وەك دوایین بژاردەی سەربازی، روسیا پەنا دەباتە بەر هەڕەشەی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی لەدژی نەیارەكانی و رێگە بە بەكارهێنانی دەدات لەلایەن سوپای وڵاتەكەیەوە.

لە هەزارەمین رۆژی شەڕدا، سوپای ئۆكراین بۆ یەكەمجار بە شەش موشەكی دورمەودای جۆری ئاتاكمسی ئەمریكی، بە قوڵایی ١١٠ كیلۆمەتر ناوچەی پریانسكی روسیای كردە ئامانج، ئەوەش تەنها دوو رۆژ هات كە ئیدارەی جۆ بایدن گڵۆپی سەوزی بۆ كیێڤ هەڵكرد بۆ بەكارهێنانی ئەو جۆرە موشەكە لە دژی ئامانجەكانی لەقوڵایی خاكی ڕووسیا.

موشەكی ئاتاكمس دروستكراوی ئەمریكایە و مەوداكەی ٣٠٠ كیلۆمەترە، دەتوانێت تەنی جوڵاو و جێگیر بە وردی بپێكێت، بۆ یەكەمجار لە نەوەدەكانی سەدەی رابردووەوە لە جەنگی كەنداو بەكارهات، تا ئێستا تەنها لە چوار وڵاتدا بەكارهاتووە، ساڵی ٢٠٠٣ لە پرۆسەی ئازادی عیراق زیاتر لە ٤٥٠ موشەكی ئاتاكمس بەكارهێنراوە، كڵاوەی ئەتۆمی لێ دەبەسترێت بە كێشی ١٦٠ كیلۆگرام، تێچووی یەك موشەك نزیكەی یەك ملیۆن و ٥٠٠ هەزار دۆلارە.

ئەم هێرشە، روسیای توڕە كرد و هەرزوو ڤلادمیر پوتن مەرسومی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی لە دژی ئامانجەكانی ئۆكراین پەسەند كرد.

دیمیتری پێسكۆڤ وتەبێژی كرێملین دەڵێت، روسیا مافی خۆیەتی چەكی ئەتۆمی بەكاربهێنێت لە ئەگەری هێرش كردنەسەر روسیا یان بیلاروسیا بە موشەكی دوورمەودا یان چەكی ئەتۆمو ئامادەبێت بۆ گۆڕانكارییەكان.

بەپێی مەرسومەكە، روسیا لەچەند بارودۆخێكدا ماف بەخۆی دەدات بە چەكی ئەتۆمی وەڵامی نەیارەكانی بداتەوە، كە بریتین لە هێرشكردنە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكان، هێرش بۆ سەر سەروەری و یەكپارچەیی روسیا و بیلاڕوس، هەر هێرشێك كە بەچەكی ئەتۆم و كۆكوژ و موشەكی بالیستی بكرێتەسەری، هەر دەستدرێژییەك لەلایەن دەوڵەتێكی نائەتۆمی بە پشتیوانی دەوڵەتێكی ئەتۆمی بكرێتە سەر وڵاتەكەی.

دیمیتری مێدڤێدێڤ جێگری سەرۆكی ئەنجوومەنی ئاسایشی روسیا هۆشداریدا لە دەرئەنجامەكانی وەڵامدانەوەی روسیا بۆ بۆردومانكردنی خاكەكەی و بە جەنگی جیهانی سێیەم وەسفی كرد.

وتیشی، رەنگە جۆ بایدن بڕیاری مردنی خۆی و بەشێكی مرۆڤایەتی دابێت.

لای خۆیەوە، سێرگی لاڤرۆف وەزیری دەرەوەی روسیا داوا لە رۆژئاوا كرد، هەڕەشەكەی روسیا بۆ بەكارهێنانی چەكی ئەتۆمی بەهەند وەربگرن و جەختی لەوەش كردەوە، مۆسكۆ وەڵامی گونجاوی ئەو هێرشەی كیێڤ دەداتەوە، بەوتەی خۆی، ئەم هێرشە قۆناغێكی نوێی ململانێكانی هێناوەتە ئاراوە.

دوابەدوای هێرشە موشەكیەكەی كیێڤ بۆسەر كۆگایەكی چەك، وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، هێرشەكە هیچ زیانێكی گیانی و ماددی لێنەكەوتووەتەوە، جەختی لەوەشكردووەتەوە، لەلایەن سیستمی بەرگری روسیاوە پێنج لە مووشەكەكان لە ئاسماندا تەقێنراونەتەوەو زیانیان بە دانەیەكیش گەیاندووە.

لە دوای هەڵوەشاندنەوەی پلانی رەوانەكردنی كۆچبەران بۆ رەواندا، سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا بە نیازە ستراتیژیەكی نوێ بۆ رێگریكردن لە كۆچبەران بەكاربهێنێت.

ڕۆژنامەی تایمزی بەریتانی بڵاویكردەوە، حكومەتی بەریتانیا دانوستانی لەگەڵ توركیا و ڤێتنام و بەرپرسانی هەرێمی كوردستان دەستپێكردووە، بۆ پێدانی پارە پێیان بەئامانجی كەمكردنەوەی ڕۆیشتنی كۆچبەران بەرەو بەریتانیا.

ئاماژە بەوەشكراوە، ئیڤێت كوپەر، وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لە گفتوگۆدایە لەگەڵ ژمارەیەك حكومەت، لەنێویاندا حكومەتی كوردستان و توركیا و ڤێتنام، سەبارەت بە هاوكاری و ڕێككەوتن ئەمنی كە دەكرێت پێش كۆتایی ئەمساڵ كۆتایی پێبهێنرێت.

لای خۆیەوە، كەیر ستارمەر سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا لە كاتی چوونی بۆ بەشداریكردن لە لوتكەی 20 لە بەرازیل بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، كارێكی دروستە بۆ بەریتانیا كە خەڵك لە جێهێشتنی وڵاتەكانیان پەشیمان بكاتەوە چونكە هەندێكجار بۆ پەڕینەوەیان لە كەناڵی ئینگلیز ژیانی خۆیان دەكەنە مەترسییەوە.

وتیشی، حكومەت پلانی هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو باندە تاوانكارییانەی كە بەشدارن لە قاچاخچێتی بە خەڵك.

هەوڵەكانی ستارمەر بۆ رێگریكردن لە كۆچبەران لەدوای لە سەردانەكەی بۆ ڕۆما لە مانگی ئەیلولدا زیاتر چڕبووەوە، كاتێك ستارمەر هەوڵەكانی ئیتالیا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كۆچبەری نایاسایی بەرز نرخاند.

پێشتر، رۆژنامەی زە ناشناڵ بڵاویكردبووەوە، لە هەوڵێكدا بۆ چارەسەركردنی تۆڕەكانی قاچاخچی كە لە كەناڵی ئینگلیز كاردەكەن، بەمنزیكانە بەریتانیا ئەفسەر رەوانەی عیراق و هەرێمی كوردستان دەكات، چونكە عیراقییەكان ژمارەیەكی زۆری ئەو كۆچبەرانە پێكدەهێنن كە پارە دەدەن بۆ تێپەڕاندنی كەناڵی ئینگلیز بە بەلەمی بچوك بۆ گەیشتن بە بەریتانیا.

 
بەپێی رۆژنامەكە، ئەو ئەفسەرانە بە سیفەتی نێودەوڵەتی كاردەكەن بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە لە بنەڕەتەوە.

رۆژنامەكە راشیگەیاندووە، قاچاخچییەكانی هەرێمی كوردستان و عیراق لەم چەند ساڵەی كۆتاییدا زۆرترین كۆچبەریان گواستووەتەوە، یەكێك لە كەسە سەرەكییەكانیش لەمساڵدا دەستگیركرا كە ناوی بەرزان مەجید بووە و بە دووپشك ناسرابوو، لەلایەن دادگای بەلژیكاوە سزای زیندانی 10 ساڵی بەسەردا سەپێندرا.

 
بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا، ئەمساڵ ٣١ هەزار و ٩٤ كۆچبەری نایاسایی بە بەلەمی بچووك كەناڵی ئینگلیزیان تێپەڕاندووە، كە ئەو ژمارەیە ١٦% زیاترە لە ساڵی رابردوو، كە لەو ساڵەدا ٢٦ هەزار و ٦٩٩ كۆچبەر ئەو رێگەیەیان تێپەڕاندبوو. 
 

دوای بڕیارێكی بایدن شەڕی نێوان روسیا و ئۆكراین پێدەنێتە قۆناغێكی نوێوە و مەترسی جەنگی سێیەمی جیهانی لێدەكرێت، كوڕەكەی ترەمپیش چەند ناوەندێ‌ سەربازیی وڵاتەكەی بەو هەوڵە تۆمەتبار دەكات و روسیاش دەڵێت ئەو بڕیارەی بایدن دەبێتە هۆی هەڵگیرسانی جەنگی سێیەمی جیهان.

پێگەی ئەكسیۆسی ئەمریكی لە زاری لێپرسراوانی وڵاتەكەیەوە بڵاویكردووەتەوە، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا سێ رۆژ لەمەوبەر ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراینی ئاگاداركردووەتەوە رێگەی پێدەدات بۆ بەكارهێنانی موشەكی دوورمەودای ئەمریكی بۆ هێرشكردنەسەر قوڵایی خاكی روسیا.

وتیشی، پاڵنەڕی ئەو بڕیارەی ئەمریكا ئاگاداركردنەوەیە بۆ كۆریای باكور كە هێزی زیاتر رەوانەی روسیا نەكات بۆ بەشداریكردن لەشەڕی نێوان كیێڤ و مۆسكۆ كە دەبێتە هۆی زیاتر ئاڵۆزبوونی كێشە و ناكۆكییەكان.

لێپرسراوانی ئەمریكا ئاماژەیان بەوەشكردوە، ئەگەر هێزەكانی كۆریای باكور لە كۆرسك بكرێنە ئامانج، رەنگە پیۆنگ یانگ پێداچوونەوە بە بڕیارەكەیدا بكات لەبارەی ناردنی هێزی زیاتر بۆ روسیا و بەو شێوەیەش شكست بە هێرشەكانی روسیا دەهێنرێت بۆسەر ئۆكراین.

لە بەرامبەریشدا لیۆنید سلۆتسكی سەرۆكی لیژنەی كاروباری دەرەوە لە پەرلەمانی روسیا كە بە (دۆما) رایگەیاند، هێرشكردنەسەر قوڵایی خاكی روسیا بە مووشەكی دوورمەودای ئەمریكی لەلایەن ئەمریكاوە، شەڕ و ئاڵۆزییەكان فراوانتر و مەترسیدارتر دەكات و رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ هەڵگیرساندنی جەنگی سێیەمی جیهانی.

وتیشی، ئیدارەی ئێستای ترەمپ كار بۆ ئەوە دەكات كێشە و شەڕ و ئاڵۆزییەكانی ئەوروپا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر فراوان بكات كە بۆ ئیدارەی ترەمپی بەجێدەهێڵێت، جەختیشیكردووەتەوە، هەرچەندە تائێستا كۆشكی سپی زانیاری رەسمی لەبارەی رێگەپێدان بە ئۆكراین بڵاونەكردووەتەوە بۆ هێرشكردنەسەر قوڵایی خاكی روسیا، بەڵام بایدن دەیەوێت مێژوویەك بە ناوی مێژووی خوێناوی جۆ بایدن بنووسێتەوە.

دۆناڵد جۆن كوڕی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكاش رایگەیاندووە، كۆمەڵگە پیشەسازییە سەربازییەكان و كۆمپانیا پیشەسازییە بەرگرییەكانی ئەمریكا لەسەر ئاستی جیهان رۆڵێكی خراپ دەگێڕن و بوونەتە مەترسی لەسەر ئاسایش و ئارامی جیهان و هەوڵ بۆ ئەوە دەدەن جەنگێكی گەورەی جیهانیی هەڵبگیرسێنن پێش ئەوەی دۆناڵد ترەمپ لە مانگی یەكی ساڵی داهاتوودا بەڕەسمی وەك سەرۆكی ئەمریكا دەستبەكار ببێت.

ئەو لێدوانەی كوڕەكەی ترەمپ لە كە لەكاتێكدایە، دۆناڵد ترەمپ لەكاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا چەندین جار بەڵێنیداوە دوای بەرەسمی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی ئەمریكا، هاوكارییەكانی وڵاتەكەی بۆ ئۆكراین كەم بكاتەوە و هەوڵی كۆتایی هێنان بە شەڕ بدات بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە.