عێراق
جومانە غەلای وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عیراق رایگەیاند، ھەفتەی داھاتوو لیستی بەربژێرانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان پەسەنددەکرێت و دوای ئەوە وادەی دەستپێکردنی بانگەشەی ھەڵبژاردن دیاریدەکرێت، دڵنیایشی دایە دەنگدەران کە ھیچ کەس نازانێت لەکاتی ھەڵبژاردندا دەنگدەر دەنگ بە کام لایەن دەدات.
جەختیشیکردەوە، لەوەی بەپێی یاسای ھەموارکراوی پەرلەمانی کوردستان، کۆمیسیۆن رێوشوێنی یاسایی بەرامبەر ھەر لایەن و کەسایەتی و حزبێک دەگرێتەبەر کە فشار بخاتە سەر دەنگدەران، ئەو لایەنەش لە دەنگەکانی لەو وێستگەیە بێبەش دەکرێت و سزای زیندانی و داراییش دەدرێت.
سەرچاوە ئەمنییەکان بڵاویانکردەوە، فڕۆکە جەنگییەکانی سوپای عیراق لە جۆری ئێف ١٦ بۆردوومانی دەوروبەری چەند گوندێکیان لە گوندی عەتشانە لەسنوری پردێ کردووە، کە ٦٥ کیلۆمەتر لە باکوری رۆژئاوای کەرکوکەوە دوورە، بۆردوومانەکەش مۆڵگە و شوێنی ئەو تیرۆریستانەی کردووەتە ئامانج و ژمارەیەکیان لەناوبراون.
ھاوکات بەپێی زانیاری سەرچاوە ئەمنییەکان، ھێزێکی ئەمنی ھاوبەش لە روبەڕوبوونەوەی تیرۆری عیراق و سوپای عیراق، ھەڵمەتێکی ئەمنی فراوانیان دەستپێکردووە، بۆ لەناوبردنی تیرۆریستانی داعش لە ناوچەکە، ھەڵمەتەکە تا ئێستا بەردەوامە و ھێشتا ئەنجامەکانی نەخراونەتەڕوو.
بەیانی ئەمڕۆ فڕۆکەیەکی ھاوکاری پزیشکی عیراق گەیشتە فڕۆکەخانەی بەیروت، ئەوەش دوای ئەوەی گەشتی ئاسمانی نێوان لوبنان و عیراق لەدوای رووداوی تەقینەوەی ئامێرەکانی پەیوەندی کرانەوە.
وەزیری تەندروستی لوبنانیش رایگەیاند، ھاوکارییەکەی عیراق ٢٠ پزیشک و کارمەندی تەندروستی و ١٥ تۆن ھاوکاری لەخۆدەگرێت.
دوێنێ لەدوای ئەو رووداوەی لوبنان، عیراق دەستبەجێ ئامادەیی بۆ پێشکەشکردنی ھاوکاری بە نەخۆشخانەکانی لوبنان راگەیاند.
لەپەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا، سەرۆککۆمار بەتوندی ھێرشەکەی بۆسەر لوبنان ئیدانە کرد، کە چەندین شەھید و برینداری لێکەوتەوە و بە پەرەسەندنێکی مەترسیدار و ھەوڵی فراوانکردنی بازنەی جەنگ و دەستدرێژی ناوبرد، کە لێکەوتەی مەترسیداری دەبێت بۆ سەر ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە.
ھەروەھا سەرۆککۆمار ھاوسۆزیی عێراقی لەگەڵ گەلی لوبنانی برا لەم تەنگانەیەدا دوپاتکردەوە و ئامادەیی عێراقیشی بۆ پێشکەشکردنی ھەموو جۆرە ھاوکارییەکی مرۆیی و پزیشکی بۆ بریندارەکان دەربڕی، ھاوکات سەرەخۆشی ئاراستەی کەسوکاری قوربانیانی ھێرشەکەش کرد.
د.لەتیف رەشید پشتیوانی عێراقی بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیریی لوبنان دەربڕی و ھەر جۆرە دەستدرێژییەکی بۆسەر وڵاتەکە رەتکردەوە. ھەروەک جەختیکردەوە، پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرپرسیارێتییە یاسایی و ئەخلاقییەکانی خۆی بگرێتەئەستۆ بۆ وەستاندنی جەنگ لەدژی گەلی فەڵەستین بەتایبەتی لە کەرتی غەززە و رێگەگرتن لەھەر ھەوڵێک بۆ فراوانکردنی بازنەی ململانێکە.
لەلای خۆیەوە نەجیب میقاتی سەرۆک وەزیرانی لوبنان سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ھەڵوێستی نەگۆڕ و پشتیوانیی گەل و حکومەتی عێراق بۆ لوبنان دەربڕی لە ئاڵنگارییە جۆراوجۆرەکانی کە لەڕابردودا روبەڕوی بوەتەوە.
عەبدولقادر ئۆراڵ ئۆغڵۆ وەزیری گواستنەوە و ژێرخانی تورکیا رایگەیاند، پرۆژەی رێگای گەشەپێدان لەگەڵ عیراق تا ساڵی ٢٠٢٥ تەواودەبێت.
دەشڵێت، پرۆژەکە رێڕەوێکی گرنگی بازرگانییە کە عیراق و تورکیا لە ڕێگەی ھێڵی ئاسنین و ڕێگاوبان و بەندەر و شارەکانەوە بە درێژایی ھەزار و ٢٠٠ کیلۆمەتر بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لەنێویشاندا بەندەری فاو.
ئاماژەی بەوەشکردووە، رێگای گەشەپێدان ھاوشێوەی رێگای ئاوریشمی عیراقەو وەک رێگایەکی بەدیل بۆ کەناڵی سوێس دادەمەزرێت ئەوەش بۆ ئاسانکاری خێراتر و کاراترکردنی بازرگانی.
ئەلینا رۆمانۆوسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عیراق لە کۆنگرەی دەستپێکردنی ستراتیژی نیشتیمانی بۆ پاراستن و باشترکردنی ژینگەی عیراق رایگەیاند، حکومەتی بەغداد ھەنگاوی گرنگی ناوە بە ئاراستەی بنیاتنانی دەوڵەتێکی پێشکەوتوو و باشتکردنی ژیانی نەوەکانی ئێستا و داھاتوو بە تایبەتیش لە بواری ئابوریدا، ئەوەش دەیسەلمێنێت حکومەتی عیراق لە توانایدا ھەیە شێوازێکی ئابوری ئەوتۆ دروستبکات کە وڵاتانی دیکە چاوی لێبکەن.
وتیشی، ئەو ھەنگاوە گرنگانەی عیراق لە بواری ئابوریدا دەبێتە بەرچاوڕونی و دیدگایەک بە مەبەستی بەرەنگاربوونەوەی ئەو کێشە و ئاستەنگە ژینگەییانەی روبەڕووی عیراق بونەتەوە بەھۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان و سەرچاوە سروشتییەکان کە گەشەسەندنی عیراقیان لە بوارە جیاجیاکاندا سنوردارکردووە.
کەریم نوری راوێژکاری وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عیراق رایگەیاند، لە ئێستادا نزیکەی ٥٤ ھەزار ئاوارە لە نەتەوە جیاوازەکان لە کەمپی ھۆلدا نیشتەجێن، لەنێویاندا نزیکەی ١٥ ھەزار عێراقی ھەن کە بەھۆی شەڕ لە ناوچەکانی باغوز و دیرزوور ئاوارەی ئەو ناوچەیە بوون.
ئاماژەی بەوەکرد، حکومەتی عیراق لەئێستادا دەستیکردووە بە پڕۆسەی گێڕانەوەی ئەو ئاوارانە و تائێستا لە کۆی ٢٠ ھەزار ئاوارەی عیراقی زیاتر لە چوار ھەزاریان گێڕاونەتەوە کە ھیچ پێشێلکارییەکی ئەمنییان لە ناوچەکانیان تۆمارنەکردووە، وتیشی، لەئێستادا نزیکەی ١٥ ھەزار ئاوارەی عیراقی لەو کەمپەدا ماونەتەوە.
لە دیدارەکەدا باس لە رەوشی گشتیی سیاسی و ئابووریی وڵات کرا و سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە گرنگی یەکخستنی ریزەکان و پێکەوەکارکردنی سەرجەم ھێز و لایەنە سیاسییەکان کرد بۆ چەسپاندنی سەقامگیریی لە بوارە جیاجیاکان و پێشکەشکردنی باشترین خزمەتگوزاری بە ھاووڵاتیان.
لەلایەن خۆیەوە رەیان کلدانی سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆک کۆمار دەربڕی و جەختیکردەوە، بزوتنەوەی بابلیون پاڵپشتی ھەر کارێک دەکات ببێتەمایەی پتەوکردنی بنەمای دیموکراسی و سەقامگیری لە عێراقدا.
ئەمیر مەعموری پەرلەمانتاری سەربەخۆ لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، ئەرکی دابینکردنی خۆراک بۆ بەندکراوانی ناو گرتووخانەکانی عیراق بە کۆمپانیایەک سپێردراوە و حکومەتی عیراقیش ٢٥ ملیار دیناری بۆ مانگێک و ٣٠٠ ملیار دیناری لە ساڵێکدا بۆ ئەو مەبەستە تەرخانکردووە بە مەبەستی دابینکردنی سێ ژەم خواردن بۆ ٧٠ تا ١٠٠ ھەزار بەندکراو لە گرتووخانەکاندا.
وتیشی، کۆمپانیای جێبەجێکار پابەندی خاڵ و بڕگەکانی رێککەوتنەکەی نییە لەگەڵ وەزارەتی داد و گەندەڵییەکی گەورە ئەنجام دەدات، جەختیشیکردووە، وەزارەتی دادی عیراق ئاگاداری ئەو بابەتەیە و لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون دەکات.
سەیف بەدر وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عیراق رایگەیاند، لەماوەی رابردودا لە ٢٢ شوێن پشکنینی تایبەتیان بە دەرخستنی بەکارھێنانی ماددەی ھۆشبەریان بۆ خوێندکاران و فەمانبەرانی دامەزراوی حکومەت ئەنجامداوە.
راشیگەیاند، شەش ھەزار و ٤٢٠ ئالودەبوو و بەکارھێنەری ماددە ھۆشبەرەکانیش لە ناوەندە تایبەتمەندەکان بەو بوارە لەلایەن کەسانی پسپۆڕ و شارەزاوە چارەسەری پێویستیان بۆ کراوەو تائێستاش بەشێکی زۆریان بە تەواوی لەو نەخۆشییە کوشندەیە رزگاریان بووە.
وتیشی، لەماوەی رابردوودا، ٩٧٧ کیلۆگرام ماددەی ھۆشبەر و ھەشت ملیۆن و ٢٥ ھەزار و ٦٣٣ حەب و چوار ھەزار و ١٤٥ ئیمپولی ماددەی ھۆشبەریان لەناوبردووە.
باسم محەمەد بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق بۆ کاروباری دەرھێنانی وزە رایگەیاند، لە چوارچێوەی گرنگیدان و گەشەپێدانی کەرتی وزە و نۆژەنکردنەوەی کێڵگەکانی تایبەت بە بەرھەمەھێنانی غاز، توانراوە بگەنە قۆناغی گۆڕینی غازە سوتاوەکان لە رێگەی جێبەجێکردنی چەندین پرۆژەوە کە سود لەو غازە وەردەگرن.
وتیشی، لە ئێستا لە بەسرە ٢٠٠ ملیۆن پێ سێجا، لە میسان ١٥٠ ملیۆن پێ سێجا و کۆمپانیای تۆتاڵیش لە پێنج کێڵگەی باشوور ٦٠٠ پێ سێجا غاز بەرھەمدەھێنن و لەماوەی داھاتووشدا کۆمپانیایەکی ئۆکراینی ئاستی بەرھەمھێنانی غاز دەگەیەنێتە ٤٠٠ ملیۆن پێ سێجا.
باس لەوەشدەکات، ئەو ھەوڵانە دەبنەھۆی ئەوەی لەماوەی پێنج ساڵی داھاتوودا عیراق بگاتە ئاستی خودبژێوی لە بەرھەمھێنانی غاز و کۆتایی بە ھاوردەکردن دەھێنێت و دەبێتە سەرچاوەی ھەناردەکردنی غازیش بۆ دەرەوەی وڵات.
میدیاکانی عیراق بڵاویانکردەوە، ئیسماعیل قائانی لە بەغدادە و لەگەڵ بەشێک لە سەرکردەی ھێز و لایەنە سیاسییەکان و گروپە چەکدارەکانی نزیک لە وڵاتەکەی کۆبووەتەوە.
ئەوەشیان خستووەتەڕوو، قائانی لە میانی زنجیرە دیدار و کۆبوونەوەکانی لە بەغداد، چاوی بە ھەریەک لە ھادی عامری سەرۆکی رێکخراوی بەدر و قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەھلی حەق و حسێن حەمیداوی فەرماندەی کەتائیبی حزبوڵای عیراقی کەوتووە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، ھەفتەی رابردوو مەسعود پزیشکیان سەرۆک کۆماری ئێران سەردانی عیراق و ھەرێمی کوردستانی کرد و بەجیان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ھەردوولا زنجیرەیەک دیدار و کۆبوونەوەی ئەنجامدا.
ئەحمەد موسەوی وەزیری کار و کاروباری کۆمەڵایەتی عیراق رایگەیاند، دوای وردبینیکردنی زانیاریی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان دەرکەوتووە سەرپێچیی لە تۆڕی چاودێریی کۆمەڵایەتی بەدیکراوە، زیاتر لە پێنج ھەزار فەرمانبەر و کارمەندی ھێزە ئەمنییەکانی ھەرێمی کوردستان بە نایاسایی موچەی چاودێریی کۆمەڵایەتی وەردەگرن.
دەشڵێت، دۆسیەی ئەو کەسانە دراوەتە لایەنی پەیوەندیدار بۆ گەڕاندنەوەی ئەو موچەیەی کە بە نایاسایی بۆیان خەرجکراوە.
ئەحمەد موسەوی وتیشی، ئەو کەسانە لەماوەی نێوان ساڵانی ٢٠١٦ و ٢٠٢١دا تۆمارکراون و ئەو موچەخۆرانە سەرباری ئەوەی لە دامەزراوەکانی ھەرێم دامەزرێندراون، موچەی چاودێریی کۆمەڵایەتیش وەردەگرن.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسی بلومبێرگی ئەمریکی ئاماژەی بەوەکرد، دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێم پێویستی بە ھەمواری گرێبەستە نەوتییەکان یان ھەمواری یاسای بودجەیە، بەو پێیەی لە یاسای بودجە تێچووی بەرھەمھێنانی بەرمیلێک نەوت بە ھەشت دۆلار دیاریکراوە، لەکاتێکدا لە گرێبەستە نەوتییەکانی ھەرێم بە ٢٦ دۆلار دیاریکراوە.
وتیشی کۆمپانیا نەوتییەکانی ھەرێم ھەموارکردنی گرێبەستەکان رەتدەکەنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا گفتوگۆ لەگەڵ ھەرێم و کۆمپانیا نەوتییەکان بەردەوامە بۆ گەیشتن بە چارەسەر و پێشبینی دەکەن ئەمساڵ بگەنە چارەسەر بۆ دەستپێکردنەوەی ھەناردەکردنی نەوت.
سودانی باسیلەوەشکرد، عیراق پابەندە بە کەمکردنەوەی خۆبەخشی بەرھەمھێنان و ھەناردەی نەوت بۆ پارێزگاریکردن لە نرخی نەوت.
باسم عەوادی وتەبێژی حکومەتی عیراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بەدواداچوون بۆ دوایین پێشھاتە ئەمنییەکانی لوبنان و ھێرشە ئەلیکترۆنییەکەی ئیسرائیل دەکەن، کە بەھۆیەوە گیانلەدەستدان و برینداربوونی ژمارەیەکی زۆری ھاووڵاتی مەدەنی لێکەوتەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەو روداوە و بەردەوامی ھەڕەشە و دەستدرێژییەکانی ئیسرائیل و ھەڕەشەی دەستپێکردنی شەڕێکی فراوان بۆ سەر لوبنان، پێویستی بەدەستێوەردانی بەپەلەی نێودەوڵەتی ھەیە، بۆ رێگریکردن لە فراوانبوونی گرژییەکان، ھاوشێوەی غەززە و کەناری رۆژئاوا و باشووری لوبنان.
وتەبێژی حکومەتی عیراق ئاماژەی بەوەشدا، لەسەر راسپاردەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران، تیمی پزیشکی و فریگوزاری عیراق رەوانەی لوبنان دەکرێن بۆ ھاوکاریکردنی برینداربووانی مەدەنی روداوەکە.
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بڵاویکردووەتەوە، ئەمڕۆ سێ شەممە کۆبوونەوەی ئەنجومەنەکە بەڕێوەدەچێت کە شەش تەوەر لە خۆدەگرێت لەناویاندا دەنگدان لەسەر پرۆژەیاسای ھەمواری یەکەمی یاسای دامەزراوەی شەھیدان و خوێندنەوەی دووەم بۆ خزمەت و خانەنشینی دەستەی حەشدی شەعبی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەر لەکۆبوونەوەکەدا خوێندنەوەی یەکەم بۆ پرۆژەیاسای فڕۆکەوانی مەدەنی عیراق تەواو دەکرێت.
ئەنجومەنی نوێنەران لەکۆبوونەوەی دوێنێیدا خوێندنەوەی دووەمی بۆ ھەمواری پڕۆژەیاساکانی باری کەسێتی و لێبوردنی گشتی کرد، دەنگدانیشی لەسەر ھەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی رژێمی پێشووی بەعس لەبارەی دەستبەسەرداگرتنی زەوی جوتیارانی کورد دواخست.