جیهان
لیوا حسێن ئیسلامی فەرماندەی گشتی سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند، کردەوە تیرۆریستییەکانی ئیسرائیل لەوڵاتانی ناوچەکە بە گشتی و لە کەرتی غەززە و لوبنان بە تایبەتی ھەموو سنوورەکانی بەزاندووە، ئەمریکاش بەھەموو شێوەیەک پشتیوانی دەکات کە ئەوەش ھێزێکی زیاتری داوەتە سوپای ئیسرائیل و ھەموو کردەوە تیرۆریستییەکانی بە چەک و موشەکی ئەمریکا ئەنجام دەدات بووەتە ھۆی کوژران و برینداربوونی ھەزاران خەڵکی بێتاوان.
وتیشی، بەڵێن بە ئیسرائیل دەدەن، لە داھاتوویەکی زۆر نزیکدا لەلایەن بەرەی بەرگرییەوە گورزێکی ھێندەی کوشندە و بەھێزی بەردەکەوێت کە پێشبینی نەکردبێت و تۆڵەسەندنەوە و گورزەکەش، دەبێتە بومەلەزەیی وێرانەکەر بۆ ئەو وڵاتە.
سابرینا سینگ وتەبێژی پنتاگۆن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەکرد، ھێزەکانی ئەمریکا بە ھاوبەشی ھێزە ئەمنییەکانی عیراق ئۆپراسیۆنی ھاوبەش دژی شانە نوستووەکانی داعش و لەناوبردنی سەرکردەکانیان ئەنجام دەدەن.
وتیشی، تیرۆریستانی داعش ھێشتا ھەڕەشەن بۆ سەر عیراق و سوریا، بەڵام بەشێوەیەکی جیاواز بە بەراورد بە ساڵی ٢٠١٤.
وتەبێژی پنتاگۆن جەختیکردەوە، بە بەردەوامی چاودێری رەوشەکە دەکەن و چالاکی ھاوبەش ئەنجام دەدەن بۆ لەناوبردنی تەواوی تیرۆریستان.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە سەرۆکایەتی "نوح یەڵماز" جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا و "جۆن باس" بریکاری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ھەردوو وەفدی تورکیا و ئەمریکا لە واشنتۆن کۆبوونەتەوە و لە کۆبوونەوەکەدا دوایین پێشھاتەکانی سوریا تاوتوێکراون.
چەند سەرچاوەیەکی تورکیاش بە رۆژنامەی شەرقلئەوسەتیان راگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا پشتگیرییەکانی ئەمریکا بۆ ھەسەدە و مەترسییەکانی ئەو بابەتە لەسەر ئاسایشی تورکیا تاوتوێکراوە.
ھەروەھا باس لە رەوشی ناوچەکانی باکور و خۆرھەڵاتی سوریا کراوە لە ئەگەری کشانەوەی ئەمریکادا و ھەوڵەکانی تورکیاش بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ دیمەشق و ھەڵوێستی ئەمریکا لەو بارەیەوە باسیان لێوەکراوە.
کۆمپانیا ژاپۆنییەکە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئامێری پەیوەندی بێتەل لە جۆری "ئەی سی ڤی ٨٢" لە ساڵانی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠١٤ دروستدەکرا و ھەناردەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەکرا، بەڵام نزیکەی ١٠ ساڵە بەرھەمھێنانی ئەو ئامێرانە راگیراون و لەلایەن کۆمپانیاکەیانەوە بۆ ھیچ وڵاتێک نەنێردراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، تەنانەت بەرھەمھێنانی پاتری ئەو جۆرە ئامێرانە راگیراوە و ھەر بەرھەمێکیان کە لە بازاڕەکاندا دەفرۆشرێن لەژێر رێکاری ئەمنی و بازرگانیدایە.
روونکردنەوەی کۆمپانیای ئایکۆمی ژاپۆنی دوای ئەوەھات کە لە دووەم تەقینەوەی ئامێرەکانی پەیوەندی بێتەل لە لوبنان، راپۆرتە ھەواڵییەکان باسیان لەوەدەکرد کە ئامێرەکان ھێمای بازرگانی ئەو کۆمپانیا ژاپۆنییەیان ھەڵگرتووە، کە بەھۆیەوە ٢٠ کەس کوژران و زیاتر لە ٤٥٠ کەسی دیکەش برینداربوون.
فیراس ئەبیەز وەزیری تەندروستی لوبنان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند، لە تەقیینەوەکانی دوو رۆژی رابردووی لوبناندا بەھۆی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن ٣٧ کەس کوژران و دوو ھەزار و ٩٣١ کەسی دیکەش برینداربوون.
راشیگەیاند، لە رۆژی ١٧ ئەیلول بەھۆی تەقینەوەی ئامێری پەیوەندی پەیجەر کە بەدەستی چەکدارانی حزبوڵای لوبنانەوە بووە، ١٢ کەس کوژراون و دوو ھەزار و ٣٢٣ کەسی دیکەش برینداربوون کە لەنێویاندا باڵیۆزی ئێرانی تێدایە، ھەروەھا ١٤ برینداریش لە سوریا ھەبووە، ھەزار و ٣٤٣ برینداریش برینەکانیان سەختە و بۆ چارەسەر رەوانەی ئێران و سوریا کراون.
ھەروەھا وەزیری تەندروستی لوبنان ئاماژەی بەوەشکرد، لە تەقیینەوەکانی رۆژی ١٨ ئەیلول کە لەرێگای ئامێری پەیوەندی بێتەلەوە بوو، ٢٥ کەس کوژراون کە دووانیان منداڵبوون، ھەروەھا ٦٠٨ کەسی دیکەش برینداربوون.
بڕیارنامەکە بە ١٢٤ دەنگی بەڵی بەرامبەر ١٤ دەنگی نەخێر پەسەندکرا و ٤٣ وڵاتیش خۆیان لە دەنگدان بەدوور گرت.
ھەریەک لە ئیسرائیل و ئەمریکا و ئەرژەنتین و چیک و ھەنگاریا بە نەخێر دەنگیاندا.
کۆمەڵەکە داوای لە ئیسرائیل کرد بێ دواکەوتن کۆتایی بە داگیرکاری نایاسایی خۆی لە ناوچە داگیرکراوەکانی فەلەستین بھێنێت لە کەناری رۆژئاوا و قودسی رۆژھەڵات بەجۆرێک لە ١٢ مانگ زیاتر نەبێت.
داواش دەکات ئیسرائیل زەوی و موڵک و ماڵی فەلەستینیەکان بگەڕێنێتەوە کە لە ساڵی ١٩٦٧ داگیری کردوون.
دەنگدانەکەش دوای ئەوە دێت دادگای لاھای کە بەرزترین دادگای نەتەوە یەکگرتووەکانە لە مانگی تەموزی رابردودا داوای لە ئیسرائیل کرد کۆتایی بە داگیرکاری دەیان ساڵەی خۆی بھێنێت لە فەلەستین.
ئەمیر سەعید، نوێنەری ھەمیشەیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتووەکان، لە نامەیەکدا بۆ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان ئاماژەی بەوەداوە، ئێران بە توندی ئیدانەی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان دەکات، کە پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان و ھەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایش و ئاشتی ناوچەکە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەمریکا بەھۆی پاڵپشتیکردنی ئیسرائیلەوە، بەرپرسیارە لە ھێرشەکانی ئیسرائیل.
ئاماژەی بەوەشداوە، بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان، ئێران بە مافی خۆی دەزانێت رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر بۆ وەڵامدانەوەی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان، کە بەھۆیەوە موجتەبا ئەمانی باڵیۆزی ئێران لە بەیروت برینداربوو.
ھاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا لەمیانی چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ ئاژانسی ئەنادۆڵ ئاماژەی بەوەدا، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ئامادەیە لەگەڵ ھاوتا سورییەکەی بەشار ئەسەد کۆببێتەوە و بڕیاریداوە، کۆبوونەوەکە لە ئایندەیەکی نزیکدا بکرێت، بۆ ئەو مەبەستەش ماوەیەکە گفتوگۆ و دانوستانەکانی ئەنقەرە و دیمەشق، بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لەسەر ئاستی ھەواڵگری و سەربازی بەردەوامە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ئەنجامی ئەو رێککەوتنە سەربازییەی تورکیا لەگەڵ روسیا ئەنجامیداوە، لەساڵی ٢٠١٧ـەوە جەنگی سارد لە سوریا دەستیپێکردووە و گرژییەکانی ناوچەکە بەرەو ھێوربونەوە رۆیشتووە، بەبێ چارەسەربوونی ریشەیی بۆ دۆخی ئەو وڵاتە.
وەزیری دەرەوەی تورکیا ئاماژەی بەوەشدا، تورکیا دەیەوێت چارەسەرێکی ریشەیی بۆ دۆخی سوریا بەدی بێنێت.
پێشتریش چەندجارێک ئەردۆغان ئامادەیی خۆی بۆ ئەو کۆبونەوەیە دەبڕیووە، بەڵام سەرۆک و لێپرسراوانی تری سوریا کشانەوەی ھێزەکانی تورکیا و گروپەکانی نزیک لەو وڵاتەیان لە خاکی سوریا کردە مەرج بۆ ئەنجامدانی کۆبونەوەکە.
سەعید تەوەکولی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای نیشتمانیی غازی ئێران پشتڕاستی کردەوە، عیراق پارەی ھاوردەکردنی غازی ئێرانی بە شێوەیەکی ڕێک و پێک دەدات.
جەختی لەوەشکردەوە، عیراق ھیچ قەرزێکی غازی لانییەو بە کاش پارەی خۆی دەدات و یەکێکە لە کڕیارە باشەکانیان.
لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠٢٤ عیراق ڕێککەوتنێکی لەگەڵ ئێران ئیمزا کرد کە لە ماوەی ٥ ساڵدا ڕۆژانە ٥٠ ملیۆن مەتر سێجا غاز ھاوردە دەکات، لەکاتێکدا عیراق بە یەکێک لە وڵاتە دەوڵەمەندەکان ھەژمار دەکرێت لە یەدەکی غازدا.
لە چەند رۆژی رابردودا باسم محەمەد بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاندبوو، لەماوەی پێنج ساڵی داھاتوودا عیراق دەگاتە ئاستی خودبژێوی لە بەرھەمھێنانی غاز و کۆتایی بە ھاوردەکردنی دەھێنێت.
رێکخراوی مافی مرۆڤ عەفرین بڵاویکردەوە، لە بەردەوامی داگیرکاری و تاوانکارییەکانی تورکیا بەرامبەر خەڵکی عەفرین، گروپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا لە چەند ھەفتەی رابردودا، ١٠ ھاوڵاتیی مەدەنیان لە سنووری شارۆچکەکانی عەفرین رفاندووە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، گروپە چەکدارەکان بەشێک لەو ھاوڵاتییە مەدەنیانەیان گواستووەتەوە بۆ زیندانی مەراتە لە سەنتەری شاری عەفرین و بەشێکیشیان بێسەروشوێنن، لە بەرامبەر ئازادکردنیشیان داوای دوو ھەزار دۆلار لە کەسوکاری ئەو ھاوڵاتییانە دەکەن.
ئاماژەی بەوەشداوە، گروپە چەکدارەکانی تورکیا لە عەفرین بەردەوامن لە سەپاندنی باج و ھێرشکردنە سەر موڵکی تایبەتی ھاوڵاتیان و رفاندنیان، بە ئامانجی ئاوارەکردنی دانیشتوانی رەسەنی شارەکە و گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەکە.
ناوەندی فەڵەستینی بۆ لێکۆڵینەوە لە سیاسەت و راپرسی، راپرسییەکی لەسەر ئاستی جەماوەری حەماس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا ئەنجامدا و بەگوێرەی ئەنجامی راپرسییەکەش، ئاستی جەماوەری حەماس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا دوای ھێرشەکەی ٧ـی ئۆکتۆبەر بە رێژەیەکی بەرچاو دابەزیووە.
راپرسییەکە ئاشکرایکردووە، زۆرینەی ھاوڵاتیانی مەدەنی کەرتی غەززە رایانوایە ھێرشەکەی ٧ـی ئۆکتۆبەری حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ھەڵەبووە و بەھۆیەوە کوژرانی زیاتر لە ٤١ ھەزار ھاوڵاتی فەڵەستینی و برینداربوونی دەیان ھەزاری دیکەی لێکەوتووەتەوە.
ئەوەشھاتووە، راپرسیەکە دەریخستووە رێژەی پەسەندکردنی حکومڕانی حەماس لە کەرتی غەززە کەمبووەتەوە و ھاوڵاتییان دوای کۆتاییھاتنی قۆناغی شەڕ حکومڕانیکردنی فەڵەستینیان پێ پەسەندترە نەک حەماس.
کۆمپانیای ستارلینک خستنەبازاڕی ئینتەرنێتی مانگی دەستکردی لە یەمەن ڕاگەیاند، بەمەش دەبێتە یەکەم وڵات لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە ئەم خزمەتگوزارییە بەدەستبھێنێت.
رۆژی ٦ی ئەم مانگە حکومەتی یەمەن رەزامەندی دەربڕی لەسەر دەستپێکردنی ئەو خزمەتگوزارییە کە لەڕێیی بریکارەکانی ستارلینکەوە بە ھاوڵاتیان دەفرۆشرێت بەنرخیکی گونجاو.
لەوبارەیەوە باڵیۆزخانەی ئەمریکا پیرۆزبایی لە یەمەن کرد بۆ بەدەستھێنانی ئەو خزمەتگوزارییە پێشکەوتووە، لە بەرامبەریشدا حوسیەکان ئەم ھەنگاوەیان بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکە لەقەڵەمداو ھۆشداریشیاندا لە بەکارھێنانی.
مانگی دەستکردی ستارلینک ڕێگە بە دابینکردنی ئینتەرنێتی خێرا دەدات لە ناوچە دوورەدەستەکان یان ئەو شوێنانەی کە ژێرخانی پەیوەندییەکانی بەھۆی شەڕ یان کارەساتەکانەوە تێکچووە.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی فڕۆکەوانی مەدەنی لوبنان لە گشتاندنێکدا، کۆمپانیاکانی ھێڵی ئاسمانی فڕۆکەخانەی رەفیق حەریری لە بەیروت ئاگادارکردوەتەوە، لەکاتی گەشتەکانیاندا، ھەڵگرتنی ھەریەک لە ئامێرەکانی پەیوەندی " پەیجەر و واکی تاکی" لە گەشتیاران قەدەغەبکەن و رێنماییان بکەن، ئەو ئامێرانە رادەستی ھێزە ئەمنییەکانی فڕۆکەخانەکە بکەن.
ئەوەش دوای ئەوەدێت، لە چەند رۆژی رابردودا لە ھێرشێکی ئەلیکترۆنیدا بۆ سەر لوبنان، ئامێرەکانی پەیوەندی پەیجەر و واکی تاکی لەو وڵاتە کرانە ئامانج و تەقێنرانەوە و بەھۆیانەوە دەیان کەس کوژران و سەدانی دیکەش برینداربوون، کە زۆرینەیان ئەندامی حزبوڵانی لوبنانن.
کەناڵی بی تی ڤی بولگاری بە پشتبەستن بە سەرچاوەکانی ئاژانسی ئاسایشی نیشتمانیی لوبنان بڵاویکردەوە، بڕی یەک ملیۆن و ٦٠٠ ھەزار یۆرۆ بەو وڵاتەدا تێپەڕیوە بۆ کڕینی ئامێرەکانی پەیجەر بۆ حزبوڵای لوبنانی.
کەناڵەکە دەشڵێت، کۆمپانیای نۆرتا گڵۆباڵ کە بنکەکەی لە پایتەختی بولگاریایە، ئاسانکاری بۆ فرۆشتنی ئامێرەکانی پەیجەر بە گروپی حزبوڵای لوبنانی کردووە.
لە چەند رۆژی رابردوا ئیسرائیل لە رێگەی ئامێرەکانی پەیجەر و واکی تاکی چەند ھێرشێکی ئەلیکترۆنی بۆ سەر لوبنان ئەنجامداو بەھۆیانەوە دەیان کەس کوژران و سەدانی دیکەش برینداربوون، کە زۆرینەیان ئەندامی حزبوڵانی لوبنانی بوون.
ھاریس لە وتارێکدا کە لە فیلادلفیا لە بەردەم کۆمەڵەی نیشتمانی رۆژنامەنووسان پێشکەشیکرد، داوایکرد ئاگربەست لە کەرتی غەززە رابگەیەندرێت و جەنگی نێوان ئیسرائیل و بزووتنەوەی حەماس رابگیرێت و چارەسەری دوو دەوڵەت رابگەیەندرێت، بەپێویستیشی زانی سەقامگیری لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەرپا بکرێت و سنورێک بۆ دەسەڵاتەکانی ئێران دابنرێت.
ھاریس جەختیشیکردەوە لەوەی کە پێویستە دوای کۆتاییھاتنی جەنگ ، ئیسرائیل جارێکی دیکە غەززە داگیرنەکاتەوە و سەربازەکانی لە غەززە بکشێنێتەوە.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، ئەو کردەوە تیرۆریستییەی لە لوبنان روویدا تەواوکەری کردەوە و ئۆپراسیۆنەکانی ئیسرائیل و ھاوپەیمان و بەکرێگرتەکانێتی، کە بە ھەموو شێوەیەک دژ بە مۆراڵ و بنەما مرۆییەکان و یاسای نێودەوڵەتییەکانە و پێویستە لێپرسینەوە بە تۆمەتباراندا بکرێت.
کەنعانی وتیشی، ئەو کردەوە تیرۆریستییە ھاوبەشە کە جۆرێکە لە کۆمەڵکوژی دەیسەلمێنێت ئیسرائیل لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و ھەرێمی ھەڕەشەیە و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەخاتە مەترسییەوە.
کەنعانی پشتیوانی و ھاوسۆزی وڵاتەکەشی بۆ گەلی لوبنان و حکومەتەکەی دەربڕی، ئامادەیی وڵاتەکەشی دەربڕی بۆ پێشکەشکردنی ھەموو ھاوکارییەک.