ڕاپۆرت
درەنگانی شەوی دووشەممە، لە کاردانەوەی ھەڵدانی ژمارەیەک مووشەک بۆ ناوچەی "ئەسقەلان" لە ئیسڕائیل، کە شەش برینداری لێکەوتەوە، حکومەتی ئیسڕائیل گەورەترین ھێرشی مووشەکی بۆ سەر فەڵەستین، لە ژێر ناوی " پاسەوانی شوورا" دەستپێکرد.
"جۆناسان کۆنرێکس" وتەبێژی سوپای ئیسڕائیل، لە تویتێکدا ڕایگەیاند، ٢٠٠ مووشەک لە غەزەوە ئاڕاستەی ئیسڕائیل کراون، کە ٩٠٪یان لەلایەن سیستمی دژە مووشەکییەوە خراوەنەتە خوارەوە، لە وەڵامدا ١٣٠ پێگەیان لە کەرتی غەزە کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە ١٥ چەکداری حەماس کوژراون.
بەڵام "مانگی سووری فەڵەستین" ڕایگەیاند، بۆردومانەکانی ئیسڕائیل ناوچەی نیشتەجێبوونی لە کەرتی غەزە گرتووەتەوە و لانیکەم ٢٤ کەس کوژراون، کە ٩ کەسیان منداڵن و ٢٠٠ کەسی تریش برینداربوون.
بۆردوومانی دوولایەنەی ئیسڕائیل و بزوتنەوەی حەماس بۆ سەر یەکتر، کاردانەوەی لەسەر ئاستی ناوچەکە لێکەوتەوە، لە زۆرینەی وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی، خۆپیشاندانی پاڵپشتی لە فەڵەستین و دژایەتی ھێرشە مووشەکییەکانی ئیسڕائیل بەڕێوەچوو، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا پشتیووانی خۆی بۆ ئیسڕائیل ڕایگەیاند و داوای لە فەڵەستین کرد، بۆ ھێورکردنەوەی ڕەوشەکە خۆی لە وەڵامدانەوەی ھێرشەکانی ئیسڕائیل بە دوور بگرێت.
ئاڵۆزییەکانی نێوان ئیسڕائیل و فەڵەستین درێژکراوەی، گرژییەکانی سەرەتای ئەم ھەفتەیەن، کە لە مزگەوتی ئەقسا ڕوویاندا و بەھۆی ڕێگری سەربازانی ئیسڕائیل لە ئەنجامدانی نوێژ لە نێو مزگەوتەکە، پێکدادانی توند لە نێوان ھاوڵاتیانی فەڵەستین و سەربازانی ئیسڕائیل ڕوویدا.
جگە لە بڕیاری قەدەغەی ھاتوچۆ، بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاکان و نەبوونی چاودێری لە بازاڕەکان، نیگەرانی ھاوڵاتیانی لێدەکەوێتەوە.
پێشتر ھەر ھاوبەشێکی کارەبا لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا زیاتر لە ٦٠ ئەمپێر کارەبای پێ دەگەیشت، بەڵام ئێستا ٤٠ ئەمپێری سنورداریان بۆ دابین کراوە، لە بەرامبەردا سەعاتەکانی دابەشکردنی کارەبا زیاد کراوە و سەرپێچییەکانی سەر تۆڕی کارەبا کەم کراونەتەوە.
تێد ئەندرسن خاوەنی ئەو فرۆشگایە تۆمەتبار کراوە بە دزین و ساختەکردنی ئەو کارتانە و ھەڵگرتنی چەک بەبێ مۆڵەت.
پۆلیسی کالیفۆرنیا بەدوای کەسێکی تریشدا دەگەڕێن کە رەنگە پەیوەندی بەو کەیسەوە ھەبێت.
ڵیوک بڵیم، بەرپرسی فەرمانگەی کۆنترۆڵکردنی ماددە کحولییەکان لە ئەمریکا دەڵێت، کارمەندەکانمان بە جلی مەدەنیەوە سەردانی ئەو شوێنەیان کردوە و خۆیان وەک کڕیار ناساندوە و چەند کارتێکی ساختەیان لێ کڕیوە، لە چەند شوێنێکی تریش تێبینیی کردەوەی لەو جۆرەمان کردوە.
کارتی ڤاکسین وەک ناسنامەیەک بەکاردەھێنرێت و ھەڵگری ئەو کارتە رێگەی پێ دەدرێت سەردانی شوێنە قەرەباڵغەکان بکات، بەو پێەی ڤاکسینی کۆرۆنای وەرگرتوە و مەترسی لەسەر کەسانی تر دروست ناکات.
یەکێتیی ئەوروپاش لەوە دەکۆڵێتەوە، کە تەنھا رێگەی گەشتکردن بۆ وڵاتانی ئەندام لەو یەکێتییە بەو کەسانە بدات کە ھەڵگری کارتی ڤاکسینن.
ئەو دەستپێشخەرییە سەرەتا لەلایەن حکومەتی سویدەوە کرا و ناسنامەی ڤاکسینیان بۆ ئەو ھاوڵاتیانە دروستکرد کە ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتوە، تا بتوانن گەشت بکەن لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات، بۆ ئەو مەبەستەش ھەماھەنگییان لەگەڵ رێکخراوی تەندروستیی جیھانی و یەکێتیی ئەوروپا کردوە بۆئەوەی ناسنامەیەک دروست بکەن و بیدەن بەو کەسانەی ڤاکسین وەردەگرن، ناسنامەکەش بە ستانداردێکی جیھانی بە شێوازێکی دیجیتاڵی دروست بکرێت تا لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵاتیش کاری پێ بکرێت و ساختە نەکرێت.
ڕوسیا مۆڵەتی دا کە ڤاکسینی (سپۆتنیک لایت) بە یەک دۆز بدرێت، ساڵی ڕابردووش حکومەتی ڕوسیا ھەر زوو مۆڵەتی بە کۆمپانیای بەرھەمھێنی ئەو ڤاکسینە بەخشی و لە دەیان وڵاتی جیھان بەکارھێنراوە و دەرکەوتوە کە کاراییەکەی لە ئاستێکی باڵادایە.
ھاوکات بە پێی توێژینەوەیەکی زانستی، کە لە گۆڤاری (لانسێت)ی پزیشکی ئیسرائیلی بڵاوکراوەتەوە، دەرکەوتووە بەکارھێنانی دوو دۆزی ڤاکسین کاریگەرییەکانی لە بەرامبەر ڤایرۆسی کۆرۆنا زیاترن، بە تایبەتی بۆ بەشێک لە ڤاکسینەکان ئەم توێژینەوەیە راست دەرچوون.
بەپێی ئەو تۆژینەوەیەی لەو گۆڤارە بڵاوکراوەتەوە، پسپۆڕانی تەندروستی گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە بەکارھێنانی دوو دۆزی ڤاکسینی (فایزەر-بایۆنتێک)، ڕێژەی لێکەوتە ئەرێنییەکان لەسەر بە ساڵاچووان لەسەدا (٩٥) بووە، بە پێچەوانەشەوە وەرگرتنی یەک دۆز لە ڤاکسین، رێژەی بەرگری لەش بۆ ڤایرۆسەکە تەنھا لە (٦٠% بۆ ٧٧%)ە.
بە پێی دەرەنجامی توێژینەوەکەش، ھیچ وڵاتێک ئاماژەیان بە کاریگەری پێدانی ڤاکسینی کۆرۆنا لەسەر تەندروستی گشتی نەکردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ھێشتا بڵابوونەوەی ڤایرۆسەکە بەردەوامە، بەڵام لە کۆتاییدا کوتان بە ڤاکسینی کۆرۆنا ئومێدێک دەدات کە بتوانرێت ڤایرۆسەکە کۆنترۆڵ بکرێت.
بە پێی ئامارێکیش لەسەر ئاستی جیھان (ئیسرائیل) زۆرترین ڕێژەی دانیشتوانی ڤاکسینیان وەرگرتووە، لەبەرامبەردا لە کۆی (٤١) وڵاتی کیشوەری ئەفریقا، تەنھا (١٥) وڵاتی ئەو کیشوەرە بە ڕێژەی پێویست ڤاکسینەکەیان پێگەیشتووە.
ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیش ڕایگەیاند، تەشەنەکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنا و ھەڵکشانی ئامارەکانی گیانلەدەستدان لە ھندستان، کاریگەری گەورەی دەبێت لەسەر پرۆگرامی (کۆڤاکس) بۆ دابەشکردنی ڤاکسینی کۆرۆنا بەسەر وڵاتانی جیھاندا بە شێوەیەکی یەکسان و دادپەروەرانە.
ھێز و لایەنە سیاسییە کوردییەکانی ڕۆژئاڤای کوردستان پێیان وایە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی سوریا کە بڕیارە ٢٦ی ئەم مانگە بەڕێوەبچێت، نایاساییە بە تایبەتی لە کاتێکدا کە تا ئێستاش سوریا لە شەڕی ناوخۆییدایە و کەشێکی گونجاو بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردن بەدی ناکرێت، ئەمە جگە لەوەی تا ئێستاش چەندین ملیۆن ھاوڵاتی ئاوارەن و نەگەڕاونەتەوە بۆ سوریا.
ڕۆژی پێنج شەممەی ڕابردوو چین مووشەکی (لونغ مارش ٥ بی) کە ھەڵگری بەشی یەکەمی وێستگەیەکی ئاسمانیی بوو کە بە نیازە بوو وەک دووەم وێستگە لە بۆشایی ئاسمان بونیادی بنێت، ڕەوانەی بۆشایی ئاسمان کرد و دوای گەیاندنی یەکەی سەرەکی بە وێستگەی گەردوونی بە سەرکەوتوویی، مووشەکەکە بە شێوەیەکی ناڕێکخراو سوڕانەوەی بە دووری گۆی زەویدا دەستپێکردووە و لە کۆنترۆڵی ئاژانسی گەردوونی چین دەرچووە و بەرەو بەرگەھەوا دەگەڕێتەوە، بەڵام تا ئێستا نازانرێت لە کوێوە دێتە ناو بەرگە ھەوای زەوی و لە کوێدا دەکەوێتە خوارەوە.
مووشەکەکەی چین درێژییەکەی ٣٠ مەتر و تیرەکەی ٤ مەترە و کێشەکەی دەگاتە ٢١ تۆن، ئەوەش نیگەرانی لای ئاژانسەکانی گەردوونی دروستکردووە و ترسیان ھەیە لە ناوچەیەکی نیشتەجێبوون بکەوێتە خوارەوە، لە بەرامبەریشدا بەشێک لە ناوەندەکان پێشبینی دەکەن بکەوێتە ناو دەریاوە بەو پێیەی ٧٠٪ی زەوی ئاوە.
ڕێکخراوی (ئێرۆ سپەیس کۆرپۆرەیشن)ی گەردوونی ئەمریکا پێشبینی کردووە ڕۆژی شەممە مووشەکە بێتە ناو بەرگە ھەوا و لە سودان یاخود کەناراوەکانی ئوستورالیا بکەوێتە خوارەوە.
ئاژانسی گەردوونی ڕووسیاش ڕایگەیاندووە، بە چڕی چاودێری جوڵەی مووشەکەکە دەکات و ھەوڵدەدات شوێنی کەوتنەخوارەوەی بزانێت.
بە پێی پێشبینییەکانی ئاژانسی گەردوونی ئەوروپاش مووشەکەکە لە نێوان ٨ بۆ ١٠ی مانگ دەکەوێتە خوارەوە.
ھەروەھا وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ڕایگەیاندووە، شوێنی کەوتنەخوارەوەی مووشەکەکە نازانرێت تا چەند سەعاتێک دوای ھاتنی بۆ ناو بەرگە ھەوا. لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکاش ڕایگەیاندووە، ھیچ پلانێکیان نیە بۆ تێکشاندنی مووشەکەکە.
لە بەرامبەریشدا وەزارەتی دەرەوەی چین دڵنیایی داوە و ڕاگەیاندووە، لە کاتی ھاتنی مووشەکەکە بۆ ناو بەرگە ھەوا بەشێکی زۆری دەسوێتێت و ئەگەری کەوتنەوەی زیان بەھۆی مووشەکەکەوە زۆر کەمە.
تاوانبارکردنی کونسوڵخانەکانی ئەڵمانیا و ئەمریکا لە دۆسیەی گیراوانی بادینان نیگەرانی ھەردوو وڵاتی لێکەوتەوە، چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت، تۆمەتبارکردنی وڵات بە کارکردن بۆ تێکدانی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان پێشھاتێکی مەترسیدارە.
بە گوێرەی ئامارە ڕەسمییەکان تا ئێستا زیاتر لە ٣ ملیۆن کەس لە جیھاندا بە ڤایرۆسەکە گیانیان لە دەستداوە. ھەر بە گوێرەی ئەو توێژینەوەیە ژمارەی ئەو کەسانەی لە ئەمریکا بە کۆرۆنا گیانیان لە دەستداوە نزیکەی ٩٠٠ ھەزار کەس دەبێت، ئەو ژمارەیەش بە ڕێژەی لە سەدا ٥٧ زیاترە لەو ئامارەی بە ڕەسمی ڕاگەیەنراوە.
توێژەران گەیشتوونەتە ئەو دەرئەنجامەی کە مەرج نییە ھەموو ئەوانەی بە کۆرۆنا گیان لە دەست دەدەن ڕابگەیەنرێن، لەبەرئەوەی وڵاتان تەنھا ناوی ئەو کەسانە تۆمار دەکەن کە لە نەخۆشخانەکان گیان لە دەست دەدەن، و لە زۆر شوێنی جیھان خراپیی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان دەبێتە ھۆکار کە وەک پێویست ئامارەکانی تووشبوون و گیان لە دەستدان بە ڤایرۆسەکە تۆمار نەکرێن.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە ھێشتا ئەمریکا لە ڕیزبەندیی تووشبوون و گیان لە دەستدان بە کۆرۆنا لەسەر ئاستی جیھان لە پلەی یەکەمدایە. جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکاش لە وتارێکیدا لە یەکەمین ساڵڕۆژی بڕیاری کەرەنتینکردنی سەرتاسەری لە ئەمریکا بۆ خۆپاراستن لە کۆرۆنا، ڕایگەیاند، ئاماری گیان لە دەستدان بە کۆرۆنا لە وڵاتەکەی ژمارەی کوژراوانی ئەمریکی لە ھەردوو جەنگی جیھانی و جەنگی ڤێتنام و ١١ی سێپتێمبەریشی تێپەڕاندووە.
راپۆرتەکە لەلایەن تۆڕی جیھانی بۆ بنبڕکردنی قەیرانەکانی خۆراک ئامادەکراوە و تێیدا باس لەوەکراوە، بەھۆی چەندین ھۆکاری جیاواز، نزیکەی ٢٠ ملیۆن کەس لە ساڵی رابردوودا روبەڕووی قەیرانی خۆراک بوونەتەوە، ھۆکارەکەشی بۆ بەردەوامبوونی توندوتیژیی و ململانێ چەکدارییەکان و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا لەسەرانسەری جیھاندا و ناجێگیریی کەشوھەوا گەڕاندووەتەوە.
بەپێی راپۆرتەکە، ئەمساڵیش کێشە و قەیرانەکانی ساڵی ٢٠٢٠ بەردەوام دەبن، ھەر لەو روانگەیەوە ساڵی ٢٠٢١ مژدەبەخش نییە و پێویستە رێوشوێنی بە پەلە بۆ چارەسەرکردنی قەیرانەکان بگیرێتەبەر.
تۆڕی جیھانی بۆ بنبڕکردنی قەیرانەکانی خۆراک کە لەلایەن یەکێتی ئەوروپا و رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ساڵی ٢٠١٦ دامەزراوە، ھۆشداریشیداوە، نەبوونی ئاسایشی خۆراک لە ساڵی ٢٠١٧ەوە زیادیکردووە و ئەمەش یەکەم ساڵە، راپۆرت لەبارەی قەیرانەکانی خۆراک بڵاوبکرێتەوە.
ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس ئەمینداری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش رایگەیاند، پێویستە ھەموو رێکارەکان بۆ بنبڕکردنی برسێتیی بگیرێتەبەر، چونکە برسێتی لەسەدەی ٢١دا جێگەی نابێتەوە، داواشیکرد، لەسەر ئاستی جیھان ھەماھەنگی پێویست بکرێت بۆ چارەسەرکردنی کێشە و ئاڵۆزییەکان و رێگرتن لەزیاتر بڵاوبوونەوەی برسێتی و قەیرانی خۆراک.
بەپێی راپۆرتەکە ھۆشداری دراوە قەیرانی خۆراک ئەمساڵیش بەھۆی ململانێ جیاوازەکان بەردەوام دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا رێکارە نوێیەکان بۆ بنبڕکردنی ڤایرۆسی کۆرۆنا مژدەبەخشن و کاریگەری لەسەر کەمبوونەوەی برسێتی و قەیرانی خۆراک لە جیھاندا دەبێت.
تۆڕی جیھانی بۆ بنبڕکردنی قەیرانەکانی خۆراک ئاماژەی بەوەشکردوە، لە ساڵی رابردوودا لەکۆی ٣ کەس، ٢ کەس لە کیشوەری ئەفریقا کاریگەری قەیرانی خۆراکیان لەسەر بووە، یەمەن و ئەفغانستان و سوریا و ھایتیش لەریزی ئەو وڵاتانەن، کە لە ساڵی ٢٠٢٠دا بەشێوەیەکی مەترسیدار، روبەڕووی قەیرانی خۆراک و برسێتی بوونەتەوە.
ھاووڵاتیانی خانەقین وەک نەریتێکی ساڵانە لەگەڵ نزیکبوونەوەی جەژنی ڕەمەزان، بۆ کڕینی پێداویستییەکانیان بە شەوان ڕوو لە بازاڕ و شوێنە گشتییەکان دەکەن، بەڵام ئەمساڵ بەرزبوونەوەی نرخی شتومەک و پێداویستییەکان و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ژیانی ھاووڵاتیان و جموجوڵی بازاڕ دروستکردووە.
سەرباری بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا، ھاوڵاتیانی موسڵ لە کەشێکی تایبەتدا شەوانی مانگی ڕەمەزان بەسەر دەبەن، لە دوای بەربانگ و کۆتاییھاتنی ڕۆژێکی قورسی ڕەمەزان، ھاوڵاتیان لە قاوەخانە و چایخانە و شوێنە گشتییەکان کۆدەبنەوە و سەرقاڵی یاری و گێڕانەوەی بیروەری و یادگارییە خۆشەکان دەبن.
لە ھەولێر مۆزەخانەیەکی خەیاڵی بە ڕووی ھاووڵاتیان و گەشتیاراندا کراوەتەوە، لەو مۆزەخانەیە چەندین جۆر ژووری ئەندازەیی و خەیاڵی تێدایە، بەشێک لە ژوورەکان ھەڵگەڕاوەن، بە ھەڵگەڕاوەیش شێوەی کەسەکە دەردەکەوێت، ھەندێک ژووری تریش بە شێوەی ئەندازەیەکی ترسناک دروستکراوە و ھونەری ئەندازەی تۆقێنەری تێدا بەکارھێنراوە.