و ھیچ کاریگەرییەکی لەسەر تەندروستی منداڵ خستنەوە نەکردووە، ئەو دەنگۆیانەشی ھەبوون تەنھا لە چوارچێوەی ترساندنی خەڵک و پڕۆپاگەندەدا بوون.

پسپۆڕانی تری تەندروستیش وتوویانە، ڤاکسینەکان ڤایرۆسەکەیان بە مردوویی تێدایە و ھیچ نەخۆشییەک بۆ مرۆڤ دروست ناکەن و بە تەواوی سەلامەتن.

(فەخرەدین کۆجا) وەزیری تەندروستی تورکیا ڕایگەیاند، لە زۆرینەی پارێزگاکانی تورکیا ڤایرۆسی کۆرۆنای گۆڕاو لە جۆری دەلتا بە شێوەیەکی زۆر توند تەشەنەیکردووە و ٩٠٪ی ئەو کەسانەی تووشی ڤایرۆسەکە دەبن ھەڵگری جۆری دەڵتان.

وتیشی، لەناو ئەو کەسانەی کە بە کۆرۆنای دەلتا گیانیان لە دەستداوە، ھەردوو ژەمەکەی ڤاکسینیان بەکارھێناوە، بەڵام تا ئێستا ھیچ پلانێک نییە بۆ پێدانی ژەمی سێیەمی ڤاکسین.

سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی عێراق رایگەیاند، ئومێدیان ھەیە لووتکەی شەپۆلی سێیەمی ڤایرۆسی کۆرۆنا، کە ئێستا عێراقی گرتۆتەوە تێپەڕێنن و ئامارەکانی توشبوون و گیان لە دەستدان بە ڤایرۆسەکە کەمببێتەوە، وتیشی، شەپۆلەکانی داھاتووی کۆرۆنا مەترسیدارتر دەبن، ئەگەر ھاوڵاتیان بەردەوامبن لە پابەندنەبوونی بە رێکارەکانی خۆپاراستن لە کۆرۆنا.
راشیگەیاند، وەزارەتی تەندروستی ڤاکسینی پێویستی بۆ ھەموو ئەو کەسانە ئامادەکردووە، کە دەتوانن ڤاکسین وەربگرن و لە رۆژانی داھاتووشدا رێژەی وەرگرتنی ڤاکسین زیاددەکات.

بە پێی توێژینەوەیەکی نوێی زانکۆی ھارڤاردی ئەمریکا، ٢٠٪ی تووشبووانی ڤایرۆسی کۆرۆنا پاشماوەی دوکەڵی ئاگری دارستانەکان لە جەستەیاندا ھەبووە.

توێژەرانی زانکۆکە ئاماژەیان بەوە کردووە، دوکەڵی ئاگری دارستانەکان یەکێکن لە ھۆکارەکانی بەرزبوونەوەی ڕێژەی مردن بە ڤایرۆسەکە و ٤٠٪ی مردووان بە کۆرۆنا پاشماوەی دوکەڵی ئاگری دارستانەکان لە جەستەیاندا ھەبووە.

توێژنەوەکەی زانکۆی ھارڤارد لەو ویلایەتانەی ئەمریکا ئەنجام دراوە کە ساڵانە دارستانەکانی ئاگر دەگرن و کاریگەری خراپ لە سەر تەندروستی دانیشتوانیان دروست دەبێت.

ئامارەکانی کۆرۆنا لە خۆرھەڵاتی کوردستان لەبەرزبوونەوەدان و لە ٢٤ سەعاتی رابردوودا ٢١ کەس لە ورمێ ، ٣ کەس لە سنە، ٦ کەس لە کرمانشان و ٤ کەس لە ئیلام گیانیان لەدەستداوەو لەسەرەتای سەرھەڵدانی ڤایرۆسەکەش تا ئێستا ٩٣٧٩ کەس لە پارێزگاکانی خۆرھەڵاتی کوردستان گیانیان لەدەستداوە.