جیهان
جانگ کیونگ وۆک باڵیۆزی باڵیۆزی کۆریای باشوور لە بەغداد، رایگەیاند: پرۆژەی دروستکردنی بەندەری فاو گرنگی خۆی ھەیە بەتایبەت لەبواری ئابووری و کارکردن لە پڕۆژەکەدا لەلایەن کۆمپانیای دایۆ بەردەوامە.
وتیشی: حکومەتی کۆریای باشوور ھاوکاری عێراق دەکات لەسەرخستنی پڕۆژەکەدا.
حکومەتی عێراق، لە کانونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠، رێککەوتنێکی لەگەڵ کۆمپانیای دایۆی ئەندازیاری ئیمزا کرد، بەمەبەستی جێبەجێکردنی پڕۆژەی بەندەری فاوی گەورە لە پارێزگای بەسڕە. دواترو لە ١١ی نیسانی ئەمساڵدا، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران، بەردی بناغەی پڕۆژەکەی دانا.
کۆمەڵەی رۆژنامەنوسانی تورکیا لە راپۆرتێکدا سەبارەت بە پێشێلکارییەکان بەرامبەر بە رۆژنامەنوسان رایگەیاند، لە مانگی نیسانی رابردوو ٤٨ رۆژنامەنوس لە شارەکانی وان و ئیستەنبوڵ و سەمسور و ئەدێرنە و ئامەد دەستگیرکراون.
لەبەشێکی تری راپۆرتەکەدا ھاتووە، ئەو رۆژنامەنوسانە لەسەر ٢١ دۆسیەی جیاواز دەستگیرکراون، دوای لێکۆڵینەوە پێنج رۆژنامەنوس ئازاد کراون.
لە رۆژی ئازادی رۆژنامەنوسیدا روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، لە سەرەتای سەرھەڵدانی ئاڵۆزییەکان لە سوریا لە ١٥ی ئاداری ٢٠١١، تا ئێستا ٧٤٨ رۆژنامەنوس لەو وڵاتە کوژراون، کە ١٣ رۆژنامەنوس لەلایەن چەکدارانی تورکیا و ٦٩ رۆژنامەنوس لە لایەن تیرۆریستانی داعش کوژراون.
ھەر بەپێی راگەیەنراوەکە، ٣٨ رۆژنامەنوسیش بێسەر و شوێنن، ٥٥٢ رۆژنامەنوسیش لەلایەن حکومەتی سوریاوە دەستگیرکراون، ٥٦ رۆژنامەنوسییش لەژێر ئەشکەنجەدا کوژراون.
وەزارەتی دەرەوەی کۆریای باکور لەوبارەیەوە رایگەیاندوە، لێدوانەکانی ئەمدواییەی کاربەدەستانی ئیدارەکەی بایدن بەڵگەی ئەوەن واشنتۆن دەیەوێت درێژە بە سیاسەتی دوژمنکارانەی خۆی بدات بەرامبەر ئەو وڵاتە.
ھەفتەی رابردو بایدن لە دوایین لێدوانیدا بەرنامە ئەتۆمیەکەی کۆریای باکوری بە ھەڕەشەیەکی جدی بۆسەر ئاسایشی جیھان ناوبرد.
زەریف لە لاپەرەی تایبەتی خۆی لەئینستاگرام نوسیویەتی، ئەوەی لە ھەفتەی رابردوودا بڵاوبووەوە، ھیچ مەبەستێکی نەبووە و بڕیاریش نەبوە وتەکانی نە بەو شێوە فراوانە و نە بە شێوەیەکی سنورداریش بڵاوبکرێتەوە ، بەڵام بڵاوکردنەوەی لەم کاتەدا بۆ دروستکردنی ئاژاوە و بۆ ئامانجی سیاسی بوە.
زەریف داوای لێبوردنی لە گەلی ئێران کردوە و دوپاتیکردووەتەوە، ھیچ مەبەستی نەبوە رۆڵی سولەیمانی کەم بکاتەوە لە پاراستنی ئاسایشی ئێران و ناوچەکە و ئەگەر بیزانیایە وتەکانی بەو شێوەیە بڵاودەکرێنەوە ھەرگیز نەیدەوت .
زەریف لە چاوپێکەوتنێکدا کە لە مارسی رابردودا ئەنجامدراوە و ئێستا بەشێک لە تۆماری دەنگیی ئەو چاوپێکەوتنە دزەی پێکراوە، وتوێتی ، قاسم سولەیمانیی دیبلۆماسیەتی کردووەتە قوربانیی سەربازیی و ئەوەش رۆڵی ھەبوە لە لەناوچونی رێککەوتنی ئەتۆمی. ئەم لێدوانەش زەریفی روبەروی رەخنە و دژایەتیەکی زۆر کردووەتەوە لەناوخۆی ئێراندا.
وتیشی، پێویستە ھەموان ئەو راستییە بزانن کە تەنھا وەزارەتی دەرەوەی ئێران تەواوی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەی دیاری ناکات، بەڵکو وەزارەتی جێبەجێکاری پلانی داڕێژراوی تایبەتی بە سیاسەتی دەرەوەیە.
کۆشکی کرملین لە ڕاگەیاندراوێکدا، بڵاویکردەوە، لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی ڕووسیا و سباستیان کورتس ڕاوێژکاری نەمسا، گفتوگۆیان لە بارەی دوایین پێشھاتەکانی ئۆکراین و پەیوەندییەکانی نێوان مۆسکۆ و یەکێتی ئەوروپا کردووە.
ئاماژە بەوەشکراوە، لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەدا ڕاوێژکاری نەمسا ئامادەیی وڵاتەکەی نیشانداوە بۆ میوانداریکردنی کۆبوونەوەی لوتکەی نێوان ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی ڕووسیا و جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا.
پێشتریش یۆری ئەوشاکۆف یاریدەدەری سەرۆکی ڕووسیا ڕایگەیاندبوو، ئەگەری زۆرە لە مانگی حوزەیرانی داھاتوودا، پوتن و بایدن کۆبوونەوەی لوتکە، ئەنجام بدەن.
مەکتەبی سیاسیی بزوتنەوەی تاڵیبان، ڕایگەیاند، بە بەشداری نوێنەرانی ئەمریکا، چین، ڕووسیا، پاکستان، لێپرسراوانی کابول و بزوتنەوەی تاڵیبان، کۆبوونەوەیەک لە قەتەر بۆ گفتوگۆکردن لەسەر پڕۆسەی ئاشتی و دوایین پێشھاتەکان لە ئەفغانستان، بەڕێوەچوو.
ئاماژەی بەوەشکردووە، جگە لە تاووتوێکردنی پڕۆسەی ئاشتی و ڕێککەوتنی نێوان حکومەتی کابول و بزوتنەوەی تاڵیبان، لە کۆبوونەوەکەدا داوا کراوە ناوی لێپرسراوانی بزوتنەوەکە لە لیستی ڕەش دەربھێندرێت و سەرجەم زیندانییەکانیش لە گرتووخانەکانی ئەفغانستان، ئازاد بکرێن.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگریی ئەمریکا لە یەکەمین وتاری سیاسییدا لەو کاتەوەی لەو پۆستەدا دەستبەکار بووە ئاماژەی بەوەکرد، وڵاتەکەی ئامادەیە بۆ ھەر جەنگێک کە ھاوشێوەی جەنگەکانی پێشوو نەبێت.
لە سەردانێکیدا بۆ فەرماندەیی سوپای ئەمریکا لە ئۆقیانوسی ئارام کە بارەگاکەی لە دوورگەی (ھاوای)یە، ئۆستن داوای کردووە سود لە پێشکەوتنە تەکنۆلۆژییەکان وەربگیرێت و ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان لەسەر ئاستی جیھان یەک بخرێن.
وتیشی، شێوازی جەنگی داھاتوو زۆر جیاوازتر دەبێت لەو جەنگانەی کە پێشتر ئەمریکا بەشداریی تێدا کردوون و تواناکانی وەزارەتەکەشی دووچاری داھێزران کردووە.
ئیسحاق جیھانگیری جێگری سەرۆکی ئێران، ڕایگەیاند، تاران پێی باشە بە زووترین کات بگاتە لێکتێگەیشتن لەگەڵ حکومەتی سعودیە، بە مەرجێک ڕیاز جموجۆڵەکانی بۆ تێکدانی ڕەوشی ناوچەکە ڕابگرێت.
وتیشی، ئێران ڕۆڵێکی گرنگی لە دۆسییە ھەرێمییەکاندا ھەیە و پێویستە ڕێز لە ڕۆڵی ئەو وڵاتە، بگیرێت.
بە وتەی جێگری سەرۆکی ئێران، گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان ھەردوو وڵات لە ساڵی ٢٠١٦ کە بەھۆی ھەڵکوتانە سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران دروستبوو، جۆرێک لە ناپاکیی بوو لە بەرامبەر گەلی ئێران.
پێشتریش، محەمەد بن سەلمان جێنشینی سعودیە لە چاوپێکەوتنێکدا ھیوای خواستبوو پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران ئاسایی بکرێتەوە.
وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا ڕایگەیاند، ڕێوشوێنەکانی تایبەت بە ھەڵوەشاندنەوەی پڕۆژەکانی تایبەت بە دروستکردنی دیوار لەسەر سنووری ھاوبەشی نێوان ئەمریکا و مەکسیک، دەستیپێکردووە.
پاش دەستبەکاربوونی وەک سەرۆکی ئەمریکا، جۆو بایدن کارکردنی بە پڕۆژەی دروستکردنی دیوار لەسەر سنووری ھاوبەشی نێوان ئەمریکا و مەکسیکی ڕاگرت، کە پێشتر لە سەردەمی ئیدارەی دۆناڵد تڕەمپ پڕۆژەکە پەسەندکراو خرایە بواری جێبەجێکردنەوە.
ھەرچەندە ئیدارەی جۆو بایدن پڕۆژەی دروستکردنی دیواری لەسەر سنووری ھاوبەشی نێوان ئەمریکا و مەکسیک ڕاگرتووە. جەختیشیکردووەتەوە، بە شێوەیەکی جددی مامەڵە لەگەڵ پرسی کۆچبەران دەکات.
بە پێی میدیاکانی ئەفغانستان، دوابەدوای ھێرش و پەلامارەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان بۆ سەر ھەرێمی گەزنی لە باشووری خۆرھەڵاتی ئەو وڵاتە، ٣٠ سەربازی سوپای ئەفغانستان بێسەروشوێن بوون.
چەکدارەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان ھێرشیان کردە سەر سوپای ئەفغانستان لە ھەرێمی گەزنی و شەڕ و پێکدادانی قورس لە نێوان ھەردوولا ڕوویدا و چەند سەعاتێک بەردەوام بوو.
سەرچاوەیەکی ئەمنیش ڕایگەیاندبوو، بەھۆی پەلامارەکانی تاڵیبان، دەیان سەرباز و چەکداری بزوتنەوەکە کوژراون.
عەباس عێراقچی جێگری وەزیری دەرەوە و سەرۆکی وەفدی ئێران لە کۆبوونەوەی ڤێنا رایگەیاند، لە دانوستانەکان لەگەڵ ئەمریکا گەیشتونەتە لێکتێگەیشتن بۆ ھەڵگرتنی سزاکان لەسەر تاران، بە تایبەت سزای سەر کەرتی نەوت و بانک و دەرکردنی کۆمپانیاکان لە لیستی ڕەش.
عەباس عێراقچی وتیشی، لەگەڵ واشنتۆن گفتوگۆیان لە سەر خاڵە ناکۆکەکانی نێوانیان کردووە لەبارەی رێککەوتنی ئەتۆمی.
ئیلی کۆھین وەزیری ھەواڵگریی ئیسرائیل رایگەیاند، فرۆکەکانیان توانای ئەوەیان ھەیە بگەنە ئێران و لە ئەگەری کاراکردنەوەی رێکەوتنە ئەتۆمیەکەشدا جەنگ سەرھەڵدەدات.
وەزیری ھەواڵگریی ئیسرائیل جەختیشی کردووەتەوە لەوەی ھەوڵە دیپلۆماسیەکان ناتوانن رێگری لەو جەنگە بکەن و وتویەتی رێکەوتنێکی خراپ ناوچەکە بە خێرایی پەلکێش دەکات بۆ جەنگ .
ئەو وەزیرەی ئیسرائیل داواشی لە ھێزە جیھانیەکان کردوە ریگریی لە ھەوڵەکانی ئیران بکەن بۆ تێکدانی سەقامگیریی وڵاتانی تر و دابینکردنی سەرچاوەی دارایی بۆ گروپە چەکدارەکانی لایەنگری و وشککردنی سەرچاوەکانی داھاتی ئەو وڵاتە بۆئەوەی چیتر نەتوانێت درێژە بە پیتاندنی یۆرانیۆم بدات.
میدیاکانی ئیسرائیل گیانلەدەستدانی ٤٤ کەس و برینداربونی زیاتر لە ١٥٠ کەسیان لە ئاکامی داڕمانی پردێک و بینایەک لە ناوچەی جەبەل جەرمەقی باکوری ئەو وڵاتە راگەیاندوە.
ھاوکات پۆلیسی ئیسرائیل سەرجەم گەشتەکانی بۆ ئەو ناوچەیە راگرتوە و ریگریی لە بەرێکەوتنی خەڵکی کردوە بۆ شوێنی روداوەکە بۆ کارئاسانی بۆ گواستنەوەی تەرمەکان و برینداران.
بنیامین نەتەنیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل روداوەکەی بە کارەساتێکی گەورە ناوبردوە.
روداوەکە سەرلەبەیانیی رۆژی ھەینی رویداوە لەو بۆنە ئاینیەدا کە ساڵانە دەیان ھەزار کەس بەشداریی تێدا دەکەن.
لە پلەی دووەمیشدا وڵاتی بەرازیل دێت بە گیانلەدەستدانی ٣٩٨ ھەزار و ١٨٥ کەس و توشبوونی ١٤ ملیۆن و ٥٢١ ھەزار و ٢٨٩ کەس.
پلەی سێیەم وڵاتی مەکسیکە، کە ٢١٥ ھەزار و ٩١٨ گیانلەدەستدان تۆمارکراوە و ٢ ملیۆن و ٣٣٦ ھەزار و ٩٤٤ کەس توشبوون.
پلەی و چوارەم وڵاتی ھندستانە بە گیانلەدەستدانی ٢٠١ ھەزارو ١٨٧ کەس و توشبوونی ١٧ ملیۆن و ٩٩٧ ھەزارو ٢٦٧ کەس. پلەی پێنجەمیش بەریتانیا داگیری کردووە بە ١٢٧ ھەزار و ٧٣٤ گیانلەدەستدان و ٤ ملیۆن و ٤٢٧ ھەزار و ٣٩٠ توشبوون.
پلەی شەشەم تا دەیەمیش وڵاتانی ( ئیتاڵیا، رووسیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا و ئیسپانیا) داگیریان کردووە.
ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنساش بریاری دا لە ٣٠ حوزەیران بریاری قەدەغەکردنی ھاتووچۆ لەسەر وڵاتەکەی ھەڵبگرێت.