ڕاپۆرت
وتەبێژی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤیش دەڵێت، ماوەی ١١ ساڵە چاوەڕوانن ئەو ڕەشنووسەی پێشکەشی پەرلەمانی کوردستانیان کردووە، بکرێت بە یاسا.
ھاوکات ڕێکخراوی منداڵپارێزی کوردستانیش ڕایگەیاند، لە ڕێگەی بەرنامە و پڕۆژەیەکەوە کار بۆ ھۆشیاری خێزان و کۆمەڵَگە دەکەن، بۆ ئەو مەبەستەش لە شارەکانی ھەرێم چەندین لیژنەی تایبەتمەند پێکھێندراوە.
بەشێک لە ئەندامانی کۆنگرێس بڕی بودجەی دیاریکراو بە زۆر دەزانن و دەڵێن ئەو پارەیە قەرزی گشتی حکومەت دەگەیەنێتە لوتکە، چونکە گەورەترین بودجەی ئەمەریکایە لە دوای جەنگی دووەمی جیھانەوە.
ئەو بودجەیەی ئیدارەی بایدن پێشنیازی کردووە بڕی ٢ ترلیۆنی بۆ بنیاتنانەوە و بەھێزکردنەوەی ژێرخانی ئابووری و ١ ترلیۆن و ٦٠٠ ملیار دۆلاری بۆ پەرەپێدانی پڕۆسەی خوێندن و ھێزی کار تەرخانکراوە.
بایدن بۆ پڕۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٢ پشتی بە زیادکردنی باج لەسەر سەرمایەداران و خاوەن کارگە و پڕۆژەکان بەستووە، سەرچاوەکانی ناو کۆشکی سپی پلانی بایدن بۆ زیادکردنی بودجەی ساڵانەی ئەمریکا ئاشکرا دەکەن کە بە نیازە بەو سیستمە تا ساڵی ٢٠٣٠ بودجەی ئەمریکا بگەیەنێتە ٨ ترلیۆن و ٢٠٠ ملیار دۆلار.
ئەمریکا ساڵانە کورتھێنانی بودجەی ھەیە و لە ساڵی ٢٠٢٠دا بەھۆی سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆناوە بڕی ٣ ترلیۆن و ١٠٠ ملیار دۆلار کورتھێنانی ھەبووە کە ئەوەش بەراورد بە ساڵی ٢٠١٩ قەبارەی کورتھێنانەکە سێ ھێندە بووە.
ئەمساڵیش تا ئێستا زیاتر لە ١ ترلیۆن و ٩٠٠ ملیار دۆلار کورتھێنانی تۆمارکردووە و ئیدارەی بایدنیش پێشبینی دەکات قەرزی گشتی وڵاتەکەی تا ساڵی ٢٠٣٠ بەرەو ھەڵکشان بڕوات و دواتر دەست بە داکشان بکات تا دەگاتەوە بە دۆخی ھاوسەنگ، واتە کۆی داھات و خەرجییەکان بەرامبەر دەبنەوە.
ھانز کلوگە بەڕێوەبەری لقی ئەوروپای ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، بە بێ کوتانی نزیکەی ٧٠٪ی دانیشتوانی جیھان، ئەستەمە ڤایرۆسی کۆرۆنا بنبڕ بکرێت. وتیشی، تا ئێستاش شێوازی خۆپارێزی لە ئەوروپا لاوازە و بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسەکە، پێویستە ڕێوشوێنی زیاتر بگیرێتەبەر. نیگەرانی خۆشی لە سەرھەڵدانی ڤایرۆسی گۆڕاوی کۆرۆنا لە بەریتانیا و ھیندستان نیشاندا و ھۆشداریدا لە بڵاوبوونەوەی زیاتری ڤایرۆسەکە لە جیھاندا.
بە پێی دوایین ئامار، لە ٥٣ ناوچەی جیاوازی سەر بە کیشوەری ئەوروپا کە لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیھانییەوە دیاریکراوە، نزیکەی ٢٦٪ی دانیشتوان، دۆزی یەکەمی ڤاکسینی کۆرۆنایان پێدراوە، ١٦.٩٪ش ھەردوو دۆزی ڤاکسینەکەیان پێدراوە.
لێدوانەکەی بەڕێوەبەری لقی ئەوروپای ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی لە کاتێکدایە، زۆربەی وڵاتانی جیھان دەیانەوێت بە شێوەیەکی قۆناغ بە قۆناغ ژیان ئاسایی بکەنەوە و لە ماوەیەکی کورتیشدا زۆربەی ھاوڵاتیان، ڤاکسینەکەیان پێبدرێت.
ئەمریکا و بەریتانیاش داوایان لە ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی کردووە، توێژینەوەی زیاتر لە بارەی سەرچاوەی سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا بکات، داواشیان کردووە ڕێکخراوەکە سەرلەنوێ تیمێک ڕەوانەی چین بکات بۆ ئەو مەبەستە و توێژینەوەکانیش شەفاف بن و دواتر بۆ ڕای گشتی بڵاوبکرێنەوە.
ڕێکخراوی تەندروستیی جیھانیش جەختیکردووەتەوە، وروژاندنی پرسی سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا بە سیاسی کراوە. مایک ڕایان بەڕێوەبەری بەرنامەی باری نائاسایی ڕێکخراوی تەندروستیی جیھانی داوای لە ھەموو لایەک کردووە تا دەکرێت ئەو پرسە ئاوێتەی سیاسەت نەکەن. ئەو لێدوانەی ڕێکخراوی تەندروستیی جیھانی دوای ئەوە دێت کە جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا دەزگای ھەواڵگریی وڵاتەکەی ڕاسپارد لێکۆڵینەوە لە سەرچاوەی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا بکات.
ھەژین دەرچووی بەشی زمانی کوردی بوو، یەکێک بووە لە خوێندکارە یەکەمەکانی زانکۆکەی، لەمانگی نیسانی ئەمساڵدا بە مەبەستی کۆچکردن بەرەو وڵاتانی ئەوروپا رووی لە تورکیا کردبوو، رۆژی ٢٥ی ئایار لە شارۆچکەیەکی سەر بە پارێزگای ئەدیرنەی تورکیا کە دەکەوێتە نزیک سنورەکانی یۆنان بە رووداوی ھاتوچۆ گیانی لەدەستدا و گەنجێکی دیکەی ھاوڕێشی لەھەمان ڕووداودا بریندار بوو.
گۆڤاری (ئەلمۆنیتەر)ی ئەمریکی ئاشکرایکردووە، جیاواز لە ئیدارەی پێشوو، (جۆو بایدن) سیاسەتێکی نوێ لە ناوچەکانی باکوری خۆرھەڵاتی سوریا جێبەجێ دەکات و نایەوێت کۆمپانیاکانی ئەمریکا لە سوریا بکەونە نێو مامەڵەیەکی مەترسیدارەوە.
ئاشکراشیکردووە، لە بەرامبەر کۆتایھاتنی گرێبەستی کۆمپانیای نەوتیی (دەلتا کریسێنت)، ئیدارەکەی بایدن دەیەوێت بە ڕێگەی گواستنەوەی یارمەتییە نێودەوڵەتییەکان بۆ باکوری سوریا، قەرەبووی ئیدارەی خۆبەڕوەبەری ڕۆژئاڤا بکاتەوە.
(ئەلمۆنیتەر) ئاماژەی بەوەکردووە، لە سەردانەکەی وەفدی باڵای کۆشکی سپی بە سەرۆکایەتی (جۆن ھود) یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ ڕۆژئاڤای کوردستان، دڵنیایی دراوە کە یارمەتییەکانی ئەمریکا بۆ جێگیربوونی ڕەوشی باکوری سوریا کە لە سەردەمی تڕەمپدا ڕاگیراون دەستپێبکاتەوە، کە دەتوانێت ببێتە جێگرەوەی پشت بەستن بە داھاتی نەوت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، واشنتۆن لەبری ئیمزاکردنی گرێبەستی نەوتیی لەگەڵ ڕۆژئاڤای کوردستان، پلانی ھەیە ڕێڕەوە سنوورییەکان بۆ دابینکردنی سەرچاوەی دارایی بۆ کورد بکرێنەوە، ھاوکات ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری لە باکور و خۆرھەڵاتی سوریاش، ئەو بڕیارەی (بایدن) بۆ کۆتایھێنان بە گرێبەستی کۆمپانیای (دەلتا کریسێنت)، بە گۆڕینی سیاسەتی واشنتۆن لە بەرامبەر ڕۆژئاڤا نابینن.
ھاوکات کۆمپانیای (دەلتا کریسێنت)یش، ھەڵمەتێکی گەورەی لۆبیکردنی دەستپێکردووە بۆ ئەوەی دیموکراتەکان ڕازی بکات ماوەی پارێزبەندییەکەی لە کیڵگە نەوتییەکانی باکوری خۆرھەڵاتی سوریا درێژبکاتەوە کە ھەفتەی داھاتوو کۆتایی پێدێت، بەڵام ئەو ھەوڵانە تا ئێستا ئەنجامیان نەبووە.
چەند سەرچاوەیەکی ئەمنی و حکومی بە ڕۆژنامەی عەرەبی چاپی لەندەنییان ڕاگەیاندووە، کاتیک چەکدارانی حەشدی شەعبی بۆ ئازادکردنی قاسم موسڵیح فەرماندەی میحوەری ئەنباری حەشدی شەعبی ڕوویان لە ناوچەی سەوز کردووە و دەستیان بەسەر چەند شوێنێکدا گرتووە، مستەفا کازمی بە ھادی عامری سەرۆکی ڕێکخراوی بەدری وتووە، ئەگەر چەکدارەکان نەکشێنەوە دەست لە کار دەکێشێتەوە و بەرپرسیاریەتی شکستھێنانی دەوڵەتیش دەخاتە ئەستۆی لایەنە شیعەکان.
سەرچاوەکان دەڵێن، ھادی عامری کە کەسایەتییەکی بەھێزی شیعەکانە، تووشی سەرسوڕمان بووە کاتێک ئەم مکوڕییەی مستەفا کازمی بۆ ئازادنەکردنی فەرماندەکەی حەشدی شەعبی بینیوە و پێی وا نەبووە کازمی بەرگەی فشارەکان بگرێت و فەرماندەیەکی ئاوا بەھێزی حەشدی شەعبی دەستگیر بکات.
چەند کەسایەتییەکی نزیکیش لە حکومەت دەستخۆشییان لەو ھەڵسوێستەی کازمی بەرامبەر حەشدی شەعبی و دەستگیرکردنی فەرماندەکە کردووە.
ھادی عامری بە بێ ئەوەی ھیچ لێدوانێک لە بارەی ئەم زانیارییانەوە بدات، ڕایگەیاند، ئەو کەسەی دەیەوێت شکۆی حەشدی شەعبی بشکێنێت، شکۆی دەوڵەت دەشکێنێت، چونکە حەشدی شەعبی بە خوێنی ڕژاوی خۆی شکۆی دەوڵەتی دروستکردووە، دەشڵێت، ھەندێک دەستگیرکردن و ئەشکەنجەدان ھەیە مایەی قبوڵکردن نییە.
چەند سەرچاوەیەکی ڕۆژنامەوانیش باسیان لەوە کردووە، سەرکردەکانی حەشدی شەعبی تووشی سەرسوڕمان بوون و ھەرگیز بڕوایان بەوە نەکردووە کازمی بەرگەی فشاری گروپە چەکدارەکان و سەرکردە شیعەکان بگرێت و ئەو ماوە زۆرە فەرماندەکەی حەشدی شەعبی لە زینداندا بھێڵێتەوە.
"یونسێف" لەو ڕاپۆرتەدا ھەڵسەنگاندنی بۆ ڕەوشی ٩ وڵات کردووە کە سەرچاوە ئاوییەکانیان کراوەتە ئامانج، ژمارەی ئەو کەسانەشی کە پێویستیان بە ئاوی پاک و چاودێری تەندروستی ھەیە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا و بەشێک لە ئەوروپا بە نزیکەی ٤٨ ملیۆن کەس مەزەندە دەکرێت، کە لە نێویاندا منداڵ ھەیە.
بە پێی ئەو ڕاپۆرتە لە عێراق ١.٨٥ ملیۆن کەس ناتوانن ئاوی خواردنەوەیان دەست بکەوێت و لە چاودێری تەندروستی و ئاوەڕۆی پێویست بێبەشن.
سەبارەت بە یەمەن، لە ماوەی مانگی ئاداری ساڵی ٢٠١٥ تا شوباتی ٢٠٢١، ژێرخانی ئاوی وڵاتەکە ڕووبەڕووی ١٢٢ بۆردوومان بووەتەوە، نزیکەی ١٥.٤ ملیۆن دانیشتووی وڵاتەکەش پێویستی بە پەلەیان بە ئاوی خواردنەوەی پاک ھەیە بە تایبەت کە ھەفتانە ھەزاران منداڵ تووشی کۆلێرا دەبن.
لە ساڵی ٢٠١٩شەوە ٩٥ ھێرش کراوەتە سەر سەرچاوەی ئاو و ئاوەڕۆی فەلەستین، بەھۆیەوە ئێستا زیاتر لە ١.٦ ملیۆن کەس بە بێ گەیشتن بەو پێداویستییە سەرەکییە دەژین. سەبارەت بە سوریا، نزیکەی ١٢.٢ ملیۆن کەس بەھۆی ئەو زیانەی بەر وڵاتەکە کەوتووە ناتوانن ئاویان دەستبکەوێت.
لە خۆرھەڵاتی "ئۆکراین"یش لە سەرەتای ئەمساڵەوە ٤ ھێرش کراوەتە سەر سەرچاوە ئاوییەکان و لە ساڵی ٢٠١٧ەوە کۆی ھێرشەکان گەیشتووەتە ٣٨٠ ھەروەھا ٣.٢ ملیۆن کەسیش پێویستیان بە خزمەتگوزاری گەیاندنی ئاو و سەرچاوەی تەندروستی ھەیە.
"یونسێف" داوای کردووە بە پەلە ھاوکاری منداڵان بکرێن کە لەو وڵاتانەن جەنگ و ئاڵۆزییان تێدایە و داوای لە ھەموو لایەنە ناکۆکەکانیش کردووە بە ئامانج کردنی سەرچاوە ئاوییەکان ڕابگرن.
دووەمین پێشانگای نێودەوڵەتی نور بە پاڵپشتی گرووپی کۆمپانیاکانی قەیوان و بە ھاوکاری پارێزگاری ئەنبار ڕێکخراوە و ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوام دەبێت و دەزگای میدیایی کوردسات سپۆنسەری میدیایی لە ئەستۆیە.
لە پێشانگاکەدا زانکۆ حکومی و ناحکومیەکانی ١٠ پارێزگای عێراق و ھەرێم بەشدارن و تیایدا ٧٠ پڕۆژەی زانستییان خستەڕوو.
