سەرۆککۆمار
سەرۆککۆمار گەشتێکی بەناو بەشەکانی زانکۆکەدا کرد و سەردانی بەش و کۆلێژەکانی کرد، ھەروەھا رونکردنەوەیەکی وردی سەبارەت بە دامەزراندنی زانکۆ و پسپۆڕی و گەشەکردنی کۆلێژەکان پێشکەشکرا، ھەروەک گرنگترین چالاکی و خزمەتگوزارییەکانی زانکۆکەی بۆ رونکرایەوە، کە پێشکەشی خوێندکاران و کۆمەڵگای دەکات، سەرەڕای خستنەڕوی بەرنامە و ئاسانکاری و پلان و ئەولەویەت و گرنگترین دەستکەوتە زانستی و ئەکادیمییەکان، کە لە بوارە جیاوازەکاندا زانکۆکە بەدەستیھێناوە.
لە ھۆڵی ئەنجومەنی پیرانیش، سەرۆککۆمار لەگەڵ سەرۆکی زانکۆی قوبرس و سەرۆکی ئەنجومەنەکەی و بریکارانی زانکۆ کۆبونەوەیەکی ئەنجامدا، کە تێیدا رێگاکانی دروستکردن و گەشەپێدانی ھاوکاری ئەکادیمی و کولتوری نێوان زانکۆ و دامودەزگاکانی خوێندنی عیراق تاووتوێ کران.
ھاوکات سەرۆککۆمار باسی لە سەردانەکەی ئێستای بۆ قوبرس و ئەو دەرئەنجامە ئەرێنییانە کرد، کە دێنەئاراوە و لە چەند ئاستێکدا لە بەرژەوەندی ھەردوو وڵاتی دۆستدایە.
سەرۆککۆمار ئاماژەی بە گرنگیپێدانی حکومەت کرد بە کەرتی پەروەردە لە عیراق و ئامادەیی ئەو کەرتە بۆ دروستکردنی پردی ھاریکاری لەنێوان زانکۆکانی عیراق و زانکۆکانی قوبرس و دەزگاکانی خوێندن لە بوارەکانی ئاڵوگۆڕی ئەزموون و ئەنجامدانی پرۆژەی توێژینەوەی ھاوبەش، ھەروەھا ھاوکاری لە پڕۆژە زانستییەکان و دابینکردنی ھەلی ئاڵوگۆڕی ئەکادیمی بۆ مامۆستایان و خوێندکاران.
سەرۆککۆمار باسی لەوەشکرد، کە عیراق خاوەنی چەندین زانکۆی دێرینە و پەیوەندییان لەگەڵ زۆرێک لە زانکۆ و ناوەندەکانی توێژینەوەی نێودەوڵەتی ھەیە. ھەروەھا جەختی لەسەر بوونی زەمینەیەکی گونجاو بۆ ھاریکاری زانستی و تەکنەلۆژی نێوان ھەردوو وڵات کردەوە، کە پێویستە بەھێز بکرێت بۆئەوەی بتوانرێت لەئاستی داخوازی ھەردوو وڵات و گەلانی دۆست بێت بۆ گەشەکردنی خۆشگوزەرانی و پێشکەوتن.
لای خۆیەوە پرۆفیسۆر تاسۆس کریستۆفیدێس خۆشحاڵی خۆی بە سەردانەکەی سەرۆککۆمار دەربڕی و جەختی لەسەر شانازی زانکۆی قوبرس کردەوە بە سەردانی بەڕێزیان، سەرۆکی زانکۆکە لەوتەکەیدا وەک کەسایەتییەکی زانکۆیی پسپۆڕ لە کاروباری زانستیدا وەسفی جەنابیانی کرد و جەختی لەسەر خواستی راستەقینەی زانکۆی قوبرس کردەوە بۆ پتەوکردنی پەیوەندی و ھاریکاری لەگەڵ دامەزراوە زانستییەکان و زانکۆکانی عیراق بەشێوەیەک، کە ئاستی خوێندن و گەشەپێدان لە ھەردوو وڵاتدا بەرزبکاتەوە.
لەسەر بانگھێشتی رەسمی نیکۆس خریستۆدۆلیدس سەرۆکی قوبرس، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق سەردانی ئەو وڵاتەی کرد و لەکۆشکی سەرۆکایەتی پێشوازی لێکرا.
دواتر سەرۆک کۆماری عێراق تاجە گوڵینەی لەسەر پەیکەری یەکەمین سەرۆک کۆماری قوبرس ئەلقۆس ماکاریۆسی سێیەم دانا.
لەو سەردانەدا، بڕیارە سەرۆک کۆماری عێراق لەگەڵ ھاوتا قوبرسییەکەی کۆببێتەوە و پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان عێراق و قوبرس و رێگاکانی پەرەپێدانیان تاوتوێ بکەن، بە ئامانجی بەدیھێنانی بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو وڵات.
لە دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ دووشەممە ١١-١٢-٢٠٢٣ لە شوێنی حەوانەوەی خۆی لە قوبرس بەڕێوەچوو، سەرۆککۆمار باسی لە پێشکەوتنی سیاسی و ئەمنی و ئابوریی عیراق کرد و ئاماژەیکرد بە سەردانەکەی بۆ قوبرس و دیداری لەگەڵ سەرۆک خریستۆدۆلیدس و ئەو رێککەوتنانەی کراون، کە ئاسۆی ھاریکاری نێوان ھەردوو وڵات لە بوارەکانی وەبەرھێنان و ئابوری و رۆشنبیری و پەروەردە فراوانتر دەکات، سەرەڕای پتەوکردنی میکانیزمەکانی پەیوەندی لەڕێی پێکەوەبەستنەوەی ئاسمانی بۆ چالاککردنی کەرتی گەشتیاری و قوڵکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان گەلانی عیراق و قوبرس.
لە میانی دیدارەکەدا، سەرۆککۆمار گوێی لە دید و بۆچوون و پرسیاری باڵیۆزەکان گرت، ھەروەھا بارودۆخی گشتیی سیاسی و ئەمنی و ئابوری لەسەر گۆڕەپانی عەرەبی و نێودەوڵەتی تاووتوێ کرا، بەتایبەت دەستدرێژی و پێشێلکارییەکان بۆسەر کەرتی غەزە و دژبە ھاووڵاتیان، لەوبارەیەوە سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لەسەر پێویستی یەکخستنی ھەڵوێستی عەرەبی و کارکردن بۆ وەستاندنی شەڕانگێزی دژبە گەلی فەلەستین و دەستەبەرکردنی مافی چارەی خۆنوسین بەپێی رێسا و یاسا نێودەوڵەتییەکان.
سەرۆککۆمار باسی لە دیدگای عێراقیش کرد بۆ فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاریی بونیادنەری نێوان وڵاتانی عەرەبی لە بوارە جیاجیاکاندا، ھەروەھا ئاماژەی بەوەدا، یەکێک لە دیارترین ئاڵنگارییەکان، کە لەئێستادا ناوچەکە و گەلان روبەڕوی دەبێتەوە، گۆڕانی کەشوھەوا و ژینگەیە، کە پەیوەندی نزیکیان بە ھەموو شێوازەکانی ژیانەوە ھەیە و کاریگەری راستەوخۆیان لەسەر ھۆکارەکانی گەشەکردن و پێشکەوتن ھەیە.
سەرۆککۆمار دوپاتیکردەوە، عێراق پەیوەندی باشی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیھان ھەیە، کە دامەزراندنی پەیوەندی ھاوسەنگ لەگەڵ ھەمووان لەسەر بنەمای رێزگرتن لە سەروەری عیراق و سەربەخۆیی بڕیاردانی عیراقی و قازانجی ھاوبەش و ھاریکاری بەردەوامی نێوان عیراق و دەوروبەرە عەرەبی و ھەرێمییەکەی، بونیادناوە.
لەسەرەتادا سەرۆککۆماری عێراق سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆککۆماری قوبرس دەربڕی بۆ ئەو بانگھێشتنامەیەی پێشکەشی کردبوو بۆ سەردانی کۆماری قوبرس، ئاماژەی بەوەشدا کە دانانی بەردی بناغەی سەردەمێکی نوێی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتە و دووپاتکردنەوەی خواستی عیراقی بۆ قوڵکردنەوەی پەیوەندی ھەمەلایەنە و فراوانکردنی لەگەڵ کۆماری قوبرس دەربڕی.
سەرۆککۆمار ھەوڵی عێراقی بۆ کارکردن بۆ دروستکردنی ھەلومەرجی گونجاو و کەشی لەبار بۆ زیاتر ھاندانی کۆمپانیا گشتییەکان و کەرتی تایبەت لە ھەموو کەرتەکانی بیناسازی و وەبەرھێناندا رونکردەوە، ئاماژەی بە بەردەستبوونی دەرفەت و توانای وەبەرھێنانی گەورە لە عیراقدا کرد، وەک چۆن جەختی لەسەر خواستی عیراق کردەوە بۆ دامەزراندنی پەیوەندی ھاوبەشی ستراتیژی لەگەڵ ھەموو وڵاتانی دۆست، لەوانەش کۆماری قوبرس لە رێی دامەزراندنی نوێنەرایەتی دیپلۆماسی نیشتەجێ لە ھەردوو وڵات، کە بەشداردەبێت لە چەسپاندنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان.
هاوکات سەرۆککۆمار جەختی لە پەرۆشی عێراق کردەوە بۆ دامەزراندنی باشترین پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ وڵاتانی جیھان، ئەمە جگە لە ئیمزاکردنی رێککەوتنی ھاوکاری و ھاوبەشی لە کۆمەڵێک بواری ئابوری و بازرگانی و رۆشنبیری، کە ھاوبەشییەکان فراوانتر دەکات لە ژێر رۆشنایی ئەو توانا گەورەیەی لەبەردەستی ھەردووکیاندایە و نزیککردنەوەی ھەڵوێست و دیدگای سیاسی سەبارەت بە پرسەکانی بەرژەوەندی ھاوبەش بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان و بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
د. لەتیف رەشید ھەڵوێستی عێراقی بۆ ئیدانەی توندی بەردەوامیی دەستدرێژی و جینۆساید دژی گەلی فەلەستین لە غەززە دوپاتکردەوە و جەختی لە مافی گەلی فەلەستین کردەوە بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان لەسەر خاکەکەیان، داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییش کرد کار بۆ راگرتنی شەڕی داسەپاو بکەن و ھەوڵی گەیاندنی پێداویستییەکان بە خەڵک لە غەززە، سەربخەن.
ئەمەی خوارەوە دەقی قسەکانی د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراقە لە پرێس کۆنفرانسەکەدا...
جەنابی سەرۆککۆماری قوبرس بەڕێز نیکۆس خریستۆدۆلیدۆس
ئامادەبووانی بەڕێز…
خۆشحاڵین بەدەم ئەو بانگھێشتەوە ھاتین، کە لەلایەن جەنابی سەرۆککۆمارەوە پێشکەشکراوە بۆ سەردانی وڵاتی دۆستمان کۆماری قوبرس.
دەرفەتێکی باشە بۆ پێشخستنی پەیوەندییەکانی نێوان قوبرس و عێراق و پەرەپێدانی بەرەو ئاسۆکانی دۆستایەتی و ھاوکاری و کاری ھاوبەش لە زۆر بواردا، بە شێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندی ھاوبەشی ھەردوو وڵات و گەلی دۆست بکات.
ئێمە بە تەواوی ئامادەین کار بۆ ئەمە بکەین، ئەم ئامانجە لە کۆبوونەوەکەمان لەگەڵ جەنابی سەرۆک کۆمار تێبینیمان کرد و ھەستمانپێکرد.
لە گفتوگۆکەماندا لەگەڵ جەنابی سەرۆککۆمار، ھەوڵی عێراقمان دوپاتکردەوە بۆ کارکردن لەپێناو رەخساندنی ھەلومەرجی گونجاو بۆ ھاندانی کۆمپانیا گشتییەکان و کەرتی تایبەت بۆ زیاتر بەشداریکردن لە سەرجەم کەرتەکانی بیناسازی و وەبەرھێنان لە عیراقدا، بەوپێیەی دەرفەتی وەبەرھێنان و توانای گەورە لە عیراقدا ھەیە دوای ئەوەی سەرکەوتوو بووین لە شکستپێھێنانی تیرۆر و پێشکەوتن لە بەدەستھێنانی ئاسایش و سەقامگیری.
لەم ڕووەوە خواست و پاڵپشتی حکومەتی عێراق دووپاتدەکەینەوە بۆ دروستکردنی رێگەی زیاتری ھاوکاری ھاوبەش لەگەڵ وڵاتانی دۆستی جۆراوجۆر، بەوپێیەی عیراق ئاواتەخوازە ھاوبەشیی ستراتیژی لەگەڵ ھەموو وڵاتانی دۆست بە کۆماری قوبرسیشەوە دابمەزرێنێت بەشێوەیەک، کە بەرژەوەندی ھاوبەش بەدەستبھێنێت.
ھەروەک ئاماژەمان بە گرنگی دامەزراندنی نوێنەرایەتییەکی دیپلۆماسی نیشتەجێ لە ھەردوو وڵاتدا کرد، کە بەشداردەبێت لە چەسپاندنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتی دۆست و رێگەی ھاوکاری و کاری ھاوبەش دابین دەکات.
گرنگە پەرۆشیمان لە عێراق پشتڕاست بکەینەوە بۆ ئیمزاکردنی رێککەوتنی ھاوکاری و ھاوبەشی لە کۆمەڵێک بواری ئابووری و بازرگانی و رۆشنبیری، کە ھاوبەشی لەگەڵ وڵاتانی دیکە فراوانتر بکات و لە ژێر رۆشنایی ئەو توانا گەورەیەی لەبەردەستی ھەردوو وڵاتدایە، ھەروەھا ھەڵوێستی سیاسی و دیدگاکان نزیکتر بکەینەوە سەبارەت بە پرسەکانی بەرژەوەندی ھاوبەش بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان و بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
ئێمە پشتگیری لە ھەر ھەوڵێک دەکەین کە ھاوکارییەکان فراوانتر بکات و دۆستایەتی نێوان گەلان و وڵاتان پەرەپێبدات.
سەقامگیری ئەمنی و سیاسی بە تایبەتی لە دروستکردنی ژینگەی بنیاتنانەوە و پێشکەوتندا گرنگە. لەم ڕووەوە ئێمە لە عیراق باوەڕمان بە گرنگی چارەسەرکردنی دەردەسەریەکانی گەلی فەلەستین ھەیە بە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان و گەیشتن بە ئاشتی لەسەر بنەمایەکی دادپەروەرانە کە پابەندبێت بە بڕیارنامە نێودەوڵەتییەکان و رێساکانی مافی مرۆڤەوە.
لە کۆتاییدا سوپاس و پێزانینمان بۆ ئەو بانگھێشتە بەخشندەیە نوێ دەکەینەوە، ھەروەھا پێزانین و رێزی خۆمان ئاراستەی ئێوە جەنابی سەرۆککۆمار و ئەندامانی حکومەتەکەتان و بۆ گەلی دۆستی قوبرس دەکەین بۆ پێشوازی گەرم و شایستەتان، ئێمە تامەزرۆیی خۆمان نوێ دەکەینەوە بۆ بانگھێشتکردنتان بۆ سەردانی عێراق.
ھەروەھا لە پرێس کۆنفرانسەکەدا، نیکۆس خریستۆدۆلیدس سەرۆککۆماری قوبرس وتەیەکی پێشکەشکردو خۆشحاڵی خۆی بە سەردانەکەی سەرۆککۆمار دەربڕی و ئاماژەی بەوەدا، کە یەکەم سەردانی رەسمیی سەرۆککۆماری عێراقە بۆ قوبرس.
جەختیشی لەوە کردەوە، کە ئەم سەردانە لاپەڕەیەکی نوێ و گرنگ لە تۆماری پەیوەندییەکانی نێوان عیراق و قوبرسدا دەکاتەوە، ھەروەھا ئەم سەردانە گرنگییەکی بنەڕەتی و سونبولی ئیرادەی ھاوبەشی ھەیە بۆ زیاتر پتەوکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان قوبرس و عێراق و پەرەپێدانی ھاوکارییەکان لەسەرئاستی ھەرێمی و نێودەوڵەتی.
سەرۆک خریستۆدۆلیدۆس ئاماژەی بەوەشکرد قوبرس و عێراق دوو وڵاتن، کە گرنگییەکی زۆر بە پاراستنی یاسا نێودەوڵەتییەکان و رێزگرتن لە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی وڵاتان دەدەن، ئاماژەی بەوەشکرد جەنابی سەرۆککۆماری عێراقی لە وردەکارییەکانی پرسی قوبرس ئاگادارکردووەتەوە، ھەروەھا ئیرادە و خواستی خۆیان پیشانداوە بۆ دەستپێکردنەوەی گفتوگۆکان بە زووترین کات، کە دەبێتەھۆی یەکگرتنەوە لە رێگەی چارەسەرێکی ھاوسەنگ لەگەڵ یاسا نێودەوڵەتییەکان و یاساکانی ئەوروپا و بڕیارنامەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
سەرۆککۆماری قوبرس رونیکردەوە، کە لە میانی دیدارەکەدا لەگەڵ د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق، میکانیزمەکانی پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاری لە بوارە ئابوورییەکان و پاڵپشتیکردن و پەرەپێدانی وەبەرھێنانەکان تاووتوێ کراوە. ئاماژەی بەوەشکرد، وەزیری دەرەوەی قوبرس لە سەرەتای ساڵی نوێ سەردانی بەغداد دەکات و رێککەوتنێک بۆ رێگریکردن لە باجدانی دوولایەنە ئیمزا دەکرێت، ھەروەھا پاڵنەرێک دەبێت بۆ گەشەکردنی پەیوەندییە ئابووریەکان و وەبەرھێنانەکانی زیاتر لە بوارەکانی رۆشنبیری و کولتوری، بە تایبەت سەبارەت بە گەڕانەوەی گەنجینەی شارستانی و کولتوری دزراو.
سەرۆککۆمار سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ نیکۆس خریستۆدۆلیدس دەربڕی بۆ ئەو بانگھێشتنامەیەی پێشکەشی کردبوو، ھاوکات ستایشی پەرۆشی قوبرسی کرد بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان، جەختی لە ھەڵوێستی ئەرێنی عیراقیش کردەوە بەرامبەر ویستی لایەنی قوبرسیی بۆ باشترکردنی ئاستی پەیوەندییەکان بە شێوەیەک کە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکان بەدەستبھێنێت.
سەرۆککۆمار روونیکردەوە، کە عیراق ئەمڕۆ سەقامگیری ئەمنی و سیاسی و ئابووری بەخۆوە بینیوە و زەمینەیەکی لەبارە بۆ ھەموو جۆرە وەبەرھێنانێک، ئاماژەیکرد بە دەرفەتە گەورەکان بۆ فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاریی بنیاتنەری نێوان ھەردوولا، ھەروەھا جەختیکردەوە عیراق پێشوازی لە کۆمپانیا قوبرسییەکان دەکات بۆئەوەی بەشداری بکەن لە جێبەجێکردنی پڕۆژەی گەشەپێدان لە بوارە جیاوازەکانی ئابووری و بازرگانی و گەشتیاریدا.
سەرۆککۆمار ئاماژەیکرد بە پێویستی کاراکردنی رێککەوتننامەی راوێژی سیاسی، کە لە ساڵی ٢٠١٥ لە نێوان ھەردوو وڵاتدا ئیمزاکراوە، بە تایبەت کە کۆمەڵێک بابەتی ھاوبەشی وەک بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پەنابەران، کۆچبەری و ھەڵوێستی ھەر دوو وڵات لەبارەی مەسەلە سیاسییەکان لە ناوچەکەدا لەخۆدەگرێت.
سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لە گرنگی دامەزراندنی لیژنەیەکی دۆستایەتی پەرلەمانی لە نێوان عیراق و قوبرس، ھەروەھا پێویستی تەواوکردنی کارەکان لەسەر جێبەجێکردنی یاداشتەکانی لێکتێگەیشتن لە بوارەکانی ھاوکاری ئەمنی و ڕێککەوتنەکان بۆ رێگریکردن لە خۆدزینەوە لە باج و ھەروەھا ڕێککەوتن بۆ ڕێگریکردن لە کاری یاساغ و کاری ھاوردە و ھەناردەکردنی نایاسایی یان گواستنەوەی خاوەندارێتی موڵک و ماڵی کەلتوری و داواکردنی گەڕانەوەیان. ھاوکات باس لە دروستکردنی پەیوەندی ئاسمانی لە نێوان ھەردوو وڵاتدا کرا ، کە دەبێتەھۆی پەرەپێدانی جوڵەی گەشتیاری و دەستەبەرکردنی پەیوەندی نێوان ھەردوو گەلی دۆست.
ھەروەھا لە کۆبوونەوەکەدا بارودۆخی غەزە تاووتوێ کرا، کە تیایدا جەخت کرایەوە لەسەر ئیدانەکردنی بەردەوامی دەستدرێژی و ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بۆ سەر ھاوڵاتیانی مەدەنی و ئەو ھەڕەشانەی کە بۆ سەر ژیانی منداڵان و ژنان و بەساڵاچووان دروستبوە، ھەروەھا ئەو زیان و کاولکارییەی کە کاریگەری لەسەر ژێرخانی غەزە دروستکردووە لە ھەموو بوارەکاندا.
لە کۆبوونەوەکەدا ستایشی ھەوڵەکان کرا بە ئامانجی گەیشتن بە ئاگربەستێکی تەواو لە کەرتی غەزە، ھەروەھا ھەردوو سەرۆک جەختیانکردەوە لە پێویستی ھەوڵی کۆمەڵی نێودەوڵەتی بۆ ئەوەی بەرپرسیارێتی لەو روەوە ھەڵبگرێت و ئاماژەیانکرد بە گرنگی کاری چڕوپڕ بۆ ئاسانکاریکردن بۆ گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکان بۆ دانیشتوانی کەرتی غەزە.
لە بەرامبەردا سەرۆککۆماری قوبرس رۆڵی عیراقی لە دامەزراندنی سەقامگیری لە ناوچەکە و پاڵپشتیکردنی چارەسەری ئاشتیانە بۆ قەیرانەکان و مەسەلە چارەنووسسازەکانی جیھان بەرزنرخاند.
سەرۆککۆماری قوبرس خۆشحاڵی خۆی بە سەردانەکەی د. لەتیف رەشید و پەرۆشی عیراق بۆ چالاککردنی میکانیزمەکانی پەیوەندی و ھاریکاری لەگەڵ قوبرس دەربڕی بە شێوەیەک کە خزمەت بە خۆشگوزەرانی ھەر دوو گەلی دۆست بکات، جەختیشیکردەوە لەسەر پەرۆشی وڵاتەکەی بۆ پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق لە بوارە جیاجیاکاندا .
ھەروەھا لە دیدارەکەدا ھەردوو سەرۆک، سەرۆکایەتیی کۆبوونەوەکەی وەفدی عێراق و قوبرسیان کرد، کە تیایدا کۆمەڵێک پلانی کارکردنی ستراتیجی تاووتوێ کرا بەو ئومێدەی ئەو ڕێککەوتن و پەیماننامانەی کە لە داھاتوودا لە نێوان ھەردوو وڵات واژۆ دەکرێن جێبەجێ بکرێن.
وەفدی عێراق پێکھاتبوون لە محەمەد حسێن بەحر ئەلعلوم بریکاری وەزیری دەرەوە و ھەیفا حسێن ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و محەمەد ساڵح باڵیۆزی عیراق لە قوبرس و دکتۆر عەلی شوکری سەرۆکی دەستەی ڕاوێژکاران و پسپۆڕان لە سەرۆکایەتی کۆمار و سەڵاح لەزم شەمخی بەڕێوەبەری گشتیی بەشی یاسایی لە سەرۆکایەتی کۆمار و عەبدولئەمیر حەمود قاسم یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی راگەیاندن لە سەرۆکایەتی کۆمار، لە کاتێکدا وەفدی قوبرس پێکھاتبوو لە جۆرج پاپاناستاسیۆ وەزیری وزە و بازرگانی و پیشەسازی و دکتۆر ڤاسیلیکی کاسیانیدۆ بریکاری وەزیری ڕۆشنبیری و میچالیس ئیوانو باڵیۆزی بیانیەکان نیشتەجێی کۆماری قوبرس لە عیراق و ئەندریا پێترانی لێپرسراوی بەشی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و کەنداو و ئەفریقا لە بەڕێوەبەرایەتی سیاسی وەزارەتی دەرەوە، دۆرۆس ڤینیسێس جێگری بەڕێوەبەری فەرمانگەی دیپلۆماسی سەرۆککۆمار.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق رایگەیاند، لە رۆژی سەرکەوتن بەسەر رێکخراوی تیرۆرستی داعشدا یادی ئەوانە دەکەنەوە کە لە سوپادا خۆیان کردە قوربانی.
دەشڵێت، ئەو قوربانییەی ئەوان بوو بە بەڵگەیەک بۆ بەرگریکردن لە نیشتیمان و پاراستنی شکۆی وڵات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکگرتویی بۆ چەسپاندنی ئاسایش جوانترین وەفایە بۆ ئەو خوێنەی لە پێناوی وڵاتدا رێژراوە.
شەش ساڵ لەمەوبەر ھێزەکانی پێشمەرگە و سوپای عێراق سەرکەوتنی تەواوەتیان بەسەر تیرۆریستانی داعش راگەیاندو رۆژی ١٠ی کانونی یەکەمی ھەموو ساڵێکیش یادی ئەو سەرکەوتنە دەکرێتەوە.
دەقی پرسەنامەکە...
برای بەڕێز نێچیرڤان بارزانی
سەرۆکی ھەرێمی کوردستان
بە غەم و پەژارەیەکی زۆرەوە ھەواڵی ئاگرکەوتنەوەکەی ناو باڵەخانەیەکی قەزای سۆران-مان پێگەیشت، بە ئازارێکی زۆرەوە چاودێری ئەنجامەکانی ئەو روداوە تراژیدیایە دەکەین.
ھاوخەمی خۆمان ئاراستەی ئێوە و گەلەکەمان لە ھەرێمی کوردستان بەتایبەتی بنەماڵەی قوربانییەکان دەکەین، لەخودای گەورەش داواکارین سەبوری و ئارامی بە ھەمووان ببەخشێت.
ھەروەھا ھیوای زوو چاکبوونەوە بۆ بریندارەکان دەخوازین.
إنا للە وإنا إلیە راجعون
سەرۆککۆمار
دکتۆر لەتیف جەمال رەشید
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆمار لە پەیامێکدا بەبۆنەی نزیکبوونەوەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان جەختدەکاتەوە بەشداری کارای ھاوڵاتیان لە ھەڵبژاردن جگەلەوەی دەبێتەھۆی چەسپاندنی دەستور و بنەماکانی دیموکراسیی، ھاوکات گرنگترین ھۆکاریشە بۆ ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵات و دەربڕینی ویستی ئازادانەی ھاوڵاتیان.
سەرۆککۆمار داوا لە سەرجەم ھاوڵاتیان دەکات بەشدارییەکی چالاکانە و گرنگ بکەن لە پرۆسەی ھەڵبژاردندا، چونکە بەشداری کارای ھاوڵاتیان لە ھەڵبژاردن و چاودێری بەردەوامییان بۆ دەسەڵاتە جیاجیاکان، ھاوکار دەبێت لە پێشکەشکردنی خزمەتێکی باشتر و زیاتر ئاوەدانکردنەوەی وڵات.
سەرۆککۆمار لە پەیامەکەیدا داواشی لە ھەموو ئەوانەکردووە کە سەرقاڵی بەڕێوەبردنی پرۆسەی ھەڵبژاردنن بەردەوام بن لەھەوڵەکانیان بۆ بەدیھێنانی پرۆسەیەکی سەرکەوتووی ھەڵبژاردن کە ویستی دەنگدەران بەدیبێنێت و دادپەروەری و یەکسانی و پابەندبوون بە بنەماکانی دەستوور و یاساکانەوە مسۆگەر بکات.
د.لەتیف ڕەشید، سەرۆککۆماری عێراق پێشوازیکرد لە میساک بالاسانیان، بالیۆزی کۆماری ئەرمینیا لە عێراق و لە دیدارەکەدا جەخت کرایەوە لە گرنگی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و ئەرمینیا بە تایبەتی لەبوارەکانی ئابووری، بازرگانی، تەکنەلۆژیا، پەروەردە و گەشتیاری و ھەروەھا بواری پەرەپێدانی ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزارییەکان بە شێوەیەک کە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو وڵات و گەلی دۆست بەدی بێنێت.
ھەروەھا بەڕێزیان باسی لە سەردانەکەی بۆ ئەرمینیا کردو ئەو دەرەنجامە گرنگانەی کە لێھاتە ئاراوە، بەتایبەتی لە چەسپاندنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانی ھەردوو وڵات، جەختیشی لە گرنگی تەواوکردنی گفتوگۆکان لەبارەی ئەو پرسانە کردەوە کە لەکاتی سەردانەکەدا خرانەروو بە شێوەیەک سوودی ھاوبەش بۆ ھەردو گەلی عێراق و ئەرمینیا دەستەبەر بکات.
لە بەرامبەردا باڵیۆزی ئەرمینیا جەختی لە پەرۆشی حکومەتەکەی کردەوە بۆ پەرەپێدان و بنیاتنانی پەیوەندییە پتەوەکان لەگەڵ عێراق لەسەر بناغەی بەرژەوەندی ھاوبەشی ھەردوو وڵاتی دۆست، ھەروەک ستایشی سەردانەکەی بەڕێزیانی بۆ ئەرمینیا کرد کە بوەھۆی ھاندانی بازرگانان لە یەریڤان و خواستیان بۆ ھاوکاری و کارکردن لە بوارە جیاجیاکان لە عێراق.
لە دیدارەکەدا، باس لە پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات و چۆنیەتی پەرەپێدانیان و فراوانکردنی ھاریکاری ھاوبەشی نێوان عیراق و شانشینی عەرەبستانی سعودی لەبوارە جیاجیاکاندا کرا، بەشێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکانی ھەردوو گەلی برا بکات.
ھەروەھا سەرۆککۆمار بایەخی یەکخستنی ھەوڵە نێودەوڵەتییەکانی دوپاتکردەوە بۆ پشتیوانیکردنی فەڵەستین و کۆتاییھێنان بە ھێرش و پەلاماردان بۆسەر غەزە و دانیشتوانەکەی، ئاماژەی بە پێویستی رێگەدان بە گەیشتنی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ خەڵکی فەڵەستین و دڵنیابوون لە پاراستنی دانیشتوان و ھاووڵاتیانی سڤیلیش کرد.
سەرۆککۆمار سوپاسی و پێزانینی خۆی بۆ ھەوڵەکانی شانشینی عەرەبستانی سعودی بۆ سازکردنی لوتکەی ھاوبەشی عەرەبی–ئیسلامی لە ریازی پایتەخت دەربڕی و بڕیار و ھەڵوێستەکانی کۆنفرانسەکەی سەبارەت بە پشتیوانیکردنی گەلی فەڵەستینی بەرزنرخاند.
لەلایەن خۆیەوە باڵیۆزی سعودیە سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆککۆمار دەربڕی بۆ گرنگیدانی بە پەرەپێدان و بەھێزکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان، جەختی لە پەرۆشی وڵاتەکەشی کردەوە بۆ بەردەوامبوون لە ھەماھەنگییە دوو قۆڵییەکان بۆ خزمەتکردنی ئاسایش و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی ھەردوو وڵات و ناوچەکە.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە چاوپێککەوتنێکی لە کەناڵی ئەلشەرق رایگەیاند، عێراق رێککەوتنی لەگەڵ ئەمریکا و ھاوپەیمانان کردووە بۆ ئەنجامدانی چەند چالاکییەکی سنوردار و بەپێی رێککەوتنەکە جارێکی تر ھێزەکانی ئەمریکا ناگەڕینەوە بۆ عێراق.
وتیشی، دۆخی بەھای دینار باش دەبێت و چەند بڕیارێکیش بۆ جێگیرکردنی بەھای دینار و ھاوردەکردنی دۆلار لە رێگەی بانکەکانەوە دراوە.
سەرۆککۆمار راشیگەیاند، لەگەڵ ئێران و تورکیا لێکتێگەیشتنیان ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ئاو و پلانی جێگرەوەشیان ھەیە.
د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق بەشداری لە کۆنفرانسی کەشوھەوادا کرد و لەلایەن شێخ محەمەد بن زاید ئال نەھیان سەرۆکی ئیماراتی عەرەبی یەکگرتو و ئەنتۆنیۆ گۆتێرێش سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە پێشوازی لێکرا.
لەو کۆنفرانسەدا، کە بە بەشداریی سەرۆککۆمار و سەرکردەی زیاتر لە ١٨٠ وڵات بەڕێوەچوو، سەرۆککۆمار وتەیەکی پێشکەشکرد و تێیدا داوای پێکھێنانی کۆمەڵەیەکی ناوچەیی کرد، کە ھەشت وڵاتی کەناراوەکانی کەنداو لەخۆبگرێت بۆ روبەڕوبونەوەی ئاڵنگارییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا، جەختیشیکردەوە، کە پێویستە دەرئەنجامەکانی کۆنفرانسی دوبەی بۆ کەشوھەوا، گشتگیر و ھاوسەنگ و دادپەروەرانە بێت.
لە وتەکەیدا، سەرۆککۆمار رایگەیاند، لە عیراقدا دەردانی گازی ژەھراوی سنوردارە، بەڵام یەکێکە لەو وڵاتانەی لە جیھاندا زۆر لاوازە بەرامبەر گۆڕانی کەشوھەوا و روبەڕوی قەیرانێکی سەختی ئاو بوەتەوە.
ھەروەھا سەرۆککۆمار چاوی بە یانس ستۆڵتنبێرگ سکرتێری گشتی رێکخراوی پەیمانی باکوری ئەتڵەسی (ناتۆ) کەوت و باسیان لە دۆخی گشتی ئەمنی و سیاسی لە گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا کردو تاووتوێی ئەو بابەتانەیان کرد، کە لە کۆنفرانسی کەشوھەوا (COP ٢٨)دا خرانەڕوو.
لە پەراوێزی کۆنفرانسەکەدا سەرۆککۆمار بەشی عیراقی لە شاری ئێکسپۆ کردەوە و لە میانەی سیمینارێکی گفتوگۆدا، جەختی لەوە کردەوە، کە ئەم بەشە دەرفەتێک دەرەخسێنێت بۆ فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاری لەگەڵ ئیمارات و وڵاتانی جیھان، بەشێوەیەک کە بەرژەوەندییە ھاوبەشەکان بەدەستبھێنێت.
ھەر لە کۆنفرانسی کەشوھەوادا سەرۆککۆمار لەگەڵ سیندی ھێنسلی مەککەین بەڕێوەبەری جێبەجێکاری بەرنامەی خۆراکی جیھانیی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبووەوە و بابەتەکانی پەیوەست بە یارمەتییە مرۆییەکان و ئاسایشی خۆراکیان تاووتوێ کرد، ئاماژەی بە گرنگی کارکردن بۆ فراوانکردنی ئاسۆی ھاریکاری نێوان عیراق و بەرنامەی خۆراکی جیھانی و چالاککردنی رۆڵی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کرد بەتایبەت لە دۆسییەی مرۆیی ئاوارەکان و کۆتاییھێنان بە دۆخی ناھەمواریان.
سەرۆککۆمار بەشداریشی لە کارەکانی لوتکەی (G٧٧ + چین) کرد، کە لە شاری ئێکسپۆی دوبەی ئیماراتی عەرەبی یەکگرتوو بەڕێوەچوو.
ھاوکات لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێش سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوەوە و دوایین پێشھاتەکانی گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و پێشھاتە سیاسی و ئەمنی و ژینگەییەکانیان تاووتوێ کرد و سەرۆککۆمار ئاماژەیکرد بە پێویستی جێبەجێکردنی دەرئەنجامەکانی کۆبونەوەکانی پێشووی کەشوھەوا و چالاککردنی رێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان بۆئەوەی ببنە واقیعێکی بەرجەستە.
بەبۆنەی ٥٢ەمین رۆژی نیشتمانی (ساڵڕۆژی یەکگرتن)ی ئیماراتی عەرەبی یەکگرتوو، د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق پیرۆزبایی لە شێخ محەمەد بن زاید ئال نەھیان سەرۆکی دەوڵەتی ئیمارات کرد و ھیوای تەندروستییەکی باش و سەرکەوتنی بەردەوامی بۆ خواست لە سەرکردایەتیکردنی وڵاتەکەی، ھەروەھا بۆ گەلی ئیماراتی برا پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی زیاتری خواست.
ھەروەھا لە دوبەی چەندین چاوپێکەوتنی رۆژنامەوانی و تەلەفزیۆنی لەگەڵ سەرۆککۆمار ئەنجامدرا، کە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی عیراق و گەشەسەندنی ئەرێنی لە بوارە ئەمنی و سیاسی و ئابورییەکاندا خرانەڕوو.
ھاوکات د. لەتیف رەشید سەرۆککۆمار لەگەڵ ژمارەیەک لە سەرکردە و سەرۆکی وڵاتان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کۆبووەوە. لە ھەموو دیدارەکاندا لەگەڵ سەرکردە و سەرۆک و لێپرسراوانی وڵاتان و رێکخراوەکانی بەشدار لە لوتکەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کەشوھەوا (COP٢٨)، سەرۆککۆمار ھەڵوێستی عیراقی دووپاتکردەوە بۆ پشتیوانیکردن لە دۆزی فەڵەستین و بەدیھێنانی مافە رەواکانی گەلی فەڵەستین، ئاماژەیشی بە پێویستی ھەڵوێستێکی نێودەوڵەتی راشکاوانە کرد دژی ئەو پێشێلکاریانەی لە کەرتی غەزە رودەدەن.
ھەروەک چاوی بە ئەندامانی وەفدی بەشداربووی عیراق لە کۆنفرانسی کەشوھەوا کەوت و بەشداریکردن و ھەوڵە بەرچاوەکانیانی لە قوڵترکردنی پەیوەندییەکانی عیراق لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ بەدیھێنانی بەرژەوەندییە باڵاکانی وڵات بەرزنرخاند.
د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە چاوپێککەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سکای نیوزی عەرەبی ئاماژەی بەوەشکرد، دەوڵەتی عێراق پشتیوانی لە دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستین دەکات و داوای دەستبەجێ راگرتنی شەڕی غەززەش دەکات.
راشیگەیاند، "کێشەی سەرچاوەکانی ئاومان ھەیە بەھۆی ئەوەی زۆربەی سەرچاوەکانی ئاو لەدەرەوە سەرچاوە دەگرن، کەمبوونی ئاو و گۆڕانی کەشوھەواش کاریگەری ھەبووە لەسەر زیادبوونی ئاوارەبوون لە عێراق بەڵام ئێمە بە چەند قۆناغێک ھەوڵمان داوە ئاوارەبوون زۆر کەمبکەینەوە و ئەنجامیشی ھەبووە، لە ھەمان کاتیشدا ھەوڵدەدەین ئاسایشی ئاو لە وڵاتدا دابینبکەین و زۆنگاوەکان ببوژێنینەوە".
د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە سەردانەکەیدا دوبەی بە مەبەستی بەشداریکردن لە کۆڕبەندی کۆپ ٢٨، بەشی عێراقی لە شاری ئێکسپۆی دوبەی کردەوە و رایگەیاند، کردنەوەی ئەو بەشە ھەلێکی دیکە بۆ فراوانکردنی ھاریکاری لەگەڵ ئیمارات و وڵاتانی جیھان دەڕەخسێنێت.
وتیشی، ئاسایشی ئاو و خۆراک و وزە پەیوەستن بەیەکەوە و روبەڕوبوونەوەی ئەو ئاڵەنگارییانەش لە پێشینەی کارەکانی عێراقە، ئاماژەی بەوەشکرد، کێشەی ژینگە سەرەکیترین کێشەی مرۆڤایەتییە و تەنھا بۆ وڵاتێک نییە و پێویستە ھەنگاو بنرێت بۆ باشکردنی ژینگە و پلانی بۆ دابنرێت و بە بەردەوامی گرنگی پێبدرێت.
سەرۆککۆماری عێراق باسی لەوەشکرد، لە ئێستادا زۆر گرنگە رێککەوتنی نوێی نێودەوڵەتی بکرێت بە تایبەتی بۆ دابەشکردنی ئاوی روبارەکان و بەکارھێنانی، عێراقیش بە دەست کێشەی پشکی ئاوەوە دەناڵێنێت لەگەڵ وڵاتانی دراوسێیدا، بەڵام پێویستی عێراق بۆ ئاو خەمڵاندنی بۆ ناکرێت و کاریگەری لەسەر وڵات ھەیە.
ئەمڕۆ ھەینی ١-١٢-٢٠٢٣ لە میانەی کۆنفرانسەکەدا، کە سەرۆک و سەرکردەکانی زیاتر لە ١٨٠ وڵات بەشدارن تێیدا، سەرۆککۆماری عێراق وتەیەکی پێشکەشکرد و تێیدا جەختیکردەوە لەوەی پێویستە دەرئەنجامەکانی کۆنفرانسی دوبەی بۆ کەشوھەوا، گشتگیر و ھاوسەنگ و دادپەروەرانە بێت لەڕووی ھەڵسەنگاندن و ئامانجی جیھانی بۆ خۆگونجاندن لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتی ھاوبەش، بەڵام جیاواز و بەپێی توانا و بارودۆخی نیشتمانی ھەر وڵاتێک بۆ بەدیھێنانی گواستنەوەیەکی دادپەروەرانە و یەکسان بەرەو وزەی پاک و نوێبوەوە و بەردەوام و زیادکردنی ئاستی خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی کەشوھەوا بەڕەچاوکردنی پێویستی وڵاتە تازە گەشەکردووەکان لە دەستگەیشتن بە دارایی بۆ گۆڕانی کەشوھەوا و بونیادنانی توانا و گواستنەوەی تەکنەلۆژیا.
ھەروەھا سەرۆککۆمار رونیکردەوە، عیراق یەکێکە لەو وڵاتانەی رێژەی بڵاوبونەوەی گازەکانی گەرمبونی زەوی-یان کەمە، بەڵام یەکێکە لە وڵاتە لاوازەکانی جیھان بەرامبەر گۆڕانی کەشوھەوا بەتایبەتی لە کەرتی ئاو و کشتوکاڵدا، لەم چوارچێوەیەشدا وڵات روبەڕوی قەیرانێکی زۆر گەورەی ئاو بوەتەوە، ئەویش بەھۆی کەمبونەوەی گەیشتنی ئاو لە وڵاتانی سەرچاوەی ئاوەکانەوە و کاریگەری گۆڕانی کەشوھەوا و شێوازی ئاودێری کۆنە، کە بۆتەھۆی ھەڕەشە لەسەر کلتوری شارستانی و ئێستا و ئایندەی نەوەکانی داھاتومان.
ھاوکات ئاماژەیکرد بە پێویستی پێکھێنانی کۆمەڵەیەکی ھەرێمی لە ھەشت وڵاتەکەی کەنداو بۆ روبەڕوبونەوەی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا، جەختیشیکردەوە لەسەر گرنگی ھەوڵدانی زیاتر بۆ کارکردنی پێکەوەیی وەک یەک گروپی دانوستاندن و خاوەن ھەڵوێستی یەکگرتوو بۆئەوەی ئاستەنگەکانی داھاتووی کەشوھەوای ناوچەکە بۆ جیھان بخەنەڕو ھەروەھا مافی گەلەکانیان مسۆگەر بکەن.
دەقی وتەکەی سەرۆککۆماری عێراق...
خاوەن شکۆ و سەرۆک و خاوەن پایە و سەرکردەکان
سڵاوی خودای گەورەتان لێبێت...
جوانترین سڵاو و رێزی عیراق-تان پێشکەش دەکەم، وڵاتی میزۆپۆتامیا، لانکی شارستانییەتە مرۆییەکان کە یاسا و زانست و زانیاری پێشکەشکرد، یەکەمین سەرزەمین بوو یاساکانی بە سودوەرگرتن لە کلتوری سروشتی لە روبارە گەورەکانی دیجلە و فورات داڕشت، کە ئەمڕۆ بەھۆی چەندین کاریگەرییەوە لەوانە گۆڕانی کەشوھەوا، ھەڕەشەی وشکبون و کەمبونەوەی ئاستی ئاویان لەسەرە.
عیراق یەکێکە لەو وڵاتانەی رێژەی بڵاوبونەوەی گازەکانی گەرمبونی زەوی-یان کەمە، بەڵام یەکێکە لە وڵاتە لاوازەکانی جیھان بەرامبەر گۆڕانی کەشوھەوا بەتایبەتی لە کەرتی ئاو و کشتوکاڵدا، لەم چوارچێوەیەشدا وڵات روبەڕوی قەیرانێکی زۆر گەورەی ئاو بوەتەوە، ئەوەی ئەمڕۆ بەدەستییەوە دەناڵێنین بەھۆی کەمبونەوەی گەیشتنی ئاو لە وڵاتانی سەرچاوەی ئاوەکانەوە و کاریگەری گۆڕانی کەشوھەوا و شێوازی ئاودێری کۆنە، کە بۆتەھۆی ھەڕەشە لەسەر کلتوری شارستانی و ئێستا و ئایندەی نەوەکانی داھاتومان، باشترین بەڵگەش بۆ ئەمە وشکبونی زۆنگاوەکانی باشوری عیراقە، کە لە لیستی کەلەپوری جیھانیدا تۆمارکراون.
لێکەوتەکانی خراپی کەشوھەوا لە عیراقدا وەک بەرزبونەوەی پلەکانی گەرما بۆ بەرزترین ئاست و کەمبونەوەی باران بارین، کاریگەرییان ھەیە لەسەر فراوانبونی رووبەری وشکەساڵی و بە بیابانبون و کەمبونەوەی زەوییە کشتوکاڵییەکان و خراپبونی زەوی و زیادبونی زریانی خۆڵبارین و لەدەستدانی سەرچاوە سروشتییەکان، ئەمانەش ھەمویان بونەتەھۆی ھاتنەئارای ئاستەنگە ئابورییەکان، کە زیادبونی ھەژاری و زیادبونی رێژەی ئاوارەبونی ناوخۆیی و کۆچکردن بۆ دەرەوەی وڵاتی لێکەوتۆتەوە.
ململانێی پەیوەندیدار بە ئاو نوێ نییە و دۆخی عیراق وەک وڵاتێک کە ئاوی تێدەڕژێت، دەگمەن نییە، بەڵام بۆ دڵنیابوون لە دابەشکردنی دادپەروەرانەی ئاو، داوا دەکەین گفتوگۆکانتان لەبارەی لەدەستدان و زیانەکان لە مافە دادپەروەرانەکانی وڵاتانی خوارەوەی روبارەکان لەخۆ بگرێت بۆ دڵنیابوون لە ئاسایشی ئاویان، چونکە بەبێ ئاسایشی ئاوی، ئاسایشی خۆراک بوونی نییە.
لێرەدا ئاماژە بەوە دەکەین، کە باپیرانمان لە میزۆپۆتامیا چییان کردووە، ٤٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر چارەسەری ئەم کێشەیەیان دۆزییەوە بە ئەنجامدانی یەکەم رێککەوتن بۆ دابەشکردنی سەرچاوەکانی ئاو لەڕێگەی دانوستانەوە. ئەمڕۆش ئێمە لەسەرئاستی جیھانی بەدوای ھەمان چارەسەردا دەگەڕێین لەڕێگەی کۆمەڵێک رێککەوتنەوە، کە دواھەمینیان پەیماننامەی پاراستن و بەکارھێنانی بەردەوامی ئاوی تێپەڕیوە، کە کاردەکەین بۆ پەسندکردنی و چالاککردنی بە زووترین کات.
عیراق لەم بابەتەدا دواکەوتوە، چونکە تا ساڵی ٢٠٠٩ بەشداری لە رێککەوتننامەی کەشوھەوادا نەکردوە، ئەوەش بەھۆی پشتگوێخستنی ژینگە بوە لەلایەن رژێمی پێشوەوە، بەڵام ئێمە سورین لەسەرئەوەی بە ھەنگاوی خێرا بەرەو پێشەوە بڕۆین بۆئەوەی ئەرکی سەرشانمان جێبەجێ بکەین.
عیراق بەڵگەنامەی بەشداریی نیشتمانیی دیاریکراوی (NDC) پێشکەشکرد بۆئەوەی ببێتە سیاسەتێکی باڵا بۆ پەرەپێدانی خۆڕاگری بەرامبەر گۆڕانی کەشوھەوا، کە پلانی داھاتومان دادەڕێژێت بۆ کەمکردنەوە و خۆگونجاندن و بەدیھێنانی ئامانجەکانی پەرەپێدانی بەردەوام لە ساڵی ٢٠٣٠دا.
لەم چوارچێوەیەدا ئامادەکردنی دووەم راپۆرتی راگەیەندراوی نیشتمانی لەسەر گۆڕانی کەشوھەوا و راپۆرتی نوێکراوەی ھەر دوو ساڵ جارێک لەسەر لیستی بڵاوبونەوەی گازەکان لە عیراقدا ئامادە دەکرێت، کە رەنگدانەوەی پابەندبونێکی ئاشکرای عیراقە لە بەشداریکردنی جیھان لە پابەندبونە ژینگەییەکانی.
لەم روانگەیەوە، حکومەتی عیراق، رێوشوێنی خێرای جێبەجێکاری لە ئەستۆگرتوە بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەکانی وزەی پاک و نوێبوەوە، ھەروەھا بۆ کەمکردنەوەی دەردانی گازی پەیوەست بە بەرھەمھێنانی نەوت و راگرتنی سوتانی گاز و سودوەرگرتن لێی تا گەیشتن بە نەھێشتنی دەردانی گازی پەیوەست لەساڵی ٢٠٣٠دا، سەرەڕای کەمکردنەوەی دەردانی گازی گەرمکەرەوەکان لە سیستمی کارەبادا لە رێی باشترکردنی توانای.
متمانە و باوەڕی تەواومان ھەیە، کە دەرئەنجامەکانی کۆنفرانسی دوبەی بۆ کەشوھەوا، گشتگیر و ھاوسەنگ و یەکسان دەبێت بۆ ھەموو وڵاتان بەتایبەتی لە بابەتەکانی ھەڵسەنگاندنی جیھانی، گواستنەوەی دادپەروەرانە، سندوقی لەدەستدان و زیانەکان، ئامانجی جیھانی بۆ خۆگونجاندن لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتی ھاوبەش، بەڵام جیاواز بەگوێرەی توانا و بارودۆخی نیشتمانی ھەر وڵاتێک بۆ بەدەستھێنانی گواستنەوەیەکی یەکسان و دادپەروەرانە بەرەو وزەی پاک و نوێبوەوە و بەردەوام و نەرمی نواندن بۆ خۆگونجاندنی زیاتر لەگەڵ گۆڕانی کەشوھەوا بە لەبەرچاوگرتنی پێویستیی وڵاتانی تازە گەشەسەندو بۆ دەستڕاگەیشتن بە کۆمەکی پەیوەست بە کەشوھەوا و بونیادنانی تواناکان و گواستنەوەی تەکنەلۆژیا.
سەبارەت بە ناوچەکەمان، عیراق و وڵاتانی دراوسێی لە کەنداو لە ھێڵی پێشەوەن بۆ روبەڕوبونەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا. تەنانەت ئەگەر جیھان بتوانێت ئامانجەکانی رێککەوتننامەی پاریس بەدەستبھێنێت و بەرزبونەوەی تێکڕای پلەی گەرما سنورداربکات بۆ ژێر دوو پلە، بەرزبوونەوەی پلەی گەرما بەتایبەتی لە کەناراوەکانی کەنداو، ئەم سنورە بە چەند پلەیەک تێدەپەڕێنێت.
ئێمە ئێستا بەدەست بەرزبونەوەی پلەی گەرما، زریانی خۆڵبارین، کەمی ئاوەوە دەناڵێنین و ھەموو ئەم گۆڕانکارییانە سنورەکانی وڵاتان ناناسن. ھەروەھا وڵاتەکانمان پشت بە سوتەمەنییە بەردینیەکان دەبەستن بۆ ئابورییەکانیان، ئەوەش بەشێکە کە بارودۆخی تایبەتی لەلایەن رێککەوتنی کەشوھەواوە لەبەرچاو دەگیرێت. ھەر کردەوەیەک کە لەلایەن ھەر یەکێک لە ئێمەوە ئەنجام بدرێت، لە بواری کەمکردنەوەدا بێت یان لە بواری خۆگونجاندندا، کاریگەرییەکی ئەرێنی دەبێت و بۆ وڵاتانی دیکە درێژدەبێتەوە. ئێمە ھیچ بژاردەیەکمان نییە جگە لە بەشداریکردنی پێکەوەیی لە ھەوڵەکانمان و بە ھەموو تواناکانمان بۆ ڕوبەڕوبونەوەی مەترسییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا.
بۆیە لەم سەکۆیەوە داوا لە وڵاتانی دراوسێ لە کەنداو دەکەین، ھەوڵی زیاتر بدەن بۆئەوەی پێکەوە وەک یەک گروپی دانوستاندن و بە ھەڵوێستێکی یەکگرتوەوە ھەوڵبدەین ئاستەنگەکانی داھاتووی کەشوھەوامان بۆ جیھان نیشان بدەین و ھەوڵبدەین مافەکانی گەلەکەمان مسۆگەر بکەین و کۆمەڵەیەکی ھەرێمی دامەزرێنین، کە ھەشت وڵاتی کەنداو لەخۆبگرێت، لەکاتێکدا بەراورد بە وڵاتانی دیکە، زۆرترین کاریگەری گۆڕانکاری مەترسیداری کەشوھەوایان لەسەر دەبێت.
لە کۆتاییشدا، ئیدانەی دەستدرێژییە بەردەوامەکانی سەر کەرتی غەززە و ھاووڵاتییەکانی دەکەین و داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکەین لەبەرامبەر ئەو شەڕانگێزییە بوەستنەوە. دوبارە ھەڵوێستی خۆمان لەبارەی دۆزی فەڵەستین رادەگەیەنین و دوپاتیدەکەینەوە، کە گەلی فەڵەستین مافی چارەی خۆنوسینی ھەیە.
دوبارە سڵاوی خوداتان لێبێت
ھەروەھا جەخت لەسەر پەیوەندییە شارستانی و مێژوویی و کلتوورییەکانی نێوان ھەردوو گەلی عیراق و ئەرمینیا کرایەوە، ھەردوو سەرۆکیش جەختیان لە گرنگی فراوانکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات کردەوە، بەھیوای ئەوەی پەرەپێدانی پەیوەندییەکانیش یارمەتیدەر بێت بۆ لێکنزیکبونەوەی ھەردوو گەلی عیراق و ئەرمینیا، کە ھاندەرێکیشە بۆ بەھێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە و پەرەپێدانی پێگەی نێودەوڵەتی ھەردوو وڵات.
ھەر لەو بارەیەوە سەرۆککۆمار لە میانەی دیدارەکانیدا لەگەڵ ھاوتا ئەرمەنییەکەی، لە چوارچێوەی درێژەی دیالۆگی دۆستانە لە ئاستی باڵادا جەختی لە گرنگی سەردانە رسمییەکەی ئێستای بەڕێزیان بۆ ئەرمینیا کردەوە بە مەبەستی پتەوکردنی پەیوەندییە سیاسییە ھاوبەشەکان و فراوانکردنی ھاریکاری و ئاڵوگۆڕی ئەزموونەکانی نێوان دامەزراوە حکومییەکان و ھاوکاری بازرگانی و ئابووری و بەرجەستەکردنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکە و جیھاندا.
ھەروەھا باس لە گرنگی پەرەپێدانی ھاریکاری نێوان پەرلەمانتارانی ھەردوو وڵات کرا، لەڕێگەی چالاککردنی پەیوەندییە وەرزییەکانی نێوان گروپە دۆستانەکانی ھەردوو پەرلەمان و ئاماژەیش بە سەردانی لیژنەی دۆستایەتی پەرلەمانی عیراق و ئەرمینیا لە پەرلەمانی عیراقەوە بۆ یەریڤان لە مانگی ئاداری ساڵی ڕابردودا کرا. ھەروەھا باس لە سەردانی گروپی دۆستایەتی پەرلەمانی عیراق و ئەرمینیا لە پەرلەمانی ئەرمینیا بۆ عیراق کرا، کە بڕیارە لە کۆتایی مانگی یەکی ساڵی داھاتوو ئەنجام بدرێت، ئەوەش ھاوکار دەبێت لە بەھێزکردنی گفتوگۆی نێوان ھەردوو وڵات و چەسپاندنی پەیوەندییە پەرلەمانییەکان.
ھاوکات جەختکرایەوە لەگرنگی گەشتە ئاساییەکانی نێوان بەغداد و یەریڤان، ھەروەھا لە نێوان ھەولێر و یەریڤاندا، بەوپێیەی دەبنە ھۆکاری زیادکردنی سەردانیکردنی گەشتیاران لە ھەردوو وڵات و دروستکردنی چەندین پەیوەندی کەسێتی و کۆمەڵایەتی و گرنگیدان بە ھەوڵەکانی زیادکردنی ئەو ھەمەچەشنکردنەی پەیوەندییەکان و پێکھێنانی بنکەیەکی یاسایی بەھێز، کە بەشداربێت لەوبارەیەوە.
ھەروەک جەخت لەھەوڵە ھاوبەشەکان بۆ بەرەنگاربونەوە و نەھێشتنی تیرۆری نێودەوڵەتی بە ھەموو شێوە و دەرکەوتەکانیەوە کرایەوە.
سەرۆککۆمار پابەندبوون بە دامەزراندنی سیستمێکی نێودەوڵەتی پابەند بە بنەما و ئامانجەکانی بەڵگەنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان، بە ئامانجی بەرەوپێشبردنی ئاشتی و دیموکراسی و خۆشگوزەرانی بۆ ھەموو گەلان و گروپە نەتەوەیی و ئایینییەکان، دوپاتکردەوە.
ھەردوولا ھاوڕابوون لەسەر پێویستی ھەوڵەکان بۆ قوڵکردنەوەی ھاریکارییەکان لە چوارچێوەی نەتەوە یەکگرتووەکان و کۆڕە نێودەوڵەتییەکان بەمەبەستی ھەماھەنگی ھەڵوێستەکانی عیراق و ئەرمینیا.
سەبارەت بە پرسی فەڵەستین، سەرۆک کۆمار ھەڵوێستی پتەوی عیراقی دووپاتکردەوە لە پشتیوانیکردنی گەلی فەڵەستین لە دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینی و بەدەستھێنانی ھەموو مافە رەواکانیان و راگرتنی ئەو پێشێلکارییانە لە دژی فەڵەستینییەکان.
وەفدی ھەردوو وڵاتیش خۆشحاڵی خۆیان دەربڕی بەو پرۆتۆکۆڵەی، کە لە خولی سێیەمی لیژنەی ھاوبەشی حکومەتی عیراق و ئەرمینیا بۆ ھاریکاری ئابووری ئیمزا کرا، کە لە رۆژانی ١٢ و ١٣ی ٩ی ٢٠٢٣ لە بەغدا بەڕێوەچوو، کە ئامانج لێی بەرزکردنەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ھەردوو وڵاتە و دوپاتیش لە ھەمەچەشنکردنی بازرگانی و درێژەدان بە گەشەکردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و پەرەپێدانی ھاوکاری لە بوارە جیاوازەکانی بەرھەمھێنان و ستایشکردنی میکانیزمەکانی بەھێزکردنی پەیوەندییە بازرگانییەکانی نێوان ھەردوو وڵات کرا بۆ پەرەپێدانی کاری ھاوبەش و چڕکردنەوەی گفتوگۆی وەبەرھێنان لەڕێگەی جێبەجێکردنی میکانیزمە گرنگ و کاریگەرەکانەوە، ھەروەھا جەختیش لە بەشداریکردنی وۆرک شۆپ و کۆنفرانسە بازرگانی و پێشانگا تایبەتمەندەکان کرایەوە.
لە میانەی دیدارەکانی لەگەڵ لێپرسراوانی ئەرمینیا، سەرۆککۆمار تیشکی خستە سەر گرنگی پەرەپێدانی تۆڕە ھاوبەشەکانی وزە، گواستنەوە، پەیوەندیی و خزمەتگوزاریە لۆجستیەکان، لەوانەش پەرەپێدانی بەرنامە لە بوارەکانی وزەی نوێبووەوە و وزەی کلاسیکی، لەسەر بنەمای سەربەخۆیی ئاسایشی وزە و گرنگیدان بە سروشت و گەشەپێدانی بەردەوام، ھەروەھا روبەڕوبونەوەی ئاستەنگەکانی گۆڕانی کەشوھەوا و ئاماژەش کرا بە گرنگی ئاڵوگۆڕی ئەزموون و زانیاری لە بواری پلاندانانی تەلارسازیدا، بەتایبەتی لەبوارەکانی رێکخستنی شوێنە گشتییەکان، ھێنانی نوێترین تەکنۆلۆژیا لە کەرتی بیناسازی، سیستمی وزەی پاک و بەرزکردنەوەی ژێرخانی ئابوری پێشکەوتوو لە بواری بیناسازی شارستانی، جگە لە پەرەپێدانی ھاریکاری لەبواری تەکنەلۆژیای نوێدا لەنێوان ھەردوو وڵاتدا بەتایبەتی لەبوارەکانی دیجیتاڵکردندا، جێبەجێکردنی خزمەتگوزاری ئەلیکترۆنی، پەرەپێدانی زیرەکی دەستکرد، بەرنامەی ھاوبەشی فێربونی تەکنەلۆژی لە نێوان ناوەندەکانی تەکنەلۆژیا و دامەزراوەکانی خوێندنی باڵا، قوڵکردنەوەی ھاوکاری لە بوارەکانی فێربون، رۆشنبیری، وەرزش، کاروباری گەنجان، گەشتیاری، تەندروستی، کار، پرسە کۆمەڵایەتییەکان، روبەڕوبونەوەی گۆڕاوەکانی بەرھەمھێنان، ھاندانی پەیوەندی نێوان زانکۆ و دامەزراوە زانستی و توێژینەوە و رۆشنبیرییەکان لە ھەردوو وڵات، ھەروەھا ئاسانکاری بۆ ئەنجامدانی کۆنفرانس و وۆرک شۆپ و پێشانگا و بۆنە و بۆنەی دیکە بە ئامانجی پەرەپێدانی ھاوکاری لە بوارەکانی زانست و فێربون و سیاسەتی گەنجان.
جەختیش لە قووڵکردنەوەی ھاریکارییەکان لە بواری پاراستنی کەلەپوری مێژوویی و کلتووری ھەردوو وڵات و جێبەجێکردنی توێژینەوە شوێنەوارییەکان و بەرەنگاربوونەوەی ھەناردە و ھاوردەکردن و فرۆشتنی نایاسایی کرایەوە. ھەر لەو بوارەشدا تیشک خرایە سەر ھاریکاری لە چوارچێوەی یونسکۆ و کۆڕبەندی شارستانییەتە کۆنەکان و کۆڕبەندە فرەلایەنەکانی تر.
کۆبوونەوەکانی نێوان سەرۆک کۆمار و سەرکردەکانی ئەرمینیا تاووتوێی ھاریکاری لەبواری پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەکان و پێشخستنی بەھا دیموکراسیەکان و لێبوردەیی و ھەنگاونان بۆ ھاوکاریکردن بەرەو قوڵترکردنی پەیوەندییە مێژوویی و فەرھەنگییەکانی نێوان ھەردوو وڵات کرا.
سەرۆککۆمار سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ئەو پێشوازیە گەرمەی سەرۆکی ئەرمینیا بەڕێز ڤاھاکین خاچاتوریان دەربڕی و بانگھێشتکردنی سەرۆکی ئەرمینیای بۆ سەردانکردنی عیراق لە ساڵی ئایندەدا دوپاتکردەوە.