سەرۆککۆمار
سەرۆککۆمار لە رێوڕەسمی کردنەوەی پێشانگاکەدا، کە د.ئەحمەد ئەلموبەرقەع وەزیری لاوان و وەرزش، ژمارەیەک ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران، حسێن عیساوی سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگای نەجەف و کەسایەتی رۆشنبیریی ھەرێمی کوردستان ئامادەیبون، وتەیەکی پێشکەشکرد و دوپاتیکردەوە، کردنەوەی پێشانگاکە گرنگییەکی ناوازەی ھەیە، بەوپێیەی نەجەف شاری زانست و ئەدەب و زمان و فیقھە، ھەروەھا شوێنی لە ئامێزگرتنی حەوزە ئایینییەکانە.
ھەروەھا ئاماژەی بەوەکرد، عێراقییەکان لە سەختترین ھەلومەرج و لەژێر حوکمی ستەمکارترین و دڕندەترین دەسەڵاتە دیکتاتۆرییەکاندا، دەستبەرداری خوێندنەوە نەبوون و پشتیان لە کتێب نەکردوە، ئەمڕۆش نەجەف گەواھیدەری ھەستانەوەیەکی زانستی و ھزری و جوڵانەوەیەکی چاپ و بڵاوکردنەوەیە، کە پێشەنگی رۆشنگەریە و ھەموومان دڵخۆش دەکات.
ئەمەش دەقی وتەکەی سەرۆک کۆمارە؛
خوشکان و برایانی ئامادەبوی بەڕێز ..
سڵاوی خوداتان لێبێت ..
خۆشحاڵم ئەمڕۆ لەگەڵتاندام بۆ کردنەوەی کارەکانی سێیەمین خولی پێشانگای نێودەوڵەتیی کتێب لە نەجەف، ئەگەر چالاکییە رۆشنبیرییەکان لە ژیانی نەتەوە و گەلاندا گرنگییەکی زۆری ھەبێت، ئەوا گرنگییەکەی لە پارێزگای نەجەفی پیرۆزدا ناوازەترە، لەبەرئەوەی نەجەف شاری زانست و ئەدەب و زمان و فیقھە، ھەروەھا شوێنی لە ئامێزگرتنی حەوزە ئایینییەکانە.
لەمێژە ئەو وتە بەناوبانگە لەناو خەڵکدا بڵاوبوەتەوە کە؛ قاھیرە دەنوسێت، بەیروت چاپ دەکات، بەغداش دەخوێنێتەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ رادەی تەشەنەکردنی رۆشنبیری و زۆری ژمارەی رۆشنبیران لە دەیەکانی رابردودا لە عێراق.
ئەمڕۆ مافی خۆمانە بە خۆنەویستییەکی زۆرەوە بانگەشەی ئەوە بکەین، کە عێراقییەکان لە سەختترین ھەلومەرج و لەژێر حوکمی ستەمکارترین و دڕندەترین دەسەڵاتە دیکتاتۆرییەکاندا، دەستبەرداری خوێندنەوە نەبوون و پشتیان لە کتێب نەکردوە، کتێب بەشێوەیەکی نھێنی لە نێوانیاندا دەستاودەستی کردوە دوای ئەوەی رژێمە تۆتالیتارییەکان سانسۆری خۆیان بەسەر مافی دەربڕین و نوسین و بڵاوکردنەوە و تەنانەت خوێندنەوەدا، سەپاندبو.
نەجەفی پیرۆز ھەر لە سەرەتاوە و پێش دامەزراندنی دەوڵەتی نوێی عێراق، بزوتنەوەیەکی چاپ و بڵاوکردنەوەی لەخۆگرتبوو، یەکەم چاپخانەی ھەڵمی زیاتر لە سەدەیەک لەمەوبەر لێرە لە نەجەف، دامەزرێندرا.
نەجەف لە سەردەمی رژێمی پێشوودا دوور نەبوو لە جوڵانەوەی چاپ و بڵاوکردنەوە، سەرەڕای ئەوەی وەک پارێزگاکانی دیکەی عێراق کەوتبوە ژێر سانسۆرێکی توندەوە و لەو سەردەمەشدا مانایەکی راستەقینەیان بۆ بزوتنەوەی بڵاوکردنەوەی رۆشنبیری نەھێشتبووەوە دوای ئەوەی دیکتاتۆر و دەزگا سەرکوتکەرەکانی کۆنترۆڵی چالاکی نوسین و نوسەرانیان کردبو.
ئەمڕۆ نەجەف گەواھیدەری ھەستانەوەیەکی زانستی و ھزری و جوڵانەوەیەکی چاپ و بڵاوکردنەوەیە، کەمترین شت دەربارەی بگوترێت ئەوەیە کە پێشەنگی رۆشنگەریە و ھەموومان دڵخۆش دەکات، رابون و رێنیسانسێکی مەعریفی یان کلتورێکی واقیعی نییە - بە بڕوای من- تەنھا لەڕێگەی کتێب و کتێبخانەوە نەبێت.
ھیوای سەرکەوتن بۆ رێکخەران و سەرپەرشتیارانی پێشانگاکە دەخوازین، پێشکەوتنی زیاتری زانستی و رابونی مەعریفی بۆ شاری زانست و زانایان.
دوبارە سڵاوی خوداتان لێبێت
دواتر سەرۆک کۆمار بەشەکانی پێشانگاکەی بەسەرکردەوە، کە بەرھەمی ژمارەیەکی زۆر خانەی چاپی ناوخۆیی و عەرەبی تێدا نمایشکراوە، ھەروەک تەماشای نوێترین چاپکراوەکانی بواری سیاسی، ئابوری، رۆشنبیری، فیکر و زانستی کرد.
ھەر لەو چوارچێوەیەدا، سەرۆک کۆمار گفتوگۆی لەگەڵ ژمارەیەک لە خاوەن ناوەندەکانی چاپ و بڵاوکردنەوە کرد و ئاماژەی بەوەکرد، کە پێشانگاکانی کتێب ھاوکارن لە دەوڵەمەندکردنی ژینگەی رۆشنبیری و بواری بڵاوکردنەوە و بەھێزکردنی دەستکەوتی داھێنەرانەی عێراقی و ئاسۆی فراوان بۆ رۆشنبیران و ناوەندەکانی بڵاوکردنەوە و خوێنەران دەکاتەوە، سەرەڕای بەدیھێنانی لێکنزیکبونەوە و دیالۆگ و کرانەوە لەنێوان گەلان و نەتەوەکان.
ھەر لە میانی چالاکییەکانی پێشانگاکەدا، سەرۆک کۆمار ئامادەی دانیشتنێکی دیالۆگ بوو لەبارەی چەسپاندنی بەھاکانی ھاووڵاتیبون و پێکەوەژیانی ئاشتیانەی عەرەبی-کوردی، کە تێیدا توێژەر عەبدولئەمیر زاھید باسی لە تیۆری تێکەڵبون و پێکەوەیی نێوان نەتەوەکان لە کۆمەڵگەی عێراقیدا کرد، ھەر لە سەردەمی پادشایەتییەوە تا ئێستا.
لەلایەن خۆیەوە بەڕێز ھاوڕێ تۆفیق بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی پەیوەندییەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە سەرۆکایەتی کۆمار باسی ھاوبەشیی فیکری نێوان عەرەب و کورد کرد.
لەلایەن خۆیەوە توێژەر دانا ئەحمەد ئەزمونی کەسایەتییەکانی کوردی لە گۆڕەپانی کۆمەڵایەتی و کولتوری ھاوبەشدا خستەڕوو.
د.لەتیف رەشید لە کۆشکی بەغداد پێشوازیکرد لە یەشار گولەر وەزیری بەرگریی تورکیا و وەفدی یاوەری و جەختیکردەوە، پێویستە چارەسەرکردنی کێشەکانی پەیوەست بە سنور و دۆسییەی ئەمنیی نێوان ھەردوو وڵات، لەڕێگەی راوێژ و ھەماھەنگی ھاوبەش و پێکھێنانی لیژنەی ئەمنی لەنێوان ھەردوولا بێت و رەتکردنەوەی بڕیاری تاکلایەنە لە چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکان، وتیشی، نابێت خاکی عێراق بکرێتە سەرچاوەی ھەڕەشەکردن لەسەر وڵاتانی دراوسێ یان ئەوانی دیکە.
سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لە پێویستی رێزگرتن لە سەروەریی عێراق و راگرتنی ئەو پێشێلکارییە سەربازیانەی دەکرێنە سەر خاکی عێراق لەنێویاندا شارەکانی ھەرێمی کوردستان.
سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوەشکرد، راگرتنی گەشتە ئاسمانییەکانی فڕۆکەخانەی سلێمانی دەبێتەھۆی تێکدانی ھاریکاری ھاوبەش و رێگری لە پاراستنی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانی نێوان ھەردوو گەل دەکات.
لای خۆیەوە، یەشار گولەر وەزیری بەرگریی تورکیا پاڵپشتی وڵاتەکەی بۆ ئاسایش و سەقامگیری و سەروەری عێراق نیشاندا و ھەروەھا ویستی خۆی نیشاندا بۆ دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان سلێمانی و شارەکانی تورکیا.
بڕیارە لە دوای سەردانەکەیان بۆ بەغداد، وەزیری بەرگری و سوپاسالاری تورکیا سەردانی ھەرێمی کوردستانیش بکەن و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ھەرێم کۆببنەوە.
بەپێی راگەیەندراوێکی رەسمی ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت، لەسەر داوای محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت بە ئامادەبوونی د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق کۆبووەتەوە و تەوەری سەرەکیش گفتوگۆ بووە لەبارەی ھێرشەکەی ئەمدواییەی ھێزەکانی ئەمریکا بۆسەر ھەردوو ناوچەی عوکاشات و قائیم لە پارێزگای ئەنبار و جەختکراوەتەوە کە ئەو ھێرشەکەی ئەمریکا پێشێلکردنی ئاسایش و سەروەری عێراق و یاسا نێودەوڵەتییەکانە.
ئاماژە بەوەشکراوە، لە کۆبوونەوەکەدا ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت حکومەتی عێراقی سەرپشک کردووە و پشتیوانی خۆی دوپاتکردووەتەوە بۆ دانوستان لەگەڵ ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەبارەی کۆتایی ھێنان بە ئەرکەکانی لە عێراق بە گفتوگۆ و لێکتێگەیشتن و بەشێوەیەک کە ئەو ھەنگاوە ببێتە ھۆی بنیاتنانی پەیوەندییەکی بەھێز لە نێوان عێراق و وڵاتانی ئەندامی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ئەمریکاش.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە چاوپێککەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی (سی ئێن ئێن ئابوری) ئاماژەی بەوەکرد، لەمکاتەدا وڵاتەکەی سەرنجی لەسەر پاراستنی ئاسایش و ئارامییە و سەرۆکایەتی کۆمار و حکومەتیش سەرنجیان لەسەر وەبەرھێنانی بیانی و چالاککردنەوەی جوڵەی ئابورییە کە چەند ساڵێکی زۆربوو وڵات لێی بێبەش بوو بوو.
ئەوەشی خستوەتەڕو، پێویستییان بە ھاوکاری و پشتیوانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە تا ھانی پڕۆژەی گرنگی وەبەرھێنان لە وڵاتدا بدەن، لەم بوارەشدا عێراق رێککەوتنی لەگەڵ سعودیە، ئیمارات، قەتەر، چین، فەڕەنسا، بەریتانیا و چەند وڵاتێکی دیکەدا ئیمزاکردووە تا لە کەرتی وزە و کەرتەکانی تردا وەبەرھێنان بکەن.
لە کۆبوونەوەکەدا، کە ئەمڕۆ چوارشەممە ٣١-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو، دوایین پێشھاتە ئەمنی و سیاسی و ئابورییەکانی وڵات تاووتوێکران و سەرۆککۆمار ئاماژەیکرد بە گرنگی پاراستنی ئەو دەستکەوتانەی لە بەرجەستەکردنی ئاسایش و سەقامگیری و بەھێزکردنی یەکێتیی نیشتمانی و بەدیھێنانی دادپەروەری کۆمەڵایەتی و کارکردن بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاری بۆ ھاووڵاتیان لەڕێگای سەرخستنی بەرنامە و پرۆژەکانی پەرەپێدان و وەبەرھێنان لە وڵاتدا، بەدیھاتون.
ھەروەھا سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لەسەر پێویستی یەکلاییکردنەوەی پشکی ھەرێم لە بودجەی گشتی و دابینکردنی موچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان وەک ھەموو فەرمانبەرانی دیکە، لەم چوارچێوەیەشدا کاریگەرییەکانی خەرجنەکردنی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی لەسەر رەوشی ژیان و ئابوری و باری کۆمەڵایەتی رونکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، کە دابەشنەکردنی موچە بوەھۆی داخستنی خوێندنگەکان و بێبەشبونی خوێندکاران لە خوێندن.
سەرۆککۆمار گرنگی بەردەوامبوونی راوێژ و ھەماھەنگی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی ھەرێمی کوردستان و دۆزینەوەی چارەسەری کۆتایی بۆ کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان ھەردوولای بەپێی دەستور و یاسا دوپاتکردەوە، بەتایبەت سەبارەت بە ناوچە جێناکۆکەکان لەڕێگەی جێبەجێکردنی یاسا و گرتنەبەری دیالۆگ و لێکتێگەیشتنی سیاسی نێوان ھێزە سیاسییەکان. ئاماژەی بە پێویستی چڕکردنەوەی ھەوڵەکانیش کرد بۆ جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠)ی دەستور بەتایبەتی لەناو ئەنجومەنی نوێنەران و قەرەبوکردنەوەی ھاووڵاتیانی زەرەرمەند، لەم روانگەیەشەوە تیشکی خستەسەر گفتوگۆکانی لەگەڵ سەرۆکوەزیران و لایەنەکانی دیکەی پەیوەندیدار بە جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠) بەشێوەیەکی پراکتیکی. ھەروەک سەرۆککۆمار داوای لە ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران کرد تێڕوانین و پێشنیارەکانیان لەبارەی میکانیزمی جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠) بخەنەڕوو.
سەبارەت بە پەلامارەکانیش بۆسەر ژمارەیەک شار و ناوچەی ھەرێمی کوردستان، سەرۆککۆمار جەختی لە گرنگی رێزگرتن لە سەروەریی وڵات کردەوە و رایگەیاند، پێویستە کاری ھاوبەش لەسەرئاستی ھەرێمی و نێودەوڵەتی بکرێت بۆ رێگەگرتن لەو پێشێلکارییانە، ئاماژەی بەوەشکرد، کە سەقامگیریی ناوخۆیی رەنگدانەوەی لەسەر سەقامگیریی ناوچەکە دەبێت.
ھاوکات باسی لە گرنگی ھەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی فەرماندەیی شۆڕشی ھەڵوەشاوە کرد، کە کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانی ھاووڵاتیان ھەیە، ھەروەھا ھانی پەرلەمانتارانی دا دۆسێی بەپارێزگابونی ھەڵەبجە بخەنە ناو دانیشتنەکانی داھاتوی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە تا دەنگی لەسەربدرێت.
ھەر لە کۆبونەوەکەدا باس لە پشکی ھەرێم لە بودجەدا کرا و گرنگی یەکخستنی ھەوڵەکانی ناو پەرلەمان بۆ خەرجکردنی موچەی فەرمانبەرانی ھەرێم، دوپاتکرایەوە.
لەلایەن خۆیەوە وەزیری دەرەوە، ئەو ھەوڵانەی خستەڕو، کە لەسەرئاستی ھەرێمی و نێودەوڵەتی دراون بۆ رێگریکردن لە پێشێلکردنی سەروەریی خاکی عێراق و شارەکانی ھەرێم و پێویستی رێزگرتن لە سیادەی وڵات، سەرەڕای داوای عێراق بۆئەوەی ئەو بابەتە بخرێتە کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی ئاسایشەوە.
ھەروەھا باسی لەدوایین پێشھات و گۆڕانکارییەکان و کاریگەرییان لەسەر ناوچەکە بە گشتی و عێراق بەتایبەتی کرد.
لەلایەن خۆیەوە وەزیری داد باسی لە پێکھێنانی چەند لیژنەیەکی دارایی کرد بۆ یەکلاکردنەوەی کێشەی قەرەبوکردنەوەی ئەو جوتیارە کوردانەی زیانیان بەرکەوتووە، ھەروەھا ئاماژەی بە گرتنەبەری ھەنگاوی پێویست کرد بۆ جێبەجێکردنی ماددەی (١٤٠) و دۆزینەوەی چارەسەری ریشەیی بۆ زەوییە جێناکۆکەکان بەگوێرەی یاسا و لێکتێگەیشتنەکانی نێوان لایەنە سیاسییەکان.
سەرەتای پانێڵەکە، کە حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوت و زیاد عەلی فازڵ وەزیری کارەبا و ژمارەیەک لە لێپرسراو و راوێژکار و بەڕێوەبەرە گشتییەکان لە سەرۆکایەتی کۆمار ئامادەیبون و د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق وتەیەکی پێشکەشکرد و تێیدا جەختیکردەوە، ئایندەی وزە لایەنێکی بنچینەیی بایەخپێدانی وڵاتان پێکدەھێنێت و دامەزراوەکانی توێژینەوە و ناوەندەکانی لێکۆڵینەوەش بەھۆی گرنگییەکەی لە ئێستا و لە داھاتوی وڵاتانی بەرھەمھێنەری نەوتدا، کاری لەسەردەکەن.
دەقی وتارەکەی سەرۆککۆمار
"بەناوی خوای گەورەو میھرەبان
وەزیرە بەڕێزەکان
خوشکان و برایانی ئامادەبوی بەڕێز....
سڵاوی خوای گەورەتان لێبێت
بەیانیتان باش
بەخێربێن بۆ کۆشکی بەغداد
سەرەتا سوپاستان دەکەم بۆ ئامادەبونتان لەم چالاکییە گرنگەدا، کە بە زنجیرەیەک چالاکی پەیوەست بە ئایندە دەستمانپێکردوە، وەک ژینگە، سەرچاوەکانی ئاو، کشتوکاڵ، پیشەسازی، فێرکردن، تەندروستی، رۆشنبیری و ئابووری. کە لەڕێگەیەوە سەرنج دەخەینەسەر درێژەدان بە کارلێکی نێوان بۆچوونی شارەزایان لە لایەک و ئەوانەی بەرپرسیارن لە داڕشتنی سیاسەتی پلاندانانی ستراتیژیی گشتی.
ئایندەی وزە لایەنێکی بنەڕەتی بایەخپێدانی وڵاتان پێکدەھێنێت و دامەزراوەکانی توێژینەوە و ناوەندەکانی لێکۆڵینەوەش کاریان لەسەردەکەن بەھۆی گرنگییەکەی لە ئێستا و داھاتووی ئەو وڵاتانەدا، ھەروەک پەیوەندی بە وڵاتانی بەرھەمھێنی نەوتیشەوە ھەیە.
وەک تێبینی دەکەین، ھەوڵەکانی جیھان لەمڕۆدا بە ئاراستەی پاراستنی پاکوخاوێنی ژینگە و ژیانە، ئەم ھەوڵانەش لەپێناو پەرەپێدانی تواناکانی کارکردنە بە وزەی نوێبوەوە و کەمکردنەوەی بەکارھێنانی سووتەمەنی بەردینە تا ئەوپەڕی بتوانرێت. ھەموو ئەم بایەخپێدانانە پەیوەندییەکی نزیکیان بە پرسەکانی وزە و سوتەمەنیەوە ھەیە. ھەموو ئەم کێشە و ئاڵنگاریانە بابەتێکە، کە شایەنی کاری زۆر جددی و بەرھەمدارە لەلایەن ئێمەوە بۆ بەرژەوەندی ئایندەی ئابوری و کشتوکاڵی و پیشەسازی وڵات.
عێراق پابەندە بە زۆرێک لە رێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان، کە پەیوەندییان بە ژینگە و پاراستنیەوە ھەیە، پێش ئەوەش پەرۆشی خۆمان بۆ بەھێزکردنی ھەوڵەکان بۆ پاراستنی ژینگە دووپاتدەکەینەوە، ھەروەھا ئێمە لە چوارچێوەی سیاسەتی دەوڵەتی عێراقدا، پەرۆشییەکی گەورەمان ھەیە بۆ ھەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی داھات و پەرەپێدانی کار لە بوارە جیاجیاکاندا، بەشێوەیەک ببێتەھۆی ئەوەی لە بنەڕەتەوە پشتبەستن بە نەوت بۆ بەڕێوەبردنی دارایی عێراق، کەمبکاتەوە.
ئەرکی توێژەران و شارەزایان بریتییە لە ئامادەکردنی پلان و ئامانجەکانی دامەزراوەکانی دەوڵەت و پەرەپێدانی کارەکانیانە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی بەرنامەی حکومەت، کە ھەوڵدەدات پێشکەوتن لەم بوارانەدا بەدەستبھێنێت.
لەوە زیاتر درێژە بە بابەتەکە نادەم، بۆئەوەی دەرفەت بە وەزیرە بەڕێزەکان و پسپۆڕەکانی ئەم بوارە بدەم بیرۆکەی فراوانتر بخەنەڕو، ھیوای سەرکەوتنتان بۆ دەخوازم و ئومێدەوارم راسپاردەی گرنگ و کاریگەر لە بواری پسپۆڕیتاندا ئامادەبکەن.
زۆر سوپاس بۆ قبوڵکردنی بانگھێشتنامەکەمان و بەشداریکردن لەم چالاکییەدا. ھەروەک لە سەرۆکایەتی کۆمار بڕیارمان داوە بەردەوام بین لە رێکخستنی سیمینار و پێشکەشکردنی راسپاردە لە بوارە جۆراوجۆرەکانی خزمەتگوزاریی ئابوری و زانستی.
دوبارە سڵاوی خودای گەورەتان لێبێت".
پاشان بەڕێز حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوت وتەیەکی پێشکەشکرد و تێیدا ئاماژەی بە ئاڵنگاریەکانی بەردەم وڵات کرد بەھۆی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوھەواوە، جەختی لەوە کردەوە، کە وەزارەتی نەوت لە ماوەی ١٠ ساڵی رابردوودا بەرھەمھێنانی بۆ دوو ھێندە واتە بۆ (٤.٧) ملیۆن بەرمیل نەوت زیاد کردوە، بەجۆرێک عێراق لەو ماوەیەدا یەک لەسەر پێنجی ئەو زیادبوونە جیھانییەی لە بەرھەمھێناندا بەدەستھاتووە، پێکدەھێنێت.
وەزیری نەوت ئاماژەی بەوەشکرد، لە بەیاننامەی کۆتایی کۆنفرانسی لایەنەکاندا ئاماژە بە پەسندکردنی سوتەمەنی نوێبوەوە وەک یەکێک لە پایەکانی گۆڕانکاری کراوە، کە پێشتر و ساڵانێکە لە دیدگای نیشتمانی و وەزاریمان بۆ پیشەسازی غاز ئامادەیە، جەختیشی لەوە کردەوە، کە دۆسێی وزەی عێراقی لە لێواری قۆناغێکی گرنگدایە، کە تێیدا پێویستە ستراتیژیەتێکی یەکگرتوو بۆ گۆڕینی وزە و کەمکردنەوەی دەردانی گازی ژەھراوی دابنێین، بۆئەوەی گۆڕانکارییەکە ببێتە سەرچاوەیەک بۆ بوژاندنەوەی ئابووریی عێراق و خۆشگوزەرانی وڵاتەکەمان.
دواتر وەزیری کارەبا وتەیەکی پێشکەشکرد و جەختیکردەوە، کە عێراق بە یەکێک لە پایە بنچینەییەکانی وزە دادەنرێت، ئاماژەی بەوەشدا خاوەندارێتی دەوڵەت بۆ سەرچاوەکانی وزە، بەتایبەتی کارەبا، کاریگەری لەسەر خێرایی خولانەوەی چەرخی ئابوری نیشتمانی ھەیە، جگە لەو سودە ئابووری و سیاسیانەی پشتگیری لە سەقامگیری دەکەن.
ھەروەک رونیکردەوە، وەزارەتی کارەبا لەڕێگەی پلانەکانییەوە کاردەکات بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی خزمەتگوزاری کارەبا بەوپێیەی یەکێکە لە پێکھاتە گرنگەکانی ئاسایشی وزە لە عێراق و یەکێکە لە پایەکانی ئاسایشی نیشتمانی لە ڕووی دەستەبەرکردنی پێداویستییەکانی کارکردن لە دابینکردنی کارەبا.
دواتر بەڕێز د.کامل دلێمی سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار وتەیەکی پێشکەشکرد و ئاماژەی بەوەدا، ئەم پانێڵە لە بارودۆخێکی جیھانیی ناوازە و خێراتربوونی روداوە ئەمنییەکاندا بەڕێوەدەچێت، کە ناوچەکە بەخۆوەی دەبینێت و بێگومان کاریگەری دەبێت لەسەر ئابووری جیھانی بەگشتی و لەسەر دۆسێی وزە و ئایندەی بە تایبەتی.
سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار رونیکردەوە، ئایندەی وزە لە وڵاتەکەماندا زۆر پێویستی بە ھەنگاوی زانستی و پراکتیکی ھەیە، کە ھاوتەریب بێت لەگەڵ ئەو روداوانەی لە جیھاندا بە گشتی و لە ناوچەکەمان و وڵاتەکەماندا بە تایبەتی دێنە پێش، ھەروەھا پێویستی بە چەندین دیالۆگ ھەیە، کە جددی و متمانەپێکراو و بەرپرسیارانە بن و ھەماھەنگی تەواویش بکرێت لەگەڵ ھەموو دامەزراوەکانی دەوڵەت بە سەرۆکایەتییەکانیانەوە، بۆ پێشخستنی دۆسیەیەک، کە بە گرنگترین دۆسیە دادەنرێت و کاریگەری لەسەر ئابوری و سیاسەت و ژیانی ھاووڵاتی ھەیە.
ھەروەھا ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، کە دۆسێی وزە لە پێش ھەموو دۆسیەکانی دیکەوەیە، بەھۆی گرنگییە سیاسی و ئابورییە گەورەکانی بۆ ئێستای وڵات و ئایندەی نەوەکانی، بۆئەوەی عێراق بتوانێت جێگەی شیاوی خۆی بگرێتەوە و رۆڵی سەرەکی ھەبێت لە ناوچەکەدا. لەم روانگەیەشەوە بەڕێز سەرۆک کۆمار راسپاردەی دەرکردوە بۆ رێکخستنی سیمینار و وۆرک شۆپ بۆ پەرەپێدانی کاری دامەزراوە و فەرمانگەکانی دەوڵەت.
دواتر پانێڵێک بە سەرپەرشتی بەڕێز سەگڤان موراد بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی پلاندانان لە سەرۆکایەتی کۆمار بەڕێوەچو، کە تێیدا د.عەبدولباقی خەلەف عەلی راوێژکاری وەزیری نەوت توێژینەوەیەکی بەناونیشانی (نەخشەڕێگای نیشتمانی بۆ گۆڕینی وزە و کەمکردنەوەی دەردانی گازەکان) پێشکەشکرد، ھەروەھا توێژینەوەیەکی دیکەی د.عەبدولحەمزە عەبود راوێژکاری وەزیری کارەبا بەناونیشانی (پلانی وەزارەتی کارەبا ٢٠٢٣-٢٠٢٧، پێداویستیەکانی جێبەجێکردن و ئاڵنگاریەکانی ئاسایشی وزە) پێشکەشکرا.
لە میانی پانێڵەکەدا، جەختکرایەوە لەسەر گرنگی پرسی وزە لە عێراق و کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا و رێگاکانی روبەڕوبونەوەی و ئەو میکانیزمانەی بۆ پاراستنی وزە پەیڕەودەکرێن.
لە کۆتایی پانێڵەکەشدا، بەڕێوەبەری پلاندانان و گەشەپێدان لە سەرۆکایەتی کۆمار دوپاتیکردەوە، دەرئەنجامەکانی پانێڵەکە و ئەو پێشنیارانەی پێشکەشکران، دەگۆڕدرێن بۆ راسپاردە و پێشنیار و لە سەرۆکایەتی کۆمارەوە دەنێردرێت بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان بەمەبەستی ئاگاداربون و سودوەرگرتن و گۆڕینی بۆ بەرنامەی پراکتیکیی پاڵپشت، کە رێگاکان بۆ پراکتیزەکردنی نمونەیی کارادەکەن.
سەبارەت بە پرسە ئەمنییەکان، سەرۆککۆمار جەختی لە بایەخی ھەماھەنگی و راوێژ کردەوە بە تایبەت لە بواری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، بەشێوەیەک کە ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکەدا بچەسپێنێت.
سەبارەت بە پرسی ئاو، سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لەسەر پێویستی رێککەوتنی نێوان ھەردوولا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ئاو لەبری ئەو بەردانەوە پچڕپچڕەی، کە لەلایەن تورکیاوە لە کاتە جیاوازەکاندا ئەنجامدەدرێت،ھیوای خۆشی بۆ کاری پێکەوەیی و لێکتێگەیشتنی ھاوبەش پیشاندا سەبارەت بە پێویستی راستەقینەی عیراق و تورکیا بۆ ئاو، ھەروەک بۆ زانینی سروشتی ئەو پڕۆژانەی لەسەر روباری دیجلە و فورات دروستدەکرێن.
ھەروەک سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوەدا، عێراق لەگەڵ دۆست و دراوسێکانی کاردەکات لەسەر پێویستی رێزگرتن لە سەروەری و بڕیارە سەربەخۆکانی دەوڵەتان و گەیشتن بە لێکتێگەیشتن سەبارەت بە ئاسایشی سنورەکان لەگەڵ دراوسێکان.
ھەر لە دیدارەکەدا، سەرۆککۆمار تیشکی خستەسەر ئەو پێشێلکاریانەی دەرھەق بە پارێزگای سلێمانی و شارەکانی دیکە دەکرێن و کاریگەرییە نەرێنییەکانی ئەو پێشێلکاریانەی لەسەر پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات روونکردەوە، کە ئەو دۆخە پێویستی بە چارەسەرێکی یەکلاکەرەوە ھەیە لەچوارچێوەی بنەماکانی رێزگرتن لە سەروەریی وڵات و ئاسایشی ھاووڵاتیانی.
لای خۆیەوە سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری تورکیا پاڵپشتی وڵاتەکەی بۆ ئاسایش و سەقامگیری عیراق و خواستی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی ھاریکاری بەتایبەتی لە بوارەکانی ئەمنی و بەرەنگاربونەوەی داعش و رێکخراوە تیرۆریستییەکان دەربڕی و جەختی لەوە کردەوە، کە سەرۆک ئەردۆغان دەخوازێت سەردانی عیراق بکات، بەڵام سەردانەکەی بەھۆی دۆخی کەرتی غەزەوە دواخراوە.
ئیبراھیم کاڵن ئاماژەی بەوەشدا، کاردەکەن بۆ پەرەپێدانی ئەو پڕۆژانەی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا ئیمزا کرابوون بەتایبەتی لە بواری گواستنەوەدا، ھەروەھا جەختی لەوە کردەوە، کە سورن لەسەرئەوەی عیراق پشکی ئاوی خۆی بەدەستبھێنێت.
د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە بەغداد لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق کۆبووەوە و باسیان لە رەوشی سیاسی و ئەمنی و ئەو ھێرش و بۆردومانانە کرد کە دەکرێنە سەر خاکی عێراق کە پێشێلکردنی سەروەرییە و حکومەتی عێراقیش تەنھا لایەنی رێگەپێدراوە بۆ سەپاندنی یاسا و بەدواداچوون بۆ ھەموو رێکارەکان لە پێناو پاراستنی ئاسایش و سەروەری عێراق.
ھەر لەو کۆبوونەوەیەدا سەرۆککۆمار و سەرۆکوەزیرانی عێراق جەختیانکردوە لەسەر پێویستی چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد بەپێی یاسا و دەستوور و یەکلاکردنەوەی کێشەی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان بەشێوەیەک کە گرەنتی مافەکانیان بکات.
لە سەرەتای دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ چوارشەممە ١٧-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو، محەمەد رامی مارتینی سڵاوی بەشار ئەسەد سەرۆککۆماری سوریای گەیاندە سەرۆککۆماری عێراق، ھاوکات د.لەتیف رەشید لەرێگەی وەزیرەوە سڵاو و پێزانینی خۆی نارد بۆ سەرۆک بەشار ئەسەد و ھیواشی خواست گەلی سوریای برا لە ئاسایش و سەقامگیری و خۆشگوزەرانیدا بژی.
سەرۆککۆمار ئاماژەیکرد بەو پەیوەندییە بەھێزەی کە ھەردوو وڵات و گەلی برا بەیەکەوە گرێدەدات، جەختیشیکردەوە لە گرنگی کارکردن بۆ بەھێزکردن و پەرەپێدانیان بەشێوەیەک، کە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکان بەدیبھێنێت.
ھەروەھا سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوە کرد، عیراق و سوریا مێژو و شارستانیەتی ھاوبەشیان ھەیە و بەشداریانکردوە لە بەرەوپێشبردنی ھاریکاری و ئاڵوگۆڕی پسپۆڕی بەتایبەتی لەبواری گەشتیاری و شوێنەوار و رۆشنبیری، کە میللەتان پێکەوە دەبەستێتەوە. ھەروەک گرنگی ھاندانی دەرفەتی وەبەرھێنان و بوژاندنەوەی کەرتی تایبەتی لە پڕۆژە ھاوبەشەکانی بوارە جیاجیاکاندا، دوپاتکردەوە.
ھەر لە دیدارەکەدا، سەرۆککۆمار رایگەیاند "کلتور و چارەنوسمان ھاوبەشن و روبەڕوی ئاستەنگی ھاوبەش بوینەوە بەتایبەتی لەبەرەنگاربونەوەی تیرۆر و توندوتیژیدا، عێراق توانی ئەو قۆناغە تێپەڕێنێت و سەقامگیری ئەمنی لە شار و پارێزگاکاندا بچەسپێنێت". دوپاتیشیکردەوە، سەقامگیریی عیراق، سەقامیگری ناوچەکەیە.
ھاوکات باسی لە بارودۆخی فەلەستین و غەززە کرد و جەختی کردەوە لەسەر پێویستی راگرتنی ھێرش و بۆردومانەکان بۆسەر خەڵکی سڤیل و ئاماژەی بەوەشکرد، کە لێکەوتەکانی بارودۆخی غەززە کاریگەری نەرێنی لەسەر ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە ھەیە.
لەلای خۆیەوە وەزیری گەشتوگوزاری سوریا، جەختیکردەوە لە قوڵی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات و گرنگی بەھێزکردنیان لە بوارەکانی گەشتیاری و رۆشنبیری و ئاڵوگۆڕی ئەزموندا. ئاماژەی بەوەشدا، کە عێراق ھاوبەشێکی سەرەکییە بۆ سوریا لە بواری گەشتیاریدا و ھیوادارن ھەماھەنگییەکی زیاتر لە نێوان ھەردوو وڵاتدا بەدەستبھێنن.
ھەروەھا پێزانینی وڵاتەکەی دەربڕی بۆ ھەڵوێستەکانی عێراق لە میوانداریکردنی سورییەکان و واڵاکردنی دەرگاکان و مامەڵەی میھرەبانانەی گەلی عێراق لەگەڵیاندا.
لەمیانەی کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا لەگەڵ ئەلار کاریس سەرۆکی ئیستۆنیا، کە ئەمڕۆ سێشەممە ١٦-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو، سەرۆککۆمار رۆڵی بەشداریکردنی راوێژکارانی سەربازیی ئیستۆنیای لەھێزە فرەنەتەوەییەکان بۆ مەشقپێکردن بە ھێزە چەکدارەکانی عێراقی بەرزنرخاند و ئاماژەی بەوە کرد، کە عێراق ماوەی چەند ساڵە سەقامگیریی ئاسایش بە خۆوەدەبینێت و لەڕێگەیەوە ھەوڵی پەرەپێدانی دەرفەتی وەبەرھێنان دەدات و بەڕێزیان خۆشحاڵی بە بەشداریکردنی کۆمپانیاکانی ئەستۆنیا و ھاوبەشیکردنیان لە پەرەپێدانی پرۆسەی بونیادنان و گەشەپێدان لە عیراقدا دەربڕی.
سەرۆککۆمار بەتوندی سەرکۆنەی ھێرشەکانی بۆسەر خاکی عێراق کرد و جەختی لەوە کردەوە، ئەو ھێرشە پێشێلکردنێکی ئاشکرای بنەماکانی دراوسێیەتییە، کە یاسا نێودەوڵەتییەکان دانیان پێدا ناوە، لەمڕووەوە سەرکۆنەی ئەو ھێرشەی کرد، کە چەند کاتژمێرێک لەمەوبەر کرایە سەر ھەولێر و ناوچە جیاجیاکانی کوردستان و لە ئەنجامدا خەڵکی سڤیلی بێتاوان بونە قوربانی.
سەبارەت بە پێشھاتەکانی ناوچەکەش، سەرۆککۆمار سەرکۆنەی ھێرشە بەردەوامەکانی دژبە کەرتی غەززە و ناوچەکانی دیکەی فەلەستینی دوپاتکردەوە و داوای راگرتنی دەستبەجێ و بێ مەرجی جەنگ و رێگەدان بە گەیشتنی یارمەتییە مرۆییە بەپەلەکان کرد بۆ یارمەتیدانی زیانلێکەوتوانی ئەو ھێرشە وەحشیگەرانەیە، ھەروەھا ھەڵوێستی جێگیری عێراقی دووپاتکردەوە سەبارەت بە پرسی فەلەستین و مافی گەلی فەلەستین لە دەوڵەتێکی سەربەخۆ لەسەر خاکەکەکەیان و قودسی شەریف، کە پایتەختیەتی.
لەلای خۆیەوە، سەرۆکی ئیستۆنیا سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆککۆمار دەربڕی بۆ ئەو پێشوازییە گەرمە و وتی "خۆشحاڵم وەک یەکەم سەرۆکی ئیستۆنیا، کە بە سەردان ھاتومەتە عێراق".
ھەروەھا سەرۆک کاریس، جەختی لەوە کردەوە، کە گەلی عێراق پێگەیەکی تایبەتیان ھەیە لەلای گەلی ئیستۆنیا، چونکە عیراق کلتور و شارستانیەتێکی کۆنی ھەیە و ھەموو دەقە پیرۆزەکان لە عێراقەوە ھاتون، ھەروەھا ئەکادیمی و زانستەکان، پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانمان چالاکن و عیراق ھاوبەشێکی گرنگە لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا.
سەرۆکی ئیستۆنیا ئاماژەی بەوەدا، کە وڵاتەکەی بەشێوەیەکی چالاکانە بەشداری کردوە لە بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە عیراق و خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و لەمڕووەوە قوربانیشیان داوە و خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە بینینی ھەوڵەکانی ھێزە ئەمنییەکانی عیراق بۆ ھێنانەکایەی ئاسایش و سەقامگیری.
سەرۆکی ئیستۆنیا، ئاماژەی بەوەشکرد، عێراق ئێستا زیاتر لە جاران ئاشتی و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی بەخۆوەدەبینێت و لەمدواییانەدا تێبینی ئەوەیان کردوە، ھەروەھا سەقامگیریی عیراق سەقامگیرییە بۆ ناوچەکە و لەم چوارچێوەیەدا پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ عیراق دوپاتکردەوە.
سەرۆک ئەلار کاریس سەرکۆنەی ھەموو جۆرەکانی تیرۆری کرد، کە ھەڕەشەیەکی گەورەیە بۆسەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی، چونکە کوشتنی خەڵکی بێتاوان و بڵاوکردنەوەی تیرۆر نابێتەھۆی بەرقەراربونی ئاشتی و سەقامگیری. ئاماژەی بەوەشکرد، ئیستۆنیا لە شەڕی دژبە تیرۆریزم لەگەڵ عیراقدایە و لەڕێگەی ھاوپەیمانیی نێودەوڵەتی و یەکێتی ئەوروپاوە پشتیوانی پێشکەشکردوە.
ھەروەھا سەرۆکی ئیستۆنیا رایگەیاند، لە وتووێژەکاندا لەگەڵ سەرۆککۆمار تاووتوێی ئاڵنگارییەکانیان لە ئەوروپا و خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا کردوە، ھەروەھا باسیان لە بارودۆخی مرۆیی غەززە کردووە، کە نیگەرانییەکی گەورەیە بۆ ھەمووان و جەختی لەوە کردەوە، ئیستۆنیا پشتیوانی لە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان دەکات بۆ راگرتنی شەڕ و پێویستی دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی مرۆیی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان و بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان.
ھەروەک سەرۆکی ئیستۆنیا رایگەیاند، لەگەڵ سەرۆککۆماری عێراق باسیان لە شەڕی روسیا و ئۆکرانیا کردوە، جەختی لەوەشکردەوە، کە پێویستە کاربکرێت بۆ چەسپاندنی ئاشتی و خوشگوزەرانی تا ھەموان بگرێتەوە.
ئەمڕۆ سێشەممە ١٦-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد، د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق و ئەلار کاریس سەرۆککۆماری ئیستۆنیا دیدارێکی دوو قۆڵییان ئەنجامدا و لەبارەی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و چۆنێتی پەرەپێدانی گفتوگۆیان کرد.
لەدیدارەکەدا، سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لەسەر بایەخی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئیستۆنیا و فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاری لە بوارەکانی ئابوری و ژینگە و کشتوکاڵ و وزەی نوێبووەوە و زانست و تەکنەلۆژیا و گۆڕینەوەی ئەزموون لە بوارەکانی حکومەتی ئەلیکترۆنی و ئاسایشی ئینتەرنێت.
سەرۆککۆمار ئاماژەی بە سەقامگیریی ئاسایش لە وڵات و ھەوڵەکانی حکومەت بۆ دانانی بناغەی سەقامگیری و نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی ئابوری و ئاسانکاری بۆ وەبەرھێنەرانی بیانی بەمەبەستی سودمەندبوون لە دەرفەتی وەبەرھێنان لەپێناو پەرەپێدانی ئابوری و پێشخستنی کەرتی تایبەت، کرد.
ھەروەھا پێزانینی خۆی بۆ ھەوڵی راوێژکارەکانی ئیستۆنیا لەچوارچێوەی ھێزەکانی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ"دا دەربڕی، کە مەشق و راھێنان بە ھێزەکانی عیراق دەکەن.
سەبارەت بە پرسی فەلەستینیش، سەرۆککۆمار ھەڵوێستی ھەمیشەیی و راشکاوانەی عیراقی لە رەتکردنەوەی دەستدرێژی دژبە گەلی فەلەستین لە کەرتی غەززە دووپاتکردەوە و رایگەیاند، پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرسیارێتی خۆی لەئەستۆبگرێت و کار بۆ راگرتنی بۆردومانە وەحشیگەرانەکان و بە ئامانجگرتنی دانیشتوانی سڤیل و نەخۆشخانەکان بکات.
ھاوکات دوبارە جەختیکردەوە لەسەر رەتکردنەوەی سیاسەتی راگواستن و دەستبەسەرداگرتنی زەوی لە کەرتی غەززەدا، داوای ھەڵگرتنی گەمارۆ و رێگەدان بە چونەژورەوەی یارمەتییە مرۆییەکان و گەیشتنی بە دانیشتوانی فەلەستینیشی کرد.
لای خۆیەوە، ئەلار کاریس سەرۆکی ئیستۆنیا ئامادەیی وڵاتەکەی بۆ پەرەپێدانی کاری ھاوبەش لەگەڵ عیراق رونکردەوە، جەختی لەسەر خواستی کردنەوەی ئاسۆی نوێی ھاریکاری کردەوە لە بوارە جیاجیاکانی وەبەرھێنان و ئابوری و سیاسی، بەشێوەیەک کە بەرژەوەندی باڵای ھەردوو وڵات و گەلی دۆست بەدیبھێنێت.
دواتر وتووێژی بەرفراوان لەنێوان وەفدی ھەردوولا بەڕێوەچوو، سەرۆککۆمار سەرۆکایەتی وەفدی لایەنی عێراقی کرد، کە پێکھاتبوو لە د.ئەحمەد فەکاک بەدرانی وەزیری رۆشنبیری و گەشتوگوزار و شوێنەوارەکان، د.کامل دلێمی سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، د.محەمەد بەحرلعلوم بریکاری وەزارەتی دەرەوە، د.حازم مەحمود حەمید بەڕێوەبەری نوسینگەی
سەرۆککۆمار، حەیدەر عەزاری سەرۆکی فەرمانگەی ئەوروپا لە وەزارەتی دەرەوە و فەریقی یەکەمی روکن قەیس محەمەداوی جێگری فەرماندەی ئۆپەراسیۆنە ھاوبەشەکان. لایەنی ئیستۆنیاش لەلایەن سەرۆک ئەلار کاریس-ەوە سەرۆکایەتی دەکراو پێکھاتبون لە سێلیا کونیکاس راوێژکاری سیاسەتی دەرەوە، مادیس روڵ راوێژکاری سیاسەتی ئاسایش، ئەندریک ترۆڤلیدت راوێژکاری پەیوەندیەکان، لیوا ئینۆ مۆتس سەرۆکی ئەرکانی فەرماندەیی ھاوبەش و لێمپێد ویبۆ باڵیۆزی ئیستۆنیا لە عیراق.
لە میانی کۆبونەوە بەرفراوانکراوەکەدا، گفتوگۆ دەربارەی پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و میکانیزمەکانی پتەوکردنی ھاریکاری ھاوبەشی نێوان ھەردوو وڵات لەبوارەکانی سیاسی و ئەمنی و ئابوری کرا، ھەروەھا رێگاکانی رووبەڕووبوونەوەی گۆڕانی کەشوھەوا و ژینگە و دەرئەنجامەکانیان تاووتوێکران، کە خۆیان لە وشکەساڵی و بەبیابانبون و بەرزبوونەوەی پلەی گەرما و کاریگەرییەکانیان لەسەر ھەموو چالاکییەکانی ژیانی رۆژانە دەبینێتەوە.
ھەر لە کۆبونەوەکەدا، ھەردوولا ئیدانەی خۆیان بۆ ئەو بۆردومانە دەربڕی، کە شاری ھەولێری کردە ئامانج و لە ئەنجامدا زیانی گیانی خەڵکی سڤیلی بێتاوانی لێکەوتەوە، ئامادەبووان جەختیان لەوە کردەوە، کە بۆردومانەکە پێشێلکردنی سەروەریی عیراقە و تێکدانی ئاسایشی وڵاتە.
ھەروەھا کۆبونەوەکە دوپاتیکردەوە، ئەو ھێرشانەی ھەولێریان کردە ئامانج و پێش ئەوەش سلێمانی و ناوچەکانی دیکەی کوردستان و بەغداد و ناوچەکانی دیکەی لە عیراقدا گرتوەتەوە و کاریگەرییان لەسەر ھاووڵاتییانی سڤیل و بێتاوان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەبووە، ھەموو ئەو ھێرشانە پەرەسەندنێکی مەترسیدارن و قبوڵکراو نین و وڵات لە ململانێیەک تێوەدەگلێنن، کە ھیچ سودێکی پێناگەیەنێت.
لە کۆبوونەوە فراوانکراوەکەدا، کۆمەڵێک پرسی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و ھەوڵەکان بۆ ھێنانەکایەی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی تاووتوێ کران. سەبارەت بە پرسی فەلەستین-یش، لە کۆبونەوەکەدا جەختکرایەوە لەسەر پێویستی راگرتنی دەستدرێژی بۆ سەر غەززە و رەتکردنەوەی سیاسەتەکانی سزادانی بەکۆمەڵ، کە داگیرکەر دژی غەزە پیادەی دەکات، بە تایبەتی بە ئامانجگرتنی خەڵکی سڤیل و نەخۆشخانە و دامەزراوە مەدەنییەکان. ھەروەک پێویستی ئاسانکاری بۆ گەیشتنی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ گەلی فەلەستین، دوپاتکرایەوە.
ھەڵبژاردەی عێراق لە یەکەم یاریی خۆی لە جامی نەتەوەکانی ئاسیا، بە ئەنجامی سێ بە یەک یارییەکەی بردەوە، بەم شێوەیە ھەڵبژاردەی عێراق لە کۆمەڵەی چوارەمی پاڵەوانتیەکە، بووە خاوەنی سێ خاڵ و سەرۆک کۆماریش پیرۆزبایی ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی کرد.
سەرۆک کۆمار دەشڵێت، ھیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازین لە پاڵەوانێتییەکەدا، ھەروەھا ھەمووان متمانەیان بە توانای ھەڵبژاردەی عێراق ھەیە بۆ درێژەدان بە سەرکەوتنەکان و ھێنانی شادی بۆ عێراقییەکان.
لە میانەی دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ دووشەممە ١٥-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو، باڵیۆزی سعودیە سڵاوی خادمی ھەردوو حەرەمی پیرۆز خاوەن شکۆ شا سەلمان کوڕی عەبدولعەزیز ئال سعود پادشای عەرەبستانی سعودیە و شازادەی جێنشین شازادە محەمەد کوڕی سەلمان بە سەرۆککۆمار گەیاند و ھیوای خواست گەلی عێراق لە پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی زیاتردا بێت، ھاوکات سەرۆککۆمار سڵاوی خۆی بە باڵیۆزی سعودیە نارد بۆ خادمی ھەردوو حەرەمی پیرۆز و شازادەی جێنشین و ھیوای خواست گەلی سعودیە لە خۆشگوزەرانی و گەشەسەندنی زیاتردا بێت.
سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لە ویستی عێراق بۆ بەئەندامبون لە رێکخراوی بازرگانیی جیھانی لەڕێی بەدیھێنانی پێوەرە بازرگانی و ئابوریی پێویستەکانەوە.
ھەروەھا ستایشی رۆڵی شانشینی عەرەبستانی سعودی کرد لە نزیککردنەوەی تێڕوانینەکان و ھەوڵدان بۆ بەرقەرارکردنی سەقامگیری و ئاشتی لە ناوچەکەدا.
ھەروەک سەرۆککۆمار ستایشی ھەوڵەکانی تیمی پەیوەندیدار بۆ بەئەندامبونی عیراق لە رێکخراوەکە و کۆبوونەوەکانی لەگەڵ لیژنەی نیشتمانی کرد بەمەبەستی پەلەکردن لە تەواوکردنی ئەم دۆسیەیە بەشێوەیەک، کە ببێتە مایەی پەرەپێدانی سیستمی بازرگانی و ھێنانەدی سەقامگیری و گەشەپێدانی بەردەوام، لەم بارەیەشەوە ئاماژەی بۆ بایەخی سودوەرگرتن لە ئەزموونی شانشینی عەرەبستانی سعودیە کرد.
سەرۆککۆمار تیشکی خستەسەر پێشھاتە ئەرێنییەکانی عێراق، کە رەنگدانەوەی ئەرێنی ھەبوە لەسەر ژیانی گشتی عێراقییەکان، جەختیکردەوە کە حکومەت گرنگی بە چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری و پەرەپێدانی چالاکییە ئابوورییەکان و ھاندانی وەبەرھێنانی بیانی لە وڵات دەدات و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیھان لە ئاستێکی باشدایە. ھاوکات بەڕێزیان ئاماژەی بەوەدا، کە عێراق ئەندامێکی کارا بووە لە زۆربەی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکاندا.
لەبەرامبەردا باڵیۆزی سعودیە جەختیکردەوە لەوەی شانشینی سعودیە سورە لەسەر پاڵپشتیکردنی عیراق لە کۆڕ و کۆبونەوە نێودەوڵەتییەکاندا و ھەوڵەکانی بۆ چەسپاندنی سەقامگیری ئەمنی و گەشەپێدان و پێشکەوتن لە بواری ئابوری و وزەدا.
باڵیۆز ئاماژەی بەوەشدا، عیراق لەبارەی پرۆسەی چاکسازی و گەشەکردن و پێشکەوتن لە بوارە جیاجیاکاندا، بەرەو پێشەوە ھەنگاودەنێت.
لای خۆیەوە سەقر موقبل باسی لە ئەنجامی کۆبونەوەکانی کرد لەگەڵ لیژنەی نیشتمانی عێراق، کە لە بەغداد سازیکردوە بۆ بەئەندامبونی کۆماری عێراق لە رێکخراوی بازرگانیی جیھانی، خۆشحاڵی خۆی نیشاندا بەرامبەر ئەو ھەنگاوانەی عێراق گرتویەتیەبەر بۆ جێبەجێکردنی پێوەرە پێویستەکان و دووپاتکردنەوەی پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ بەئەندامبونی عێراق لە رێکخراوی بازرگانیی جیھانی.
سەرۆکی تیمی پەیوەندیدار راشیگەیاند، ئەندامبونی عێراق لەو رێکخراوە دەستکەوتە بۆ ناوچەکە و جیھان، ھەروەھا رۆڵی دەبێت لە پەرەپێدان و فراوانکردنی ئەو پێشکەوتنانەی لە خزمەتگوزارییەداراییەکاندا بەدەستھاتون و ھەروەھا باشترکردنی ژینگەی وەبەرھێنانی بیانی.
دەقی پرسەنامەکەی سەرۆککۆمار...
پرسە و سەرەخۆشی دڵسۆزانەمان ئاراستەی کەسوکاری قوربانیانی روداوی ئاگرکەوتنەوە ئازاربەخشەکەی ناو نەخۆشخانەی منداڵبون لە پارێزگای دیوانیە دەکەین، کە تێیدا ژمارەیەک منداڵ بونە قوربانی و ژمارەیەکی دیکەش برینداربون.
لەکاتێکدا جەخت لەسەر پێویستی بەدواداچوون بۆ رێوشوێنی سەلامەتی و خۆپارێزی لە نەخۆشخانەکان و سەرجەم دامەزراوەکانی دەوڵەتدا دەکەینەوە، داوای لێپرسینەوە لەو کەسانەش دەکەین، کە کەمتەرخەم بون و پێویستە ھەنگاوی کاریگەر بنرێت بۆ رێگریکردن لە دوبارەبونەوەی ئەو جۆرە روداوانە.
د.لەتیف جمال رەشید
سەرۆک کۆمار
٢٠٢٤-١-٩
فەرمانگەی راگەیاندنی سەرۆکایەتی کۆمار
لە میانی دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ سێشەممە ٩-١-٢٠٢٤ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچوو، باس لە پێشھاتە ئەمنییەکانی ئەمدواییەی عیراق و ناوچەکە کرا، ھەروەھا پێویستی پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی و یەکخستنی ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ نەھێشتنی قەیران و گرژییەکان و گرتنەبەری پرەنسیپی دیالۆگی جدی و لێکتێگەیشتنی نێوان لایەنە ھەرێمی و نێودەوڵەتییەکان، جەختیان لەسەر کرایەوە.
سەرۆککۆمار تیشکی خستەسەر بارودۆخی ھێزەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عیراق، کە پێویستە ئەرکیان لە چوارچێوەی پشتیوانی ھێزە ئەمنییەکان بێت لە بوارەکانی مەشق و راھێنان و پێشکەشکردنی راوێژ، ھەروەک گرنگە چوارچێوەیەکی بەرنامەی کاری دیاریکراوی بۆ دابنرێت.
سەرۆککۆمار ئاماژەی بەوەکرد، عیراق سورە لەسەر بونیادنانی پەیوەندی ھاوسەنگ لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیھان، بەشێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی عیراق و گەلانی ناوچەکە بکات و بەشداربێت لە نزیککردنەوەی دیدگاکانی نێوان وڵاتان.
ھەر لە دیدارەکەدا، سەرۆککۆمار ھەڵوێستی نەگۆڕی عیراقی لە بەرامبەر پرسی فەلەستین و پێویستی راگرتنی دەستدرێژی و بەئامانجگرتنی رۆژانەی دانیشتوانی سڤیلی لە غەززە و شارەکانی دیکەی فەلەستین دوپاتکردەوە. جەختی لەوەشکردەوە، کە لێکەوتەکانی جەنگ لە کەرتی غەززەدا، کاریگەری نەرێنی لەسەر سەقامگیری تەواوی ناوچەکە ھەیە، بۆیە پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەمریکا بە تایبەتی، بەرپرسیارێتی خۆیان لەئەستۆبگرن بۆ وەستاندنی دەستدرێژی سەر فەلەستین.
لەبەرامبەردا باڵیۆزی ئەمریکا جەختیکردەوە لەسەر بایەخی چەسپاندنی پەیوەندییەکان و ھەماھەنگی لەبارەی ئەو پرسانەی جێی بایەخی ھەردوولان ئەویش بەگوێرەی رێککەوتنی چوارچێوەی ستراتیژی نێوان کۆماری عیراق و ویلایەتە یەکگرتووەکان. ھەروەھا ئاماژەی بە پەرۆشیی ئەمریکا کرد بۆ ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە و پشتیوانیکردن لە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ کۆتاییھێنان بەو دۆخەی لە فەلەستیندا ھەیە.
دەقی پەیامەکەی سەرۆککۆمار...
بەبۆنەی ١٠٢ەمین ساڵیادی دامەزراندنی پۆلیسی عیراقەوە، پیرۆزبایی لە کارمەندان و ئەفسەرانی گشت یەکەکانی پۆلیس دەکەین. یادی ئەو قوربانییە گەورانەی دەکەینەوە، کە شان بەشانی ھێزە چەکدارەکان بەخشیان لە جەنگی دژبە تیرۆریزم و پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ و جێبەجێکردنی یاسا و شەونخونی بۆ پاراستنی ھاووڵاتیان.
لێرەدا جەختدەکەینەوە، کە پێویستە ھەموو پشتیوانییەکیان بۆ دەستەبەربکرێت بۆ جێبەجێکردنی ئەو ئەرکانەی پێیان سپێردراوە. ھەروەھا بەڕێزەوە یادی ئەو شەھیدانە دەکەینەوە، کە گیانیان بەخشی لەپێناو نیشتمان و شکۆی ھاووڵاتیانیدا.