وتار
ئەم ھەلومەرجەی ئێستا لەنێوان دوو ھێزی چەکداری کوردستان دروستبووە مەترسیدارە بۆ ئاسایشی میللی نەتەوەکەمان و بەدڵی داگیرکەرانی کوردستانە کە کورد دووبارە ببنە کلکی تەور بۆ بڕینی یەکتر.
رۆژانە دەبینی یەک تاوانباردەکەن؛ بەمادەی تێرۆرو لەمیدیاکان شەڕ زیاتر گەرم دەکرێت..!
بەھەموو ئەگەرێک.. ھیوادارین کە وانەبێ؛ ئەم یەک تاوانبارکردنە سەردەکێشێت بەرەو جەنگی براکان؛ کە پێشتر حەرام کراوەو ئەزمونیشکراوە کە کورد تەنھا زیان بە پێگەی خۆی دەگەیەنێت.
ھاتنی سوپای تورک بۆ ناو خاکی کوردستان و فراوانکردنی داگیرکاری؛ دەرفەت واڵادەکات بۆ بەھێزکردنی ئەوبارگرژییەی کە بەدەستی ناوخۆی دروستبووە و سەرئەنجامیش زیانی گشتی لێدەکەوێتەوە.
ئەم دۆخەی ئێستا، پڕ مەترسیدارە و حەقی ئەوەیە کە رای گشتی و ھێزە کوردستانییەکان بە تایبەت یەکێتیی نیشتمانی کوردستان بەجددی رۆڵی سەرەکی بگێڕێ بۆ دامرکاندنەوەی ئەو ھەلومەرجە مەترسیدارە کە خەریکە ئاگری ناوخۆیی لە جەستەی کوردستان بەردەدات.
لە ئەگەری شەڕ زیاتر لەوە زیانی گەورە بەردۆزی رەوای کورد دەگات لە جیھاندا و وەک خۆ خۆر ناودەردەکەینەوە .
بە مێژوو ئەوە سەلمێنراوە کە وڵاتانی دەورووبەر دۆستی راستەقینەی کورد نین، ئەوەی دۆستە راستەقینەکەیە لە تەنگانە ھەر چیاکانی کوردستانە کە ئێستا واخەریکە بە ئاگری فیتنە دەکرێتە قەرەبرووت.
بەپێی ماددەی ١٣ لە دەستوری عیراق ، گەل سەرچاوەی دەسەڵاتە و دەستوریش باڵاترین یاسایەو ناکرێت هیچ یاسایەک پێچەوانەی ئەم دەستوەربن وەک لە بڕگەی يەكەمدا هاتوە: ئەم دەستورە بە ياساى باڵاو هەرە بەرز دادەنرێت لە عیراقداو، پێويستە لە هەموو شوێنێكى عیراقدا پابەندبن پێوەى بە بێ جياوازى.
دووەم: نابێت ياسايەك دابنرێت پێچەوانەى ئەم دەستورە بێت.
ئەگەر سەرنج بدەینە دەقی بڕگەی یەکەمی ماددەی ١٩ تیایدا هاتوە یاسا سەروەرە هیچ دەسەڵاتێک بەسەر یاساوە نییە جگە لە (دادگا سەربەخۆيەو هيچ دەسەڵاتێكى بەسەرەوە نيە جگە لە ياسا)کەواتە ناکرێت دادگا مل بدات بۆ فشاری سیاسەتوانان .
شێوازو پێکهاتەی دادگای فیدراڵی لەماددەی ٩٢ دەستوردا هاتوە داگای فیدراڵی لە دادوەرو شارەزایانی فقهی ئیسلامی و شارەزایانی یاسایی پێکدەهێنریت ،ئەمەش بەیاسا ڕێکدەخرێت ، ئەم یاسایەش پێویستی بە دەنگی دوولەسەرسێ دەنگی ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران هەیە، وبەپێی ماددەی ٩٣ دەستور دادگای فیدراڵی دەسەڵاتەکانی دیاریکراون کە خۆی لە هەشت برگە دەبێنێتەوە، ئەوانەش بریتین لە :
دادگاى فيدراليى باڵا تايبەتە بەم بوارانەوە:
يەكەم: چاودێريكردنى ڕادەى دەستورى بوونى ياساو پێڕەوە كارپێكراوەكان.
دووەم: لێكدانەوەى دەقەكانى دەستور.
سێيەم: يەكلاييكردنەوەى ئەو كێشانەى لە ئەنجامى جێبەجێكردنى بڕيارەكانى حكومەتى فيدراليەوە دروست دەبن و ئەو بڕيارو پێڕەوو ڕێنمايى و ڕێوشوێنانەى لە دەسەلآتى فيدڕاڵیيەوە دەردەچن، ياساش ماف دەدات بە هەريەك لە ئەنجومەنى وەزيران و كەسانى خاوەن پلەو ئەوانى دى كە ڕاستەوخۆ لە دادگا ڕەخنە لەو بڕيارانە بگرن.
چوارەم: يەكلاكردنەوەى ئەو دووبەرەكيانەى لەنێوان حكومەتى فيدرالى و حكومەتى هەرێمەكان و پارێزگاو شارەوانى و ئيدارە ناوخۆييەكان ڕوودەدات.
پێنجەم: يەكلاكردنەوەى ئەو دووبەرەكيانەى لەنێوان حكومەتى هەرێمەكان يان پارێزگاكان ڕوودەدات.
شەشەم: يەكلاكردنەوەى ئەو تۆمەتانەى دراونەتە پاڵ سەرۆك كۆمارو سەرۆكى ئەنجومەنى وەزيران و وەزيرەكان، ئەمەش بە ياسا ڕێكدەخرێت.
حەوتەم:.پەسەندكردنى ئەنجامى كۆتايى هەڵبژاردنە گشتيەكان بۆ ئەندامێتى ئەنجومەنى نوێنەران
هەشتەم:
١ - يەكلاييكردنەوەى ناكۆكى لە نێوان بوارى كارى دادگاى فيدرالى و دەستەى دادوەرى هەرێم و پارێزگاكان كە ناكەونە سنورى پارێزگاكان.
ب - يەكلاييكردنەوەى ناكۆكى لە بوارى كارى دەستەى دادوەرى هەرێمەكان و پارێزگاكان كە ناكەونە سنورى هەرێمەكانەوە.
گەر سەرنج بدەینە دەقی ماددەی (٩٤) دەستور ، دەبینین دادگا دەستوری گەورەترین پێگەی هەیە و دادگای بێ رکابەرە و بڕیاری حوکمی کۆتایی داوەتە دادگای فیدراڵی کە (بڕيارەكانى دادگاى باڵاى فيدڕاڵی يەكلاكەرەوەيەو دەبێت سەرجەم دەسەڵاتەكان پێوەى پابەندبن) ئەوە دەقی دەستورە ، قسەی من و تۆ نیە ، بەڵام من و تۆ دەنگمان بەم دەستورە داوە ، کەواتە ئەوە راو ئیرادەی ئێمەشە.
ئینجا ئەگەر بپرسین ئایا دادگای باڵای فیدراڵی هیچ کۆت وبەندێکی لەسەرە ؟
بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت بگەرێینەوە بۆ دەستور و یاسا بەرکارەکان، بەپێی ماددەی ١٣٠ دەستور یاساکانی عیراقی بەرکارن تا بەیاساێکی تر هەڵدەوەشێنرێنەوە، بەو مانایە دەبێت رێز لەو یاسایانە بگیرێت وکار بە حوکمەکانی بکات، هەروەها لەماددەی (١٣) دەستوردا هاتوە نابێت هیچ یاسایەک دەربکرێت پێچەوانەی حوکمەکانی دەستور بێت ، کەواتە دادگای باڵای دەستور دەسەڵاتی رەهای نییە بەڵکو حوکم و دەسەڵاتەکانی چوارچێوەی دەستورن ، لەگەڵ ئەو سەرەقەلەمانەی ئاماژەمان پێدان ، دەبێت بە گرنگیەوە بڕوانینە دەوری دادگای فیدراڵی لە سیستەمی فیدراڵیدا بە تایبەتی بۆ ئێمەی کورد، گەر ئێستا دەستوری عیراق بێنین و نوقتە لەسەر پیتەکان دابنێین و تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتی حکومەتی فیدراڵی و تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتەکانی حکومەتی هەرێمەکان وتایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتە هاوبەشەکان و تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتە باس نەکراوەکان باس بکەین زۆرتر بەر چاومان ڕوون دەبێتەوە ، بۆیە گرنگە کورد بە هەستیاریەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسەبکات، ناکرێت کورد وەک نەیارو ئۆپۆزسیۆن لە حکومەتی فیدراڵی بڕوانێت، لەهەمان کاتدا ناکرێت شەری قانون و باڵا دەستیی قانون نەکات ، ناکرێت شەڕی پێگەی قانون و دەستوری هەرێمی کوردستان نەکات، مافی خۆیەتی پرسیار لەسەر دەستوری بونی یاسای دادگای باڵای فیدراڵی بکات لەنێوان ماددەی (٩٢ و ١٣٠) بۆیە باشتر وایە کورد لەوێنەی عیراق و هەرێم لە پرسی یاسای دادگای فیدراڵی بڕوانێت ، سەدان نوسەرو یاساناسی دڵسۆز پێشنیاریان کرد ، پرۆژەیان دا و تکاو پارانەوەیان کرد کە یاسای دادگای فیدراڵ و یاسای ئەنجومەنی فیدراڵی و یاسای پاراستنی مافی هەرێمەکان و یاسای نەوت و گاز گرنگن ، سەدان دڵسۆزو خەمخۆر هاواریان کرد کە یاسا و بەرنامە گرنگترە لە پۆست.. بەڵام ؟؟
بۆیە دەبێت دان بە ڕاستیەکی تاڵ و فەرزکراودا بنێین کە ئێمە کوردی باشور خەلکی کوردستانی عیراقین ، لەهەمان کاتدا دەبێت مێژووی ١٠٠ ساڵەمان لەبەر چاوبێت، پرۆسەی بنیاتنانەوەی کۆماری دوای ٢٠٠٣ شمان لەبەر چاو بێت کە کورد هاوبەش و ئەندازیاری پێکهێنانی عیراقی نوێ بوو، لەمێژوی کورد و سەدساڵەی خەبات و بەرخودانی دەیان ئەزمون هەیە ناکرێت دوبارەیان بکەینەوە ، دەبێت شەری دەستورو قانون بۆ هەرێم و تەوای عیراق بکەین ، دەبێت دان بەهەڵەکان بنرێت بۆ هەستانەوە.
دواجار سەرۆكی هەرێمی كوردستان فەرمانی هەرێمیی بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان لە رۆژی 10ی حوزەیرانی ئەمساڵ ئیمزا كرد و یەكێتی بە فەرمی لەسەر زاری لێپرسراوی مەكتەبی هەڵبژاردنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە رایگەیاند كە ئامادەیە بۆ هەڵبژاردن و پێشوازی لە بڕیارەكەی سەرۆكایەتی هەرێم دەكات. بەمەش هەرێمی كوردستان پێ دەنێتە قۆناغێكی نوێ و ئیدی دەرفەتی ئەوە نامێنێت هەندێ لایەن لەسەر سۆز و عاتیفەی جەماوەر پەیام ئاڕاستە بكەن و دەستی تۆمەت بۆ ركابەرانی خۆیان درێژ بكەن و تۆمەتباریان بكەن بەوەی كە بەربەست لەبەردەم ئەنجامدانی هەڵبژاردن دروست دەكەن و ئەو لایەنانە ناچارن بەدوای ژەنینی ئاوازێكی دیكەدا وێڵبن، چونكە هەڵبژاردن دەكرێت و پرۆسەكەش لەسەر بنەمای فرەبازنەیی دەبێت كە خواستێكی فەرمی و سەرەكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بوو.
بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراقی تایبەت بە شێوازی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش كە هەرێم بەسەر (4) چوار بازنەی هەڵبژاردندا دابەشدەكرێت و (هەولێر، سلێمانی، دهۆك، هەڵەبجە) و كۆتایی هێنان بە سیستمی یەك بازنەیی كە چەند ساڵێكە چەقی ناكۆكی و ململانێیەكی توند بوو لەنێوان یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستان و دوای ئەنجامدانی چەندین كۆبوونەوەی دووقۆڵی و فرەلایەنی و بە بنبەست گەیشتنی دانوستانەكان لەسەر ئەو مژارە و كۆتایی هاتنی وادەی پەرلەمانی كوردستان و كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنی هەرێمی كوردستان، یەكێتی لەڕێی سەرۆكی فراكسیۆنی سەوزەوە رێچكەیەكی یاسایی گرتەبەر بۆ ئەوەی لەڕێی دادگای فیدراڵەوە ئەو پرسە یەكلا بكرێتەوە و كاتێك دیاری بكرێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردی پەرلەمانی كوردستان و سەرەنجام دادگا بڕیاریدا كە هاوشێوەی یاسای هەڵبژاردنەكانی حكومەتی فیدراڵ، لە هەرێمی كوردستان سیستمی فرەبازنەیی پەیڕەو بكرێت، بەڵام لە دوای بڵاوبوونەوەی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی عێراق، هەندێ سەرچاوەی میدیایی دەخوازن بە پێوەری دەستكەوتەكانیان لە یەك بازنەییدا راڤەی سیستمی فرەبازنەیی بكەن لە هەرێم. بۆیە ئەگەر هەڵسەنگاندنێكی بابەتیانە بۆ سیستمی فرەبازنەیی بكرێت ئەوكاتە كۆمەڵێك خاڵی بەرهەمدار و ئەرێنی لە بەرژەوەندی گشتیدا نمایش دەبن و لە بەرامبەردا كۆمەڵێك خاڵی نەرێنی و خەوشی لە یەك بازنەییدا دەردەكەون. لەوانە:
-بەپێی پێوەرەكانی سیستمی دیموكراسی فرەبازنەیی باشتر و سەركەوتووترە لە یەك بازنەیی.
-كورسی هیچ پارێزگایەك بۆ پارێزگایەكی دیكە ناچێت، بۆ نموونە (38) كورسی بۆ پارێزگای سلێمانی، (34) كورسی بۆ پارێزگای هەولێر، (25) كورسی بۆ پارێزگای دهۆك، (3) كورسی بۆ پارێزگای هەڵەبجە دەبێت و ئەگەر رێژەی بەشداربووان لە سنوری پارێزگایەك كەمتریش بێت لە رێژەی بەشداریكردنی دەنگدەرانی پاریزگایەكی دیكە، ئەوا هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر رێژە و پشكی كورسییەكانی هیچ پارێزگایەكدا نایەت كە لە یەك بازنەییدا هەبوو.
-هەر كاندیدێك كە سەردەكەوێت، نوێنەرایەتی دەنگدەری پارێزگاكەی خۆی دەكات و دەتوانێت راستەوخۆ و لە نزیكەوە چاودێری و نوێنەرایەتی راستەقینەی پارێزگاكە و دەنگدەرانی خۆی بكات، بەڵام لە سیستمی یەك بازنەییدا هیچ پەرلەمانتارێك نەیدەتوانی بەشێوەی مەیدانی نوێنەرایەتی هەموو دەنگدەرانی هەرێمی كوردستان بكات بە هەموو شار و شارۆچكەكانیەوە.
-كۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان باشتر دەتوانێت ئاماری دەنگدەرانی راستەقینەی هەر پارێزگایەك لە دەنگی ساختە جیا بكەنەوە و لێكی هاوێر بكەن.
-زەمینەیەكی باشتر دەرەخسێت بۆ رێگریكردن لە ساختەكاری.
-دادپەروەری بۆ هەموو پارێزگاكان و تەنانەت بۆ دەنگدەرانی ناوخۆی حزبەكانیش دەرەخسێت.
-بۆ حزبە سیاسییەكانیش هەر لایەنێك دەتوانێت بەرنامەی تایبەت بە پارێزگاكان ئامادە بكات كە گونجاو بێت لەگەڵ دۆخی سیاسی و ئەمنی و ئیداری و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ... هتد، پارێزگاكە.
-سیستمی فرەبازنەیی بۆ كاندیدەكان لەرووی توانای مرۆیی و تەكنیكییەوە (تیم و كات و خەرجی)یەوە باشترە، چونكە كاندیدەكان لە سنوری یەك پارێزگا باشتر دەتوانن بانگەشە بكەن لەوەی كە لە سنووری هەموو هەرێمی كوردستان بانگەشە بكەن.
بۆیە سیستمی فرەبازنەیی كە هەرچەندە بەرهەمی هەوڵ و هەڵوێستی نەگۆڕی (ی.ن.ك) بوو، بەڵام بەرهەمەكە بۆ هەموو هێز و لایەنە سیاسیەكانە و لە بەرژەوەندی پرۆسەی دیموكراتی و خەڵكی كوردستان كۆتایی دێت.
راست و دروست بانگەشە و هەڵڵای هەڕەشەی هەڵوەشاندنەوە لەسەر قەوارەی هەرێمی كوردستان لەلایەن چەند هێزێكەوە چەند بارە دەبێتەوە، بەتایبەت كە بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی لەسەر هەڵبژاردن و پرسەكانی تریش بە مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێم دەبینن بەڵام تەنها شتێك قۆناغی دووەمی ژیانی سیاسی و حوكمڕانی هەرێمی كوردستان ببوژێنێتەوە، دوبارە دروستكردنەوەی دامەزراوەكانی هەرێم و شەرعیەتی دەسەڵاتەكەیەتی لەرێگەی ئەم هەڵبژاردنەوە كە دادگای فیدراڵی رێكارە یاساییەكەی بۆ دیاری كردووە، بۆیە سەرۆك (بافڵ تاڵەبانیش) لە دیداری رافیدەین دووپاتیكردەوە كە قۆناغی بونیادنانەوەی هەرێمی كوردستان بە هەڵبژاردن و خۆرێكخستنەوە دێتەدی.
٨ی مارس یەکێکە لەو رۆژانەی ساڵ تایبەتمەندی خۆی ھەیە، رۆژی ژنانی جیھانە بۆ ھەر یەکێک لە ئێمە مانان کوڕ بێت یان کچ یەکەمین فێرگە یەکەمین خوێندگای کە لێی فێر دەبین دایکە خۆشەویسترین کەسی ھەر یەکێک لە ئێمەمانان ھەیەتی لە ژیان و شەریکی دەبێت خێزانەکەیەتی (ژنەکەی) کە باسی خۆشەویستی دەکەین لە جیھاندا یەک تەرەفە نیە ، ژیان بەبێ ژن ناتەواوە .
لە ساڵانی دوایی بەپێچەوانەی ھەموو ئەو بۆچوونە دواکەوتوانەی کە لە رابردوودا ھەبوو ،رۆڵی ژنانیان بە ئارەزوی خۆیان وێنا دەکرد .
ژنان لە ھەموو بوارەکاندا لە ململانێی ناو ھۆڵەکانی پەرلەمان دەبینین ژنان دەوری سەرەکیان ھەیە ، لە فێرکردن و زانکۆ و خوێندنگاکان ژنان دەوری سەرەکیان ھەیە لەبواری راگەیاندن و ئەدەب و ھونەر ژنان ، بگرە لە زۆربەی ساڵەکان خوێندکاری یەکەم و دووەم و سێیەم ژنی تیایە ، لە ھەموو کارەکانی رۆژانەش چ کاری فکری بێ یا کاری دەست و بازوو ژنان وەکو پیاو حزوریان ھەیە تەنھا شتی کە جێگای لێکدانەوە بوو ئەویش شەڕگەکانە مەیدانی خەباتی چەکدار و بەرگریکردن لە خەڵکی کوردستانە
پیاوان دەتوانن رێزی زیاتر لە ژنان بگرن ئەگەر ژن وەکو خۆی سەیر بکەن نەک وەکو کچی یا ژنی یا خوشکی فلان مەسئولە بۆیە دەبێ پۆستی ھەبێ ، نەخێر ژن وەکو پیاو پلە و پایەکانی بەپێی توانا شارەزابێت .
بینیمان ئەوانەی لە ڕەقە و کۆبانی و لە عەفرین چۆکیان بە دوژمنان دادا و کردنیانە پەندی زەمانە بەشی ھەرە زۆریان کچانی کوردستانن
سڵاوتان لێبێت ژنان و کچانی کۆبانی و عەفرین، بەیادی دایکم کە یەکەم مەدرەسەی ژیانم بوو ، بەیادی ھەموو ئەو کەسانەی کە خۆشم دەوێن ، وەھەموو ئەو کەسانەی بەشێکی گرنگی ئەو کۆمەڵگایەن ٨ی مارستان پیرۆزبێت، ھیوادارم ٨/٣ ببێتە سەرمەشقی خەبات و مێژووی رزگاری یەکجارەکی.
رۆژھەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەک بووە کە لە کاروباری جیھانیدا گرنگییەکی زۆری ھەیە، زۆرجار بەھۆی دیمەنە سیاسییە ئاڵۆزەکەی و دینامیکی نێوان گەلان بووەتە مانشێتی ڕۆژنامەکان. ڕووداوەکانی ئەم دواییە لەوان ھەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجوومەنی شارەزایانی ئەمرۆی ئێران، بووەتە ھۆی گفتوگۆ سەبارەت بەوەی کە داھاتووی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست چی بەدوای خۆیدا دەھێنێت و کاریگەرییەکانی لەسەر وڵاتانی وەک عێراق و ھەروەھا پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئێران چی لێدێت.
ھەڵبژاردن لە ئێران: مانای چییە؟
ئێران ئەمرۆ ھەڵبژاردنی بۆ ھەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمان و ئەنجومەنی شارەزایان ئەنجامدا. لە کاتێکدا ڕەنگە ئەم ھەڵبژاردنانە وەک کاروباری ناوخۆ دەرکەون، بەڵام لە ڕاستیدا کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەی وڵات ھەیە. دەرئەنجامەکان دەتوانن کاریگەری لەسەر چۆنیەتی کارلێکی ئێران لەگەڵ وڵاتانی دیکەی ناوچەکە و جیھاندا ھەبێت.
بەڵام ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی ئەمڕۆی ئێران لەوانەیە گۆڕانی گەورە لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکادا نەھێنێتە ئاراوە. ھەرچەندە ڕەنگە دەنگ و بۆچوونی جیاواز لەناو ئێراندا ھەبن، بەڵام ڕەنگە ئاراستەی گشتی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و ئێران بۆ ئێستا وەک خۆی بمێنێتەوە.
کاریگەری لەسەر عێراق: چی لە مەترسیدایە؟
دەرئەنجامی ھەڵبژاردنەکان لە ئێران دەتوانێت کاریگەری لەسەر وڵاتانی دراوسێی وەک عێراقیش ھەبێت. ئێران کاریگەری زۆری لە عێراق ھەیە و گۆڕانکاری لە سەرکردایەتی یان سیاسەتەکانی ئێران دەکرێت لەوێدا کاریگەری گەورەی ھەبێت. ڕەنگە داھاتووی سیاسەتی ناوخۆی عێراق و پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دیکەی ناوچەکە لە ژێر کاریگەری ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی ئەمڕۆی ئێراندا بێت.
پەیوەندییەکانی ئەمریکا و ئێران: بەرەو کوێ دەڕۆن؟
ماوەیەکی زۆرە پەیوەندی نێوان ئەمریکا و ئێران ئاڵۆز بووە. لە ساڵانی ڕابردوودا گرژی و ئاڵۆزییەکان بە تایبەت بە کشانەوەی ئەمریکا لە ڕێککەوتنی ئەتۆمی ئێران و سەپاندنی سزاکان بەخۆیەوە بینیوە. بەڵام سەرەڕای دەرئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی ئەمڕۆی ئێران، بەدووری نازانرێت گۆڕانکاری گەورە لە چۆنیەتی پەیوەندیەکانی ئەمریکا و ئێراندا ڕووبدات. ئەگەر سەیری داھاتوو بکەین، گرنگە ھەردوو وڵات ڕێگایەک بدۆزنەوە بۆ قسەکردن لەگەڵ یەکتر و چارەسەرکردنی ناکۆکیەکانیان بە شێوەیەکی ئاشتیانە. ھاوکاری نێوان ئەمریکا و ئێران دەتوانێت لە پرسەکانی وەک بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و پەرەپێدانی سەقامگیری لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا یارمەتیدەر بێت.
ئایندەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست لەژێر کاریگەری زۆر ھۆکاردایە، لەوانە دەرئەنجامی ھەڵبژاردن لە وڵاتانی وەک ئێران. لە کاتێکدا ڕەنگە گۆڕانکارییە دەستبەجێیەکان دراماتیک نەبن، بەڵام ناوچەکە بەردەوامە لە پەرەسەندن و گرنگە ھەموو وڵاتان پێکەوە کاربکەن بەرەو ئاشتی و سەقامگیری.
لە کۆتاییدا، دەرئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی ئەمڕۆی ئێران، تێڕوانینێک بۆ ڕێڕەوی داھاتووی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست پێشکەش دەکات. لە کاتێکدا کە ڕەنگە گۆڕانکارییە دەستبەجێیەکان سنووردار بن، بەڵام ناوچەکە بەردەوامە لە پەرەسەندن، ھەم تەحەددا و ھەم دەرفەت بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکان دەخاتە ڕوو. ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بە بەشداریکردنی بنیاتنەر و بەدواداچوون بۆ دیالۆگ، دەتوانێت بەرەو داھاتوویەکی سەقامگیرتر و خۆشگوزەرانتر بۆ ھەموو دانیشتووانەکەی ھەنگاو بنێت.
لە چاپەوە بۆ پێکسڵ: تێگەیشتن لە ھێزی گۆڕینی میدیای نوێ لەسەر ناسنامەی نیشتمانی".
تێڕوانینێکی گشتی:
میدیا ئاماژەیە بۆ ئەو ئامرازە جۆراوجۆرانەی پەیوەندیکردن کە بە شێوەیەکی بەرفراوان دەگەنە خەڵک و کاریگەرییان لەسەرە. ڕەھەندێکی فراوانی پلاتفۆرم و تەکنەلۆژیا لەخۆدەگرێت کە لە ڕێگەیانەوە زانیاری، ھەواڵ، کات بەسەربردن و ناوەڕۆکی دیکە بۆ ئامادەبووانێکی زۆر بڵاودەکرێنەوە. زاراوەی "میدیا" فۆرمەکانی تەقلیدی وەک ڕۆژنامە، تەلەفزیۆن، ڕادیۆ و گۆڤارەکان و ھەروەھا فۆرمەکانی نوێتر وەک ئینتەرنێت و سۆشیال میدیا و خزمەتگوزارییەکانی ستریمینگی دیجیتاڵی دەگرێتەوە.
میدیای نەریتی یان میدیایی کۆن:
میدیای نەریتی بۆ چەندین سەدە سەرچاوەی سەرەکی زانیاری و کات بەسەربردن بووە. بۆ نموونە ڕۆژنامەکان لە دوای داھێنانی چاپخانەوە وەک سەرچاوەیەکی گرنگی ھەواڵ و بۆچوون و شیکاری بوون. تەلەفزیۆن و ڕادیۆ بە درێژایی سەدەی بیستەم فۆرمێکی باڵادەستی میدیای گشتی بوون، بە ھەواڵ و بەرنامەی کات بەسەربردن و ڕیکلامکردن دەگاتە ملیۆنان کەس لە سەرانسەری جیھاندا.
میدیای نوێ:
سەرھەڵدانی تەکنەلۆژیا دیجیتاڵییەکان شۆڕشێکی گەورەی لە بواری میدیادا کردووە، ئەمەش بووەتە ھۆی ئەوەی کە بە شێوەیەکی باو بە "میدیای نوێ" ناودەبرێت. میدیای نوێ کۆمەڵێک پلاتفۆرمی دیجیتاڵی و تەکنەلۆژیای بەرفراوان لەخۆدەگرێت کە شێوازی بەرھەمھێنان و دابەشکردن و بەکارھێنانی زانیارییان گۆڕیوە. ئەمەش بریتییە لە ئینتەرنێت، پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا وەک فەیسبووک، تویتەر، و ئینستاگرام، خزمەتگوزاری ستریمینگی دیجیتاڵی وەک نێتفلێکس و ھولو، و جۆرە جیاوازەکانی ڕۆژنامەگەری و بلۆگکردنی ئۆنلاین. میدیای نوێ شۆڕشێکی گەورەی لە چۆنیەتی بڵاوکردنەوە و بەکارھێنانی زانیاریدا کردووە، کە کاریگەری قووڵی لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی و دۆخی کۆمەڵایەتی ھەیە. لە کاتێکدا دەرفەتی بێ وێنە بۆ پەیوەندیکردن و دەربڕین دەڕەخسێنێت، بەڵام تەحەددیاتی وەک زانیاری ھەڵە و ھەڵەی ئەخلاقییش دەخاتە ڕوو. لە کاتێکدا ئێمە بەناو دیمەنی میدیایی پەرەسەندوودا دەڕۆین، زۆر گرنگە کە ئەخلاقی ڕۆژنامەگەری بپارێزین، خوێندەواری میدیایی بەرەوپێش ببەین و توانای میدیای نوێ بۆ گۆڕانکاری ئەرێنی کۆمەڵایەتی بەکاربھێنین.
دەرئەنجامەکانی میدیای نوێ:
سەرھەڵدانی میدیای نوێ لێکەوتەی قووڵی بۆ کۆمەڵگا و سیاسەت و کولتوور ھەبووە:
زیادبوونی دەستڕاگەیشتن بە زانیاری: تەکنەلۆژیا نوێیەکانی میدیا دەستڕاگەیشتن بە زانیارییەکانیان دیموکراتیزە کردووە، ئەمەش ڕێگە بە خەڵک دەدات لە پاشخانی جۆراوجۆرەوە دەستیان بە ھەواڵ و زانیارییەکان لە سەرانسەری جیھانەوە بگات. بە تایبەتی ئینتەرنێت وایکردووە تاکەکان بتوانن دەروازەپارێزە تەقلیدییەکان بەدەر بکەن و ناوەڕۆک لەسەر ئاستی جیھانی دروست بکەن و ھاوبەشی بکەن.
پارچەپارچەبوونی بینەران: لەگەڵ بڵاوبوونەوەی کەناڵ و پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان، بینەران زیاتر پارچەپارچە بوون، خەڵک ناوەڕۆکیان لە سەرانسەری کۆمەڵێک پلاتفۆرمی بەرفراوان و ئامێرەکاندا بەکاردەھێنن. ئەم پارچەپارچەبوونە بووەتە تەحەدای توانای دەزگا میدیاییە تەقلیدییەکان بۆ گەیشتن بە بینەرانی جەماوەری و بووەتە ھۆی سەرھەڵدانی کەناڵە میدیاییە تایبەتەکان و تایبەتمەندەکان.
گۆڕانکاری لە مۆدێلی ڕیکلامدا: سەرھەڵدانی میدیای نوێ مۆدێلی ڕیکلامی تەقلیدی تێکداوە، ڕێکلامکەران زیاتر بودجەی خۆیان بەرەو کەناڵەکانی ڕیکلامی دیجیتاڵی وەک سۆشیال میدیا و بزوێنەری گەڕان و پلاتفۆرمی ڤیدیۆی ئۆنلاین دەگۆڕن. ئەمەش بووەتە تەحەدای ڕێڕەوی داھاتی دەزگا تەقلیدییەکانی میدیا و ناچاریان کردووە مۆدێلی بازرگانی خۆیان بگونجێنن بۆ ئەوەی بتوانن لە ڕکابەریدا بمێننەوە.
لاوازبوونی میدیاییە نەریتیەکان: تەکنەلۆژیا نوێیەکانی میدیا کاریگەری دەروازەپارێزە تەقلیدییەکانی وەک ڕۆژنامە و تۆڕە تەلەفزیۆنییەکان و دەزگاکانی چاپ و بڵاوکردنەوە لاواز کردووە، ئەمەش ڕێگە بە تاک و ڕێکخراوەکان دەدات کە دەزگاکانی ڕاگەیاندنی تەقلیدی بەدەر بکەن و ڕاستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ بینەران بکەن. ئەمەش بووەتە ھۆی بەھێزکردنی بزووتنەوەکانی بنەڕەتی، ڕۆژنامەنووسانی ھاووڵاتی و خوڵقێنەرانی ناوەڕۆکی سەربەخۆ بۆ ئەوەی بتوانن بگەنە ئامادەبووانی زۆر بەبێ ئەوەی پێویستیان بە نێوەندگیری میدیایی تەقلیدی ھەبێت.
تەحەددیاتی خوێندەواری میدیا: بڵاوبوونەوەی میدیای دیجیتاڵی نیگەرانییەکانی سەبارەت بە خوێندەواری میدیا و توانای بینەران بۆ ھەڵسەنگاندنی ڕەخنەگرانە سەرچاوەی زانیارییەکان دروستکردووە. زۆری زانیاری ھەڵە و ھەواڵی ساختە و پڕوپاگەندە لەسەر پلاتفۆرمە دیجیتاڵییەکان وایکردووە کە خەڵک تادێت قورستر بێت بۆ جیاکردنەوەی ڕاستییەکان لە چیرۆکە خەیاڵییەکان، ئەمەش ئاماژەیە بۆ پێویستی پەروەردەی زیاتری خوێندەواری میدیایی و توانای بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە.
نیگەرانییەکانی پاراستنی نھێنی و چاودێری: بەکارھێنانی بەربڵاوی تەکنەلۆژیا دیجیتاڵییەکان نیگەرانییەکانی سەبارەت بە پاراستنی نھێنی و چاودێری دروستکردووە، حکومەت و کۆمپانیاکان بڕێکی زۆر زانیاری لەسەر چالاکییە ئۆنلاینەکانی تاکەکان کۆدەکەنەوە. ئەمەش پرسیاری لەبارەی ھاوسەنگی نێوان تایبەتمەندی و ئاسایش لە سەردەمی دیجیتاڵیدا دروستکردووە و بووەتە ھۆی ئەوەی داوای شەفافیەت و لێپرسینەوەی زیاتر لەلایەن حکومەتەکان و کۆمپانیا تەکنەلۆژییەکانەوە بکرێت.
کاریگەری میدیای نوێ لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی:
کاریگەری میدیای نوێ لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی ئاڵۆز و فرەلایەنە:
جیھانگیری و یەکسانکردنی کولتووری سەرھەڵدانی میدیای نوێ ئاسانکارییەکی زیاتری بۆ ئاڵوگۆڕ و کارلێکی کولتووری زیاتر لە نێوان کەسانی وڵات و ناوچە جیاوازەکاندا کردووە، کە بووەتە ھۆی بڵاوبوونەوەی فۆرم و بەھا کولتوورییە جیھانگیرەکان. ئەمەش بووەتە ھۆی نیگەرانی لەبارەی یەکسانکردنی کولتووری و وەرینی ناسنامە نەتەوەییەکانەوە، چونکە خەڵک لە سەرانسەری جیھاندا زیاتر فۆرمەکانی ھاوشێوەی میدیا و کولتوری باو بەکاردەھێنن. تەکنەلۆژیای نوێی میدیا وایکردووە کۆمەڵگە ڕەوەندەکان پەیوەندییەکی بەھێز لەگەڵ وڵات و کولتوورەکانی خۆیاندا بپارێزن، سەرەڕای ئەوەی لە ڕووی جوگرافییەوە پەرش و بڵاون. پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا، مەکۆی ئۆنلاین و ئامرازەکانی پەیوەندی دیجیتاڵی ڕێگە بە ئەندامانی ڕەوەند دەدەن کە پەیوەندییان بە میراتی کولتووری، زمان و نەریتەکانیانەوە ھەبێت، ئەمەش ھەستکردن بە سەربەخۆیی و ھاودەنگی لە سنوورە نیشتمانییەکاندا پەروەردە دەکات.
لە کۆتاییدا، سەرھەڵدانی تەکنەلۆژیای نوێی میدیا شۆڕشێکی گەورەی لە شێوازی بەرھەمھێنان و دابەشکردن و بەکارھێنانی زانیاریدا کردووە، کە لێکەوتەی قووڵی بۆ کۆمەڵگا و سیاسەت و کولتوور دروستکردووە. لە کاتێکدا میدیای نوێ ئاسانکاری زیاتری بۆ دەستڕاگەیشتن بە زانیاری کردووە و تاکەکانی بەھێز کردووە بۆ بەشداریکردن لە گوتاری گشتیدا، بەڵام نیگەرانییەکانی سەبارەت بە تایبەتمەندی زانیاری ھەڵە و کاریگەری میدیای نوێ لەسەر ناسنامەی نەتەوەیی بە ھەمان شێوە ئاڵۆزە، کە توانای ئەوەی ھەیە ھەم گۆڕانکاری لە گێڕانەوە و ناسنامە نەتەوەییەکانی ئێستا بکات و ھەم بەھێزیان بکات. لە کاتێکدا بەردەوامین لە گەشتکردن بە دەرفەت و تەحەددیاتی سەردەمی دیجیتاڵیدا، زۆر گرنگە بە شێوەیەکی ڕەخنەگرانە لە ڕۆڵی میدیای نوێ لە داڕشتنی تێگەیشتنی بەکۆمەڵمان لە خۆمان و جیھانی دەوروبەرمان بکۆڵینەوە.
ئەوکات بەندە بەڕێوەبەری نوسینگەی کوردسات بووم لە بەغداد، ئەو رۆژە لە ئەنجومەنی حوکم بووم کە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی حوکم ھەبوو، چوونە ناو کۆشکی کۆماری زۆر قورس بوو چونکە ھێشتا ھەموو شوێنەکان بە دەست ئەمریکاوە بوو کە پۆڵ بریمەر حاکمی مەدەنی عیراق بوو، مام جەلال ٨ ستافی ھەبوو کە ھەویەیان بۆ کرابوو لەلایەن CPAەوە کە دەیانتوانی بچنە ناو کۆشکی کۆماریەوە، من یەکێک بووم لەو ھەشت کەسە کە کاری ڕاگەیاندنم دەکرد.
لە ھۆڵی کۆبوونەوە کاک ئازادی وێنەگر کە پێمان دەگووت ئازادی گیتار وێنەگری تایبەتی مام جەلال و سکرتاریەت بوو، ئەو چووە ژوورەوە بۆ وێنەگرتن و ھەم فۆتۆ و ھەم ڤیدیۆشی دەگرت بۆ کوردسات و ڕۆژنامەی ئیتیحاد و کوردستانی نوی و تەلەفزیۆنی گەلی کوردستان، واتە ھەموو میدیاکانی یەکێتی و زۆرجار میدیاکانی تریش وێنە و ڤیدیۆکانیان بەکاردەھێنا.
لە ڕاڕەوی کۆبوونەوەکە وەستابووم بینیم محەمەد بەحر علوم بە شڵەژاوی ھاتە دەرێ، دواتر د. مەحمود عوسمان کە ھەردووکیان ئەندامی ئەنجومەنی حوکم بوون. بەو پێیەی دکتۆر مەحمود ھەمیشە نێوانی باش بوو لەگەڵ میدیا و منیش دەمناسی لێم پرسی دکتۆر ئەو ھاتوچۆ و شڵەژانە چییە؟ پێی وتم "مام جەلال قەومانی" زۆر بووە مەراقم کە بزانم چییە و ئایا دەکرێتە ھەواڵ یان تێدەپەڕێت.
دواتر بۆ پاش نیوەڕۆ چوومەوە بۆ ماڵی مام جەلال لە یەکێک لە سکرتێرەکانم پرسی بۆ ئەوەی بزانم ئەو کۆبوونەوەیە بکەین بە ھەواڵ وتی بۆ ناچیتە ژورەوە ھەر خۆیەتی مام کەسی لانیە فرسەتە خۆت پێی بڵێ، ئەو بڕیارانە کاک ئازادی وێنەگریش نەیدەتوانی بیدات کە بڵاوبێتەوە یان نا و تەنھا ئەویش دەچووە کۆبوونەوەکانەوە بۆ وێنەگرتن، ئیتر چومە ژورەوە و مام جەلال چاکەتەکەی دابوو بەسەر کورسیەکدا و دانیشتبوو لەسەر کورسیەکی تر کە لە دەوری مێزێکی گەورە بوون و لەسەر ئەو مێزە زۆر ڕۆژ نان دەخورا و میوانەکانی مام جەلال کە دەھاتن لەو شوینە نانیان دەخوارد.
کوردسات گرنگی زۆری ھەبوو لای مام جەلال و ھەروەھا بەو پێیەی ھێرۆخان سەرپەرشتی دەکرد پشت و پەنایەکی گرنگ بوو بۆ کوردسات.
پاش سڵاو لێم پرسی ئەم کۆبوونەوەیەی ئەمڕۆ بکەین بە ھەواڵ؟ مام جەلال ناوی منی نەدەزانی پێی دەگوتم کوردسات، وتی ئا وەرە بنوسە، مام قسەی کرد و منیش دەستم کرد بە نوسین، لە ناوەڕاستدا ھەستمکرد فریا ناکەوم بۆ نوسین و وتم ئەمە مێژووی زۆر تێدایە و دەقیقە ڕەنگە ھەڵەیەک بکەم لەو ژمارانەدا، دیاربوو ئەو ڕۆژە مام جەلال زۆر کامەران بوو کە ئەو شەڕە گەورەیەی کردبوو و بەڵگەکانی خستبووە ڕوو، وتی "باشە، ئەو قەڵەمەم بەرێ" دەستی بۆ چاکەتەکەی ڕاکێشا کە لەناو چاکەتەکەی بوو، وەرەقەکانم خستە بەردەستی و دەستیکرد بە نوسین.
مام جەلال لەو سیاسیانە بوو دەیزانی ئەگەر ھەواڵێک گرنگ بێت دەبێت خۆی بینوسێت کە یەکێکیان لەبەر ئەوەبوو پەیامەکەی وەک خۆی بگات و نەک ڕاگەیاندن دەستکاری بکەن دووەم کە دەستوخەتی خۆی بوایە ئیتر کەس لە ڕاگەیاندن دەستکاری نەدەکرد، لە ڕووی زمانەوانیەوە ورد بوو پاشان خۆی یەکێک بوو لەوانەی بەشداری گەورە بوو لە زمانی ڕاگەیاندنی یەکێتیدا، کە دیارە یەکێتی زمانی نوسینی جیاواز بوو لە حزبەکانی تر.
مام جەلال کە لەسەر کاغەزێک بینوسیایە ئەگەر لاپەرەکە تەواوبووایە دەچووە دیوی دووەمی لاپەرەکە واتە نەیدەکرد بە پەڕەیەکی تر، جگە لەوەش دەستوخەتی زۆر جوان بوو، بە ئاسانی دەخوێندرایەوە.
ئەو وەرەقەیەی ئەو ھەواڵەی تیا نوسرابوو من لەلای خۆم بوو پاشان سکانم کرد و کە لە کاک ئازادم پرسی بۆ وێنە و ڤیدیۆکان کە من خەمم بوو ھەواڵەکە تێکستەکەی زۆر درێژە و پێویستە وێنەی ڤیدیۆمان زۆر بێت، ئەوەی باش بوو ھەم فۆتۆی جوانی گرتبوو ھەم ڤیدیۆش لە کاتێکدا ئەو کۆبوونەوەیە شڵەژانێکی زۆری دروستکردبوو ھەم لای سوننە و شیعەکان ھەم لای ئەمریکیەکان.
دواتر کاک ئازاد وێنە و ڤیدیۆکانی بۆ ناردین و فۆتۆکانیش بۆ ڕاگەیاندنەکانی تری یەکێتی نارد، ئێمەش بە ئێس ئێن جی ناردمان بۆ کوردسات لە سلێمانی و ئەو شەوە ھەواڵەکە بڵاوبووەوە.
لە ئێستادا ناکۆکی سیاسی نێودەوڵەتی و ململانێ سەربازییەکان لە زۆر شوێن سەریان هەڵداوە و دۆخی گەشەسەندن و ئاسایشی جیهانی ئاڵۆزە و جیهان پێی ناوەتە قۆناغێکی نوێی گێژاو و گۆڕانکاری. وەک سەرۆک شی جینپینگ ئاماژه‌ی پێكردووه كه جیهان "گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا دێت کە لە ماوەی سەدەیەکدا نەبینراوە". بە واتایەکی تر، جیهان جارێکی دیکە لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە هاتۆتە ناو "سەردەمی ململانێ".
ململانێی بەردەوامی فەلەستین و ئیسرائیل زیاترله سێ مانگە درێژەی کێشاوە و کاریگەرییە ناڕاسته‌وخۆكانی وردە وردە سەرهەڵدەدەن و ئاڵۆزی نوێ بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاد دەكه‌ن و تەحەدای نوێ و توند دەخه‌نه بەردەم سیستەمی حوکمڕانی جیهانی کە لە ئێستاوە به‌ش به‌ش بووە. ئاواتی ئاشتی و گەشەسەندن و هه‌ماهه‌نگی گه‌لان لە سەرانسەری جیهاندا بەهێزتر بووە، و ده‌نگی بانگەوازەكان بەرزتر بووە و کۆدەنگی گشتی بەهێزتر بووە. چین وەک وڵاتێکی گه‌وره و بەرپرسیار هەمیشە پابەند بووە بە بنه‌ماكان و له نێوان هه‌ماهه‌نگی و ڕووبەڕووبوونەوە هه‌میشه هه‌ماهه‌نگی هەڵبژاردووە، و له نێوان یەکگرتوویی و دابەشبوون هه‌میشه یه‌كگرتوویی هەڵبژاردووە، و له نێوان کراوەیی و داخستن هه‌میشه كراوه‌یی هەڵبژاردووە، و له نێوان ئاشتی و شەڕدا هه‌میشه ئاشتی هەڵبژاردووە، و لە نێوان فرەلایەنی و تاکلایەنەدا هه‌میشه فره‌لایه‌نی هەڵبژاردووە، و له نێوان دادپەروەری و سیاسەتی دەسەڵاتدا هه‌میشه دادپه‌روه‌ری هەڵبژاردووە. چین بەم شێوەیە پێشنیاری چارەسەرکردنی ئەو پرسیارانە ده‌كات سه‌باره‌ت به‌وه‌ی چ جۆرە جیهانێک بونیات بنرێت و چۆن بونیات بنرێت.
ماوه‌یه‌كی زۆر نییه، کۆنفرانسی ناوەندی کارەکانی پەیوەست بە کاروباری دەرەوە لە پەکین بە سەرکەوتوویی بەڕێوەچوو. ئەم کۆنفرانسه گرنگییەکی گەورەی هەیە. دەرئەنجامێکی گرنگی کۆنفرانسەکە بریتییە لە دیاریكردنی بونیاتنانی کۆمەڵگایەک خاوه‌ن داهاتوویەکی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی وەک بابه‌تی کاری دیپلۆماسییه‌تی چینی.
دە ساڵ لەمەوبەر سەرۆک شی جینپینگ دیدگای بونیاتنانی کۆمەڵگایه‌ك خاوه‌ن داهاتوویەکی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی خستەڕوو. لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا، دیدگاکە لە بیرۆکەوه بۆ کردار وه‌رگێڕاوه، گەرەنتییەکی کاریگەری بۆ پاراستنی ئاشتی جیهانی دابینکردووە، زەبری بەهێزی خستۆتە ناو پێشخستنی گەشەپێدانی جیهانی، و هه‌ماهه‌نگییه‌كی بەهێزی دروستکردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاستەنگە جیهانییەکان. لە لایەن کۆمەڵگای نێودەوڵەتییەوە بە گەرمی دەنگی داوەتەوە.
دیدگاکە بۆ ماوەی حەوت ساڵ دوا به‌دوای یه‌ك لە بڕیارنامەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا نووسراوەته‌وه، و لە بڕیارنامە یان ڕاگەیاندنی میکانیزمە فرەلایەنەکان وه‌كو ڕێكخراوی هه‌ماهه‌نگی شه‌نگه‌های و كۆمه‌ڵه‌ی برێكس جێگیرکراوە.
لە دەستپێشخەرییەکی چینییەوە بۆ کۆدەنگییەکی نێودەوڵەتی، لە دیدگایەکی ئومێدبەخشەوە بۆ کردەوەی جەوهەری و لە پێشنیارێكی چەمکییەوە بۆ سیستەمێکی زانستی گەشەی کردووە. وەک ئاڵایەکی شکۆمەند ڕابه‌رایه‌تی پێشکەوتنی سەردەمی كرتووە.
بە کورتی، لە بونیاتنانی کۆمەڵگایه‌ك خاوه‌ن داهاتوویەکی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی، ئامانج بونیاتنانی جیهانێکی کراوە و گشتگیر و پاک و جوانە كه چێژ لە ئاشتییەکی بەردەوام و ئاسایشی گشتگیر و خۆشگوزەرانی هاوبەش وه‌ربگرێت، ڕێگاکە بریتییە لە پێشخستنی حوکمڕانی جیهانی کە تایبەتمەندی ڕاوێژکاری بەرفراوان و بەشداری هاوبەشی هەیە بۆ سوودی هاوبەش، بنەمای ڕێنماییکردن بریتییە لە جێبەجێکردنی بەها هاوبەشەکانی مرۆڤایەتی، بنەمای بنەڕەتی لە بونیاتنانی جۆرێکی نوێی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندایە، ڕێنماییە ستراتیژییەکان لە جێبەجێکردنی دەستپێشخەری گەشەپێدانی جیهانی، دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی و دەستپێشخەری شارستانیەتی جیهانیدایه، و سەکۆی کارکردن بریتییه له هه‌ماهه‌نگی پشتێن و ڕێگای کوالیتی بەرز. لەسەر ئەم بنەمایە هەوڵدەدەین وڵاتان کۆبکەینەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاستەنگەکان و بەدەستهێنانی خۆشگوزەرانی بۆ هەمووان، و داهاتوویەکی گەشاوەی ئاشتی و ئاسایش و خۆشگوزەرانی و پێشکەوتن بۆ جیهانەکەمان به‌ده‌ستبهێنین.
ئێمە لە هەمان گوندی جیهانیدا دەژین. پەیوەندی و وابەستەیی نێوان وڵاتانی جیهان لە هەموو کاتێک زیاتر و نزیکترە. هیچ وڵاتێک ناتوانێت لە بەرامبەر ئاستەنگە جیاوازە زەقەکانی جیهانیدا بێ کاریگەری بمێنێتەوە. واتا چۆن دەبێت وەڵامی ئەو زنجیرە پرس و تەحەدا گەورانه بدەینەوە کە ئەمڕۆ جیهان ڕووبەڕووی دەبێتەوە! چین بانگه‌شه بۆ جیهانێکی فرە جەمسەری یەکسان و ڕێکوپێک و جیهانگیرییەکی ئابووریی سوودبەخش و گشتگیر بۆ هه‌مووان ده‌كات.
جیهانێکی فرە جەمسەری یەکسان و ڕێکوپێک، جیهانێکە کە تێیدا هەموو وڵاتان، بەبێ گوێدان به قەبارەیان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كرێت، و به‌كارهێنانی هەژموون و سیاسەتی دەسەڵات ڕەتدەکرێتەوە، و به‌شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌قینه دیموکراسی لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا به‌رز ده‌كرێته‌وه. بۆ ئەوەی پێشکەوتنەکان بەرەو فرە جەمسەری زیاتر، جێگیر و بونیاتنەر بە گشتی بمێننەوە، پێویستە ئامانج و بنەماکانی میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان لەلایەن هەمووانەوە ڕەچاو بکرێن، ئەو نۆرمانەی کە بە شێوەیەکی گشتگیر دانپێدانراون و بنچینەیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان بەڕێوەدەبەن، دەبێت لەلایەن هەمووانەوە پشتڕاست بکرێنەوە و پێویسته فرەلایەنی ڕاستەقینە جێبه‌جی بکرێت.
جیهانگیرییەکی ئابووریی سودبەخشی گشتگیر بۆ هه‌مووان ئەوەیە کە پێداویستییە هاوبەشەکانی هەموو وڵاتان و بەتایبەت وڵاتانی تازەپێگەیشتو دابین بکات و بە شێوەیەکی دروست چارەسەری ئەو ناهاوسەنگییە گەشەپێدانانە بکات كه لە نێوان و لە ناو وڵاتاندا لە ئەنجامی تەرخان نه‌کردنی سەرچاوە جیهانییەکانەوە سەرهەڵدەدات. گرنگە بەتوندی ڕووبه‌رووی دژه جیهانگیری و خراپ بەکارهێنانی چەمکی ئاسایش ببینه‌وه، دژایەتیکردنی هەموو جۆرەکانی تاکلایەنە و پارێزگاریخوازی، و بەتوندی ئازادکردن وئاسانكاری بۆ بازرگانی و وەبەرهێنان به‌رزبكه‌ینه‌وه، و تێپەڕاندنی ئەو کێشە پێکهاتەییانەی کە ڕێگرن لە گەشەسەندنی تەندروستانەی ئابووری جیهان، و جیهانگیرییه‌كی ئابووری کراوەتر و گشتگیرتر و هاوسەنگتر و سوودبەخشتر بۆ هەمووان دروست بكه‌ین.
لە ساڵی 2015، چین و عێراق هاوبەشییەکی ستراتیژییان دامەزراند و ڕێککەوتنی هه‌ماهه‌نگیان لەسەر دروستکردنی هاوبه‌شی پشتێن و ڕێگا واژۆ کرد، به‌مه‌ش هەرێمی کوردستانی عێراق بووه بەشێکی گرنگی بنەماڵەی پشتێن و ڕێگا. لەم ساڵانه‌ی دواییدا، ژمارەیەکی زۆر لە پڕۆژەکان بە هەردوو سوودی ئابووری و کۆمەڵایەتی لە هەموو بەشەکانی عێراقدا به هه‌رێمی كوردستانی عێراقه‌وه ڕەگیان داکوتاوە، و هه‌ماهه‌نگی ئابووری و بازرگانییەکانی دوولایەنە نزیکتر بوونه‌ته‌وه، ئەمەش بووەتە وێنایەکی زیندوو بۆ بونیاتنانی کۆمەڵگایەک خاوه‌ن داهاتوویەکی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی. ئەمڕۆ چین گەورەترین هاوبەشی بازرگانی عێراقە، عێراقیش سێیەم هاوبەشی بازرگانی چینە لەنێوان وڵاتانی عەرەبیدا، هەروەها هه‌رێمی كوردستانی عێراق بەشداری گرنگی پێشكه‌ش کردووە.
لە سەرەتای ساڵی نوێدا هەموو شتێک نوێ دەبێتەوە! ساڵی ٢٠٢٤ ساڵی ئەژدیهایە لە ساڵنامەی مانگی چینیدا. ئەژدیها هێمایەکی گرنگی کولتوری نەریتی چینییە، و هێمای خۆشگوزەرانی و بەختێکی باش و جۆرەها هیوا و چاوەڕوانی باشه. لە ساڵی نوێدا، ئێمه ئامادەین دەست له‌ناو ده‌ست لەگەڵ دۆستانمان له هه‌رێمی كوردستانی عێراق كاربكه‌ین بۆ پێشخستنی هه‌ماهه‌نگی پشتێن و ڕێگا، وهەوڵدان بۆ هه‌ماهه‌نگی قازانجی هاوبەش و گەشەپێدانی هاوبەش، دەوڵەمەندکردنی واتای هاوبەشی ستراتیژی نێوان چین و عێراق، و بە هاوبەشی لاپەڕەیەکی نوێی بونیاتنانی کۆمەڵگایه‌ک خاوه‌ن داهاتوویەکی هاوبەش بۆ مرۆڤایەتی بنووسین.
شەڕ و جەنگ دوو ناخۆشترین وشەن، کە رۆژانە سەدان جار لەم ناوچەیەدا دەیبیستین، لێکەوتەکانی دەبینین، کاولکاری و ماڵوێرانییەکانی بۆ چەندین ساڵ دەمێننەوە.
لەوەتەی لە ھەفتەی یەکەمی مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوەوە خولێکی نوێی شەڕ لەنێوان فەڵەستینییەکانی غەزە و ئیسرائیلییەکان ھاتۆتەئاراوە، ھەوری رەشی شەڕ و ماڵوێرانی رویکردۆتەوە ناوچەی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست، ترسە راستەقینەکەش لەوەدایە ململانێ خوێناوییەکە بەردەوام بێت و ژمارەیەکی زۆر قوربانی لێبکەوێتەوە و ژیانی دەیان ھەزار منداڵ و ژن و خەڵکی سڤیل بکەوێتە مەترسییەوە.
بەھۆی درێژەکێشانی ئەو جەنگەوە، لە ھەندێک وڵاتی ناوچەکەدا بارگرژی دروستبوە، تائێستا پێکدادانەکان لە عیراقدا سنوری درۆنی تێنەپەڕاندوە، بەڵام بونی ورە وری شەڕ خۆی لەخۆیدا مەترسیدارە، لەکاتێکدا وڵاتەکە ئەوەندە نابێت لە شەڕێکی سەختی دژبە تیرۆر رزگاری بوە و دەرھاویشتەکانی بەسەر زۆر ناوچە و لەسەر زۆر کەسیش ماوە.
لە روانگەی ماندوبونی عیراقییەکان بەدەست شەڕ و ماڵوێرانی بەردەوامەوە، دەنگێکی بەھێز ھەیە، کە دەڵێت؛ چیتر شەڕمان ناوێت.
رەنگە گەلانی عیراق یەکێک بن لەو گەلانەی بەدرێژایی مێژووی کۆن و نوێ زۆرترین رۆژگاری رەش و تاریکیان بەڕێکردبێت، زۆرترین ھێرش و پەلاماری خوێناوی تێیدا رویاندابێت، بۆیە بە حەق عیراق و عیراقییەکان بە ھەموو نەتەوە و پێکھاتەکانییەوە ماندون، ھیلاکن، حەوسەڵەیان نەماوە بۆ ئەو ھەموو پێکدادانەی ھەر دەبێت لەم ناوچەیەدا بێت.
بەپێچەوانەوە، حەزی ژیان، بەختەوەری، ئایندەیەکی گەش و وڵاتێکی گەشەسەندو بەشێوەیەکی باش لای زۆرینەی خەڵک گەشەی کردوە، تێگەیشتنێکی تەواو ھەیە بۆئەوەی ناکرێت ھەتا ماوین لە جەنگ و شەڕی داسەپێندراودا بین، دەبێت ھەموانیش پشتگیری ئەم تێڕوانینە بکەن.
با تەماشایەکی شارە وێرانکراوەکان بکەین، با سەیرێکی دۆخی ئاوارە و راگوێزراوان بکەین، بزانین لە چی سەختییەکدا ساتەکانی ژیان بەڕێ دەکەن. چۆن ژیانە ئارامەکەیان لێتێکچوە و لە دڵەڕاوکێیەکی نەبڕاوەدا دەژین.
لە نزیکترین روداودا، نزیکەی ١٠ ساڵ لەمەوبەر ھەزاران کەس بەھۆی پەلاماری داعشەوە ئاوارەبون و ماڵوحاڵی خۆیان بەجێھێشت و روویان لە کەمپەکانی ئاوارە و پەنابەران کرد لەناو ھەرێمی کوردستاندا، سەرەڕای رەوشی خراپی ئابوری، بەڵام ئەرکە مرۆییەکە جێبەجێکرا، ھەندێک لە رێکخراوە ناحکومییەکانیش رۆڵی بەرچاویان لە بەدەنگەوەچونی کەسانی لێقەوماودا ھەبوو، کە دیارترینیان رێکخراوی منداڵپارێزی کوردستان بوو، ھەموو توانا مرۆیی و داراییەکانی خستە خزمەتی ئاوارەکان و باوەشی گەرمی بۆ منداڵانی خێزانە ئاوارەکان کردەوە.
سەرەڕای ھەموو پاڵپشتییەک بۆ ئاوارەکان، بەڵام وەک خاتوو شاناز ئیبراھیم ئەحمەد خانمی یەکەمی عیراق لە دیدارێکی کەناڵی "روئیا"ی ئوردنیدا دەڵێت، کەمپ ھەر کەمپە و ژیان تێیدا ئاسان نییە، خەڵک بە حسابی ماوەیەکی کاتی رووی لێدەکەن، بەڵام بە ناچاری بۆ چەند ساڵێک تێیدا دەمێننەوە.
لەکاتێکدا رێکخراوی منداڵپارێزی کوردستان پاراستنی منداڵانی کردۆتە کاری لەپێشینەی خۆی، بەڵام پلانی بۆ ئەو ئاوارانەش ھەبوو، کە بە ناچاری پەنایان بۆ بردوە، لەئێستاشدا ھەرچەندە رەوشی ئابوری و دارایی لە ھەرێمی کوردستان لەوپەڕی خراپیدایە، بەڵام ئەرکی مرۆیی خۆی ھەر جێبەجێ دەکات و باخچەی ساوایان و چالاکییە جۆراوجۆرەکان و یاریگای وەرزشی بۆ کەمپێکی وەک ئەوەی عەربەت بەباشترین شێوە بەڕێوەدەبات.
ئەو غەمەی ئێستا ھەیە، راستەقینەیە، ترسەکە گەورەیە و بە دەستەجەمعی دەبێت کاربکرێت بۆ دورخستنەوە و کۆتاییھێنان بە شەڕێک، کە تەنھا خەڵک زیانی تێدا دەکات و کەس براوە نابێت.
زۆرن ئەوانەی لە بوارە جیاجیاکاندا پێشمەرگە ئاسا تێدەکۆشن و هەوڵی بەرەوپێشبردن و پاراستن دەدەن.
میدیا لە ژیانی مرۆڤەکاندا رۆڵی کاریگەری هەیە.
لە رێگای میدیاوە دەکرێت گۆڕان لە کۆمەڵگادا بکرێت و بەرەو پێشەوەی ببرێت.
میدیا بە چەندەها جۆر و لە چەند رووێکەوە دەتوانێت کاریگەری لەسەر رەوتی ژیان و کۆمەڵگا هەبێ.
ئەرکێکی سەرەکی میدیا پاراستنی سەروەریە مێژوییەکانە لە لەبیرچونەوەو لەناوچوون ئەو سەروەریی و شانازیانە بگوازێتەوە بۆ نەوەی داهاتووە لە رێگای دۆکۆمێنتریەوە.
هێرۆخان ئەو ئەستێرەیەی لە ئاسمانی شۆڕشی نوێ دا دەدرەوشێتەوە نەک تەنها وەک سیاسەتمەدارێک و پێشمەرگەیەک، بەڵکو وەکو کامیراومێن و فۆتۆگرافەرێک.
هێرۆخان بە کامێرا ڤیدیۆکەی و کامیرە فۆتۆگرافەکەی هەموو چرکە و ساتەکانی خەبات و بەرەنگاری و ستەمەکانی داگیرکەری ئەرشیف ئەکرد.
ئەو ژنە باریکەلەیەی بە کامیرەیەکی کۆنی چەندەها کیلۆیی سەرشانیەوە داستانەکانی پێشمەرگەی تۆمار دەکرد و چاوێکەوتنی لەگەڵ ئەنجام ئەدان.
ئەو ژنەی دەیزانی بەڵگەی مێژووی چەندە بەنرخ و گرانبەهایە و چۆن لە رێگای گفتوگۆ لە زاری پێشمەرگەوە داستانەکان بگوێزێتەوە.
ھێرۆخان پێشمەرگەی کامێرا لەشان
ئەو سەرکردە ژنەی بڕوای تەواوی بە ئەرشیفسازی و کاریگەری راگەیاندن ھەبوو
رۆژگار دەرفەتی دا بەشێک لە خەونەکانی بھێنێتە دی و پێشکەشی کوردستانی بکات.
بە دامەزراندنی تەلەفزیۆنی خاک و کەناڵی کوردسات کە لە ھەناوی ئەو کەناڵانەدا بەرنامەی رەخنەیی و رای جیاواز و ھونەرو فەرھەنگ بەمەودای فراوان رەنگی دابوەوە.
لە سەردەمێک دا کە سۆشیال میدیا نەبوو وە کەناڵی ئۆپۆزسیون بوونی نەبوو، لەم کەناڵانە لە رێگای بەرنامەی بەرنامە و چەندەها بەرنامەی جیاوازەوە رەخنە لە حکومەت و دەسەڵات دەگیرا.
یەکەم فیلمی کارتۆنی دۆبلاج کراو بە زمانی کوردی بۆ منداڵان پەخش دەکرا.
ھەر بەوەشەوە نەوەستا گۆڤاری خاک و سیخورمەی وەک بڵاوکراوەی کاغەزین خستە سەر سەرمایەکانی، توانی زمانێکی نوێ لە رەخنەی تەنز ئامێز و کەشکۆڵی توانج لە کەموکوڕیی و نادادیەکان بگیرێت.
ئەو خەونی گەورەتر لە حزبایەتی ھەبوو بۆیە بیرۆکەو داھێنانەکانی لەسەرووی خواستی حزبیەوە بوو ئەو لە بۆتەقەی بابەتی نیشتمانی و نەتەوەیی و مرۆڤایەتیدا ھاوکاری و یارمەتیدەری پرۆژەو بەرنامە میدییایەکان بوو.
زۆری دەکردو زۆری دەبەخشی بەڵام کەمترین خۆپیشاندان و خۆ دەرخستنی ھەبوو، کەم دوو، بەڵام زۆر بەخشش.
بەشێک لە میدیاکارە پرۆفیشناڵ و دەرکەوتوەکانی کوردستان لە سەرچاوەی ئەو میدیایانەوە دەرکەوتن کە ھێرۆخان پاڵپشتی بوە.
کەواتە نەک ھەر بۆ کەناڵی میدیا بەڵکو بۆ پێگەیاندن و دەرکەوتنی میدیاکاری باش و پرۆفێشناڵیش ھێرۆ خان لەم بوارەدا شوێن دەستی دیارە.
ھێرۆخان لەو سەرکردە دەگمەنانە بوو لە کاتی ئاڵۆزیەکاندا دەیویست میدیا رۆڵی ئاو ببینێ بۆ دامرکاندنەوە نەک رۆڵی بەنزین بەو تێرمەش ھانی میدیاکانی دەدا لە کاتی قەیرانەکاندا بەرپرسانە بەرخورد بکەن.
لەناو ئەوجی کێشمەکێشەکانی سیاسەت و بابەتی ھەڵبژاردن و شەڕە دەنووکی میدیاکاندا
ئەو کەناڵانەی ھێرۆخان سەرپەرشتی دەکرد بەھێمنی و بەشنەی شەماڵ و چەپکە گوڵەوە زانیاری ئەبەخشی بە خەڵک و پیشان دەدرا خزمەت تەنیا لە رێگەی سیاسەت و بەرنامەی سیاسیەوە ناکرێ و ژیان بەرفراوانترە لەو تەسکبینیەی لەناو شەڕەکانی ئایدۆلۆژیادا ھەیە.
لەسەردەمی پێش گەشەکردنی سۆشیال میدیا نەبوونی فەیس بوک و ئەنستاگرام و تیکتۆک لەکوردستان، ئەو پرۆژە رەخنەییەکانی لە حکومەت و ھەڵەی دامودەزگاکان بە شێوازی تەنزو بە ھونەر ئاراستە دەکردن.
لەو بوارەشدا ئەرشیفێکی گەورە ھەیە کە ھەموو ئەو چالاکی و ھەوڵی چاکسازیانە بە بیرۆکەو پشتیوانی ئەو ژنە سەرمەشقەی کوردستان بوو.
لەکاتێکا گەورەکان لە دەست چەماندنەوەدابون ھێرۆخان خەمی مناڵانی بوو بەھەموو شێوەیەک ھەوڵی ئەدا پەروەردەیەکی بنچینەیی نوێ بۆ مناڵانی کورد بونیات بنێت، دەرکردنی گۆڤاری مناڵان و گۆڤاری پەپولە دیاریەکی میدیای مناڵان بوو کە دەیگەیاندە باخچەی ساوایان و قوتابخانەو کتێبخانەی شارەکان.
لەم بوارەدا بەتایبەتی چەند شیکردنەوە بکرێت و بگەڕێینەوە بۆ ئەو دەمانەی کەناڵەکان دەستیان بەکارو چالاکی کرد
تێگەیشتن دروست دەبێت چ شۆڕشێکی میدیایی کرد ھێرۆخان لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی چەکداریی.
نازناوی پێشمەرگەی کامێرا لە شان بەشان و باڵای زراڤی ئەو ئەبڕم و لە یادی میدیاکانیدا یادی ئەویش دەکەم.
کێ کەرکوکی لە لێواری کەوتن پاراست ؟
لەدوای ئەنجامدانی ریفراندم و رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر کەرکوک بەخراپترین رۆژەکانیدا تێپەڕی و لە لێواری کەوتن نزیک بوەوە، بەجۆرێک رۆژ لە دوای رۆژ رووبەڕویی بارو دۆخێکی دژوار و نەخوازراوتر دەبوو کە ئەمە بۆ ھەر کوردێکی خاوەن ویژدان و ناسنامەی کورد بوون ئەو پەڕی ماییەی ئازار و خەمێکی قوڵ بوو.
ماوەی شەش ساڵە کەرکوک چووەتە ژێر چەپۆکی دەسەڵاتێکی خۆسەپێن و دوور لە ھەناسەی پێکەوە ژیان شارەکە بەڕێوە دەبرێت، دەسەڵاتێکی نامۆ بەشارێکی زیندوی خاوەن پرسێکی نشتیمانی و نەتەوەیی رەوا، ئەو دەسەڵاتەی کەرکوک لەم چەند ساڵەدا ئەوەی پێیکرا بۆ دژایەتی نەتەوەی کورد دەستی نەپاراست و بێ دڵی نەکرد لە بچوکردنەوە و لەقاڵبدانی پێکھاتەی کورد لە پارێزگاکەدا، دۆخێک بەتامی سەردەمی رژێمی لەناوچووی بەعس، روونە ئەگەر ئەم ئەقڵێتە بەردەوام بوایە لە شارەکەدا کورد لەسایەیدا چی دیکەی بەسەر دەھات و دۆخی بە کوێ دەگەیشت !
کەم نەبوون ئەوانەی پێیان وابوو ئەستەمە جارێکی دیکە کورد بتوانێت باری لاری کەرکوک راستبکاتەوە و دەسەڵاتی شارەکە وەربگرێتەوە, تەنانەت ھەبوو دەیانوت جارێکی دیکە کورد ناگەڕێتەوە بۆ ئەو پێگەیەی کە لە پێش ١٦ ئۆکتۆبەر ھەیبوو لە کەرکوک، بەڵام بینیمان لە ئان و ساتێکدا چی روویدا !
بومەلەرزەکەی ١٨ دیسەمبەر کە خۆی لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێداقدا بینییەوە کۆتایی بەھەموو ئەو گرەو فاڵگرتنەوانە ھێنا کە شەش ساڵ بوو گوێی ھەمووانی پێ قان درابوو، سەرەتای دەرکەوتنی خۆری ھیوا ھێواش ھێواش کۆتای بەو زوڵمە دەھێنێت کە چەند ساڵێکە لە کەرکوک دەسەڵاتی خۆسەپێن بەردەوامی پێ دەدات بەرامبەر بە پێکھاتەی رەسەنی شارەکە، کورد قۆناغێکی نوێی لە پارێزگاکەدا دەست پێکردوە و وەک ھەمیشە پێکھاتەی ژمارە یەک و خۆی خاوەنی ناسنامەی رەسەنی شارەکەیە.
وەک رۆژی رووناک دیارە کێ جادوی کەوتنی کوردی لە کەرکوک بەتاڵ کردەوە؟ بۆ مێژوو ئەو ھێزە بەتەنیا یەکێتی بوو کە دووبارە ھیوا وئومێدو ئیرادە ومتمانە و توانا و پێگەی بۆ کەرکوک گەڕاندەوە و نەیھێشت کەرکوک بۆ ھەمیشە بکەوێت، چونکە پێی وابوو کەوتنی کورد لەکەرکوک واتا کەوتن و کۆتایی پرسێکی رەوای خاوەن ھەزاران شەھید و قوربانی، کەوتنی کورد واتا کەوتنی خەبات و شۆڕشی رەوای گەلێک کە زیاتر لە سەدەیەکە لەپێناو کەرکوکدا خەبات دەکات، ھەڵکشانی بەرچاوی دەنگەکانی یەکێتی لە پارێزگاکەدا بۆ ھەمیشە ئەو خەونەی نەیارانی کوردی کردە خۆڵەمێش و ھەموانی توشی شۆک و بێ ھیوای کرد. لە کاتێکدا ئەگەر ئەم جارە کورد لە شارەکەدا پێگەی لاواز ببوایە نزیک بوو بۆ ماوەیەکی دوور مەودا ئەم پارێزگا کورد نشینە گرنگە لە دەست بدەین و بە ئاسانی نەتوانین بەدەستی بھێنینەوە ، چونکە ھەڵبژاردنەکە نەخشەی داھاتووی شارەکە دووبارە بنیات دەنێتەوە.
زۆر ھۆکار ھەبوون وایکرد یەکێتی لە کەرکوک دەنگەکانی بۆ دوو ھێندە زیاد بکات بەبەراورد بە ھەڵبژاردنی ٢٠٢١، کە دیارترینیان لە دوای رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر یەکێتی کەرکوک و خەڵکی شارەکەی بەتەنیا بەجێ نەھێشت و لەپاڵ داوا و ئازار و خەمەکانیاندا مایەوە و ھیچ فشارێکی ناوخۆیی و ھەرێمایەتی نەیتوانی ئەم حزبە لە کەرکوک وخەڵکەکەی داببڕێت بەڵکو ھەموو کاتێک کەفشارەکان زیاتر دەبوون یەکێتی توندتر دەستی بەوپەتەوە دەگرت کە ئەوی لەگەڵ کەرکوک و خەڵکەکەیدا گرێ دابوو. ھەروەھا راستگۆبوو لەگەڵ پەیامەکانیدا بۆ پارێزگاریکردن لەماف و داخوازییە رەواکانی خەڵکی کەرکوک و پێشتر زۆر ھەوڵیدا کۆتایی بەودەسەڵاتە بەوەکالەتە بھێنێت کە بەزۆر و زووڵم خۆی سەپاندبوو بەسەر شارەکەدا، ئەو تۆمەتانەش کە بەھۆی رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەرەوە خرایە پاڵ یەکێتی ھیچی لە بارودۆخەکە نەگۆڕی و نەیتوانی پێگەی یەکێتی لە شارەکەدا لاواز بکات چونکە یەکێتی راشکاوانە مامەڵە لەگەڵ ئەم تۆمەتانەدا دەکرد و بەھۆی نەسەلماندنیانی نەیتوانی خەڵکی کەرکوک لە پشتوانی یەکێتی سارد بکاتەوە، زۆر لایەنیش ھەوڵیاندا ئەم بۆچونە لای خەڵکی شارەکە بچەسپێنن بەڵام بینیمان و دەرئەنجامی ھەڵبژاردنی ١٨ دیسەمبەر دەی خست بەھۆی ١٦ ئۆکتۆبەرەوە خەڵکی کەرکوک نەک سزای یەکێتیان نەدا بەڵکو پاداشتیان کرد، ئەوەیان لەیاد نەکرد تەنیا پێشمەرگەی یەکێتی بوو دەبابە بەسەر لاشەی رۆیشت،
جگەلەوەش لەم ھەڵبژاردنەدا بەرپرسانی یەکێتی زۆر ھەستیارانە مامەڵەیان لەگەڵ پرسی کەرکوکدا کرد و بەو پەڕی ووردی وووریاییەوە ھەموو ئەگەر و بژاردەکانیان تاوتوێ کرد و لەبەرچاویان گرت و ھەستی نەتەوەیی خەڵکیان تەواو جۆشدا، ئەوشێوازی بانگەشەو بەشداریکردنەی بەرپرسانی یەکێتی تەکنیکێکی نوێبوو بۆ بەخشینی گۆڕوتین و جۆشدانی ھەست وسۆزی خەڵک بۆ بەشداریکردنیان لە ھەڵبژاردنەکەدا،
لەسەرو ھەمووشیانەوە بەشداری فراوان و گرنگی خودی سەرۆکی یەکێتی بافڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی لە کەمپینی بانگەشەی ھەڵبژاردن و ئامادەبونیان و شێوازی بەشداریکرنیان لە نێو ئاپۆڕای خەڵکی کەرکوکدا , ئەو پەیامە نیشتمانی و نەتەوەییەی کەسەرۆکی یەکێتی ئاراستەی خەڵکی کرد و قسەی دڵی ئەوان و یەکێتی کرد زۆر بوێرانەو راشکاوانە بوو کە ووتی ئێمە ھیچ کات خەڵکی کەرکوکمان بەجێ نەھێشتووە و بەجیایان نەھێڵین و بۆ ھەمیشەش لە گەڵیان دەبین و تاگەیشتن بە ماف وئامانجەکانیان دەجەنگین و کۆڵنادەین ئەوە ئێمەین خاوەنی راستەقینەی کەرکوک.
ھەڵبژاردنی حکومەتی خۆجێی کەرکوک کە ١٨ ساڵ بوو ئەنجام نەدرابوو زۆر شتی گۆڕی و زۆرێک لە مەترسی و ھەڕەشەو ئەگەرەکانیشی پوچەڵ کردەوە, ئەگەر کورد دەنگێکی کەمی بھێنایە و بە جیاوازییەکی زۆر پێکھاتەی عەرەب و تورکمان پێش کورد بونایە ئەوکات دەمانبینی عەرەب و تورکمان چەند بێ باک و کوردیش چەند سەرکز و زەلیل .
لەکاتێکدا کورد سەنگ و بوونی خۆی لەم ناوچانە تا رادەیەکی زۆر پاراست کە بۆ لایەنە عەرەبی و تورکمانەکان تا ئێستاش جێگەی تێڕامان و شۆکێکی گەورەیە، جێگەی سەرسوڕمانە لە نێوخۆی خۆمان ھەندێک حزبی بچوکی ھەرێمی کوردستان (بەروویەکی زەردەوە) لەبری دان نان بەشکست دوای ھەڵبژاردنەکە کەوتونەتە قسەی بێ بنەما و بێ بایەخ کردنی ئەوەی بەدەست ھاتووە , لە کاتێکدا خۆیان بەھەموو ھێز و بانگەشەی قەبەیان و پەنجە راوەشاندنیان نەک نەیان توانی خەونی گەیشتن بە کورسی پارێزگای کەرکوک وەدی بھێنن بەڵکو نەیان توانی تەنیا یەک کورسی لە ئەنجومەنی پارێزگاکەش بەدەست بھێنن! حزبەکانی دەرەوەی یەکێتی دەبێت ئەوەیان لە بەرچاوبێت ئەگەر یەکێتی نەبوایە کەرکوک دەبووە چیرۆکێکی ئازار بەخشی دیکەی میلەتەکەمان , بۆ ئەمە دەبێت سوپاسی یەکێتی بکەن کە توانی ئەو ترسە بڕەوێنێتەوە و بۆ لەمەودوا دەتوانن بەجلی کوردییەوە و بەبێ ترس سەردانی کەرکوک بکەن و روویان بێت بڵێن کوردین .
تەنیا بۆ ساتێکیش بێت وەک کوردێک دوور لە چاویلکەی بەرژەوەندی حزبایەتی بیھێننە پێشچاوت ئەگەر لەم ھەڵبژاردنەدا یەکێتی ھاوشێوەی پارتی دوو کورسی بەدەست بھێنایە نەک پێنج کورسی و بەھەموو پێکھاتەی کورد خاوەنی چوار کورسی بوایە نەک حەوت کورسی، ئەو کات کورد پێگەو سەنگی لەکەرکوک چۆن دەبوو رووبەڕووی چی دەبویەوە؟ بەدڵناییەوە ھەر بە رۆژی رووناک کورد لە شارەکەدا نەک پەراوێز دەخرا بەڵکو ئەستەم بوو بە ئاشکرا بە کوردی قسە بکەیت نەک شەڕی گەڕانەوەی کەرکوک و بەدەستھێنانەوە ناسنامە دزراوەکەی بکەین, ئەوەتا کورد زۆرینەیە لە شارەکە دا ھەر دوای ئەنجامەکان تەنیا لەبەر ئەوەی گەنجێکی کورد جلی کوردی لەبەردایە چۆن لە ناوجەرگەی شارەکە ھێرش دەکرێتە سەری و ئازار دەدرێت و سوکایەتی پێ دەکرێت ,بەداخەوە ئەمە دۆخی راستەقینەی کەرکوکە دوای ریفراندرم و لە دەستدانی دەسەڵاتی شارەکە لەلایەن کوردەوە ،
ھەرچۆنێک بێت ئێستا کە کورد قۆناغی دژواری لە کەرکەک تێپەڕاندووە کاتی ئەوەیە لایەنە کوردستانییەکان لە ناوچە دابڕێندراوەکان دەستبادان و ململانیەی سیاسی وەلا بنێن، بەتایبەت پارتی و یەکێتی یەک ھەڵوێست بن لە دانانی پارێزگارێکی کورد بۆ شارەکەو راستکردنەوەی ھەموو ئەو زوڵم ونادادییەی کەدەسەڵاتی خۆسەپێنی شارەکە بەرامبەر بە کورد کردوویەتی و ھاوشێوەی دوای ساڵی ٢٠٠٣ پارێزگارێکی کورد بۆ شارەکە دابنێن و کار لەسەر گەڕانەوەی متمانەبکەنەوە لەنێوان ھەر سێ پێکھاتەی سەرەکی شارەکە " کورد و عەرەب و تورکمان " بۆ ئەوەی ئەو کلتوری پێکەوەژیانی ئاشتیانەی نێوان پێکھاتەکانی شارەکە دووبارە زیندوو بکرێتەوە و ھەر پێکھاتەیەک بە ھێندەی سەنگ و قورسایی خۆی پێگە و رۆڵی بۆ بگەڕێتەوە وھەموو پێکھاتەو دەنگ و رەنگە جیاکانی شارەکەش بەئاشتی و ئارامی پێکەوەبژین و سەردەمێکی نوێ لە بوژانەوە و ئاوەدانی لە پارێزگاکەدا دەست پێبکات و خەڵکی کەکوک بە ئارامی و خۆشگەزەرانی و دوور لە ململانیەو ئاڵۆزی ژیان بەڕێ بکەن، تەنیا بەمە کەرکوک دەبێتەوە بە خاوەنی ئەو ناسنامەیەی کە بەشێکی دانەبڕواو زیندووە لە مێژووەکەی لەم ساڵانەی دوایدا بەزڵم و سەتەم لێی زەوت کرا…
مەریوان عەبدوڵا
دوای ژیانئاوایی مام جەلال یەکێتی پێویستی بەسەرێکی بەھێز و گەورە ھەبووە تا جەستەگەورەکەی ڕاگرێت، سەرێک کە توانای باڵانس و کارلێکی ڕۆحی ھەبێت لەگەڵ جەستە و تەواوی خانەوشانەکانیدا، سەرێک کە قودرەتی ئاراستەکردن و کۆکەرەوەی بیر و جوڵەکانی تەواوی خانەکانی جەستەی بێت، ئێستا کەیەکێتی سەرکردە و ڕابەرێکی ھەیە، بڕیار و کۆدەنگی و سیاسەتی ڕوونی ھەیە.
ئێستا کە یەکێتی ئەم سەرەی ھەیە خۆی کۆک و کۆکراوەیە، دەتوانێت بەڕوونی سیاسەت بکات و پێگەو سەنگی خۆی بپارێزێت، خاڵێکی دیکەی یەکێتی کە ڕوونە، ئەویش نەخەوتن لەسەر مێژوو ڕابردووی خۆی بەڵکوو ھەوڵدەدات بەئاراستەی نوێ و سیاسەتی دیفاکتۆی ئەمڕۆ ھەنگاو بنێت، ئەمەش وایکردووە لەنێوان گووتاری نەتەوەیی و گووتاری مۆدێرن و سەردەمی باڵانس ڕاگرێت، بەجۆرێک کە خاوەندارییەتی گووتاری نەتەوەیش بۆخۆی مسۆگەرکردووە، لەھەڵبژاردنی ٢٠٢٣/١٢/١٨ ی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق بەڕوونی دەرکەوت.
خاڵێکی دیکە یەکێتی تەواوی وتاری پۆپۆلستی پوچەڵکردەوە و توانیشی لەناو گێژنگی پەرتەوازەیی ماڵی کورد، سیاسەتی خۆی بکات و گرەویش بباتەوە و بەجۆرێکی تر کورد بباتەوە سەر ھەرەمی ھاوکێشەی سەرکەوتنەکان، لە کەرکوک و ناوچەکانی تر، یەکێتی پەیامی ئەوەیدا کە شەڕی کوردبوون و خاک میراتی خۆیەتی و دەبێت ژیرانە و حەکیمانە ئەنجامبدرێت. گرفتی ڕابردووی یەکێتی نەبوونی سەرێکی بەھێز و کارێگەر بووە، ئێستا کەخاوەنی ڕابەر و سەرۆکە، بێگومان خاوەنی سەراو جوگرافیای گەورەی سیاسییە، ھەڵبژاردنی ئەم جارە بۆیەکێتی دوو ڕەھەندی ھەیە، یەکەم ڕەھەندی نیشتمانی دووەم ڕەھەندی باڵانسی ھێز و خاوەندارییەتی، لەئێستادا ڕابەرایەتی گووتاری نەتەوەیی بەفعلی لای یەکێتییەو دەبێت لەئاست ئەو خاوەندارییەتیەدا بێت. شەڕی خاک و خەڵک یەکێتی دەبێت بیکات، باری لاری سیاسەت و ئابووری و ھتد ڕاست بکاتەوە لەناوەچەکە.
یەکێتی کەتوانی لەبەرژەوەندی چاکەی گشتی ھەنگاوبنێت، ڕای گشتیش وەڵامی دایەوە ئەمڕۆ بەرھەمی ئەو ھەنگاو و سیاسەتەیە کە لەماوەیەکی کەمدا سەرۆک و یەکێتی ھەڵیانگرتوون. پێشموایە کاتی ئەوەیە ھەموان بەدەوری گوتار و سیاسەتی یەکێتیدا کۆببنەوە، بەتایبەتی ئەو ھێز وگروپانەی عەوداڵی ھاوسەنگی ھێز و یەکڕیزی کوردن. دوای ئەو ھەموو ململانێ و ترازانە یەکێتی دەتوانێت کۆکەرەوەی ھەموانبێت. لەئایندەیەکی نزیکدا بەشی دووەمی پانۆرامای ڕووداوەکان دەبینین و کورد دەتوانێت یاریکەرێکی بەھێزبێت و یەکێتیش ئەو ھێزە دەبێت کە ھاوکێشەکان بۆ مەسڵەحەتی کورد بگۆڕێت.
کات و ڕۆژەکانی ئەم دواییەی یەکێتی و ھەنگاو و بڕیار و سیاسەتەکەی ئەوەی پێوتین یەکێتی ھەمیشە ھێزی کاریگەربووە، وەلێ نەبوونی سەرێکی بەھێز و بڕیاردەر گرفتی گەورەی بۆ دروستکردووە ئێستا کە سەرۆکی بڕیار و سیاسەت و ژیری ھەیە یەکێتیش ھێزی ھاوکێشە گەورەکان و براوەی چۆنایەتییە لەناوچەکە...
لەنوسینێکی دیکەدا لەکاتی ھەڵمەتەکانی بانگەشەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا، ئاماژەمان بەوەدابوو، کە دەربازکردنی ئەم دۆخە ناھەموارەی بەسەر گەلەکەمان و دەستکەوتە وەدیھاتووەکانیدا ھاتووە، تەنھا یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دەتوانێت ببێتە فریادڕەس و ئەم واقیعە چەق بەستووەش بگۆڕێت.
بەر لەتۆمارکردنی لیستی ھێزە سیاسییەکان لەلایەن کۆمیسۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان، سەرۆک و سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بەمەبەستی گێڕانەوەی خۆبەڕێوەبەری ئەم ناوچانە لە ڕێگەی خەباتی دیموکراسی و پرۆسەی ھەڵبژاردندا، سەردانی ھەموو ھێزە سیاسیەکانی کوردستانیان کرد، تکایان لێکردن، یەک لیستی ھاوبەشی کوردستانی، لەناوچە جێناکۆکەکانی دەرەوەی ھەرێمی کوردستان دروست بکرێت، جگە لە حزبی شیوعی کوردستان، کەس بەدەم داواکەی یەکێتیەوە نەھات، بەداخەوە ھەندێکیان لەبەر غروری سیاسی و حساب نەکردن بۆ ھەستی دڵسۆزانەی دەنگدەری کورد و ھەندێکیش بەھۆی وابەستەبوونیان بە ئەجێندای ئەملاو ئەولا، ئەم ھەوڵە نیشتمانیی و نەتەوەییەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان لەباربرد، بەڵام کاتی دەستپێکردنی داستانی دەنگدان دەنگدەرە ئازاو بەھیممەتەکانی کورد، سزایەکی ئەوەندە قورسی ھێزە مەغرورەکانیاندا، پێویستە تامردن لەبیری نەکەن، لەبەرامبەر پەرۆشی بۆ یەکڕیزی، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیشیان، بردە سەری سەرەوەی شانازیەکانی خۆیان، وەک ھێزێکی داکۆکیکار لەماف و داخوازیەکانیان.
جێگەی وەبیر ھێنانەوەیە، لەدوای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەساڵی ٢٠٢١ گەلەکەمان ڕەش و سپی ناو تەپوتۆزی سیاسەتی ھەڵە زۆر جوان لەیەکتر جیا دەکاتەوە و زۆریش بەئاگایانە، سزای ئەو ھێزە سیاسیانە دەدات، کەدژی خواستەکانی گەلی کوردستانن و بوونەتە ھۆکاری برسیکردن و بەرتەسککردنەوەی ئازادیەکان.
ھێشتا کات ماوە، بۆ ئەوەی بیەوێت ھەڵەکانی خۆی ڕاست بکاتەوەو کۆتایی بەکەتن و گۆبەندەکانی بھێنێت و ڕەچاوی بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانیی کوردستانی و ھەمیش عیراق بکات، ئەگەر نا سزاو نەفرەتی داھاتووی گەلەکەمان زۆر قورسترو بەئازارتر دەبێت.
لە ھەڵبژاردنی ١٢/١٨ یەکێتی توانی لە کەرکوکی قودسی کوردستان و شوێنە جێناکۆکەکان متمانەی زۆربەی خەڵکی ئەم ناوچانە بەدەستبێنێت و لیستی یەکەم بێت، ئەمەشیان دەرخەری ئەوەیە کە ھەرکاتێک سەرکردایەتی یەکێتی یەک دەست و یەک تیم کاربکات روو لە جەماوەر، دەتوانێت رابەرایەتی جەماوەر بە ئاڕاستەی داھاتوویەکی باشتر لە ئاست خەبات و قوربانی تێکۆشەرانی.
ئەم ھەڵبژاردنە ئەوەی سەلماند گرفتی یەکێتی لە قاعیدە و بنکە جەماوەرییەکانی نییە بەڵکو گرفت لە رابەرایەتیکردن و ئاڕاستەکردنی و سەرکردایەتیکردنی ھەبووە.
دەرئەنجامی کۆنگرەی پێنجی یەکێتی و گەرانەوە بۆ خانوە قوڕەکان وەکو خالێکی وەرچەرخانە بۆ دووبارە دەست لە ملانێی کردنی یەکێتی و جەماوەری لە کەسوکاری شەھیدان و تێکۆشەری دێرین و گەنج و لاو و چین و توێژەکان.
بێگومان ئەمە سەرەتایەکە و ئەرکی داھاتووی سەرۆک بافڵ و سەرکردایەتی یەکێتی بەو ئاسانیە نییە، کۆششی زیاتری دەوێت لەسەر ئاستی سیاسی و دیبلۆماسی و رێکخستن و جەماوەری.
ئەوەی بەلای بەندەوە و تێکۆشەرانی یەکێتی گرنگە ھەڵبژاردنی کەرکوک وێستگەیەک بێت بۆ گەرانەوە بۆ سەرەتاکان، دیارە مەبەستم لە سەرەتاکانی گەرانەوەیە بۆ چەمکی رەوانشاد (مام) لە شێوازی سیاسەتکردن لە ھەردوو رووی یەگرتووی خیتابی کوردی و پێکەوە ژیانی نەتەوەکانە بەیەکەوە، بەتایبەت رێزگرتن لە پێکھاتەکانی تری کەرکوک وەکو عەرەب و تورکمان و مەسیحی ….تاد ئەوەشیان بەوە دەکرێت:-
١- سەرەڕای باڵادەستی یەکێتی لە کەرکوک، بەڵام کێشەی کەرکوک رەھەندێکی نەتەوەیی ھەیە پێویستی بە ھاوکاری ھەموو لایەنەکانە، بەتایبەت دەبێت ئەوپەری ھەوڵبدرێت یەکێتی و پارتی بە بەرپرساریەتی نەتەوەیی یەک خیتاب گفتوگۆی پێکھێنانی حکومەتی خۆجیی بکەن، واتە کەرکوک چۆن بۆ یەکێتی خالی وەرچەرخانە لەھەمان کات شانازیەکی تریشی بەربکەوێت و سەرەتای یەکگرتنەوەی کورد و ووتاری کوردی بێت کە ماوەیەکە میلەتەکەمانی نیگەران کردوە.
٢- ئەنجامی ھەڵبژاردن ئەرکی یەکێتی لە شاری کەرکوک قورستر کردووە، نابێت بەھیچ شێوەیەک لە ژێر کاریگەی ئەوەی شەش سالی رابردوو لە ئیدارەی کەرکوک کراوە یەکێتی بیر لە داھاتوو بکاتەوە لە شێوازی ئیدارەدانی، ئەگەر بمانەوێت بگەرێنەوە بۆ سەرەتاکان، دەبێت بەبێ جیاوازی خزمەتی ھەموو پێکھاتەکانی کەرکوک بکەین و ئاشتی کۆمەلایەتی، خزمەتکردنی ھەمووان ئامانجی داھاتوومان بێت، سیاسەتێکی حەکیمانە پەیرەو بکەین کە رێگای تازە بکاتەوە لە دروستکردنی پردی متمانەی ئەوانیتر بە ئاراستەی سەقامگیری و جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠.
بەدەر لەم دوو خالەی سەرەوە ھەر جۆرە سیاسەتێکی تر چەمکی پێکەوەیی کورد و پێکەوەژیان پێشێل دەکات و دەرگای دەستوەرادنی لایەنی تر و تەنانەت وولاتانی ناوچەکەش دەکاتەوە، ئەمەشیان رێک پێچەوانە چەمکی سەرەتاکانە و کێشەی سیاسی لێدەکەوێتەوە دورمان دەخاتەوە لە ئامانجی نەتەوەیی دور مەودا..
د. زێندین مولود ئامۆکەیی
دکتۆرا لە سیاسەت و پەیوەندیە نێودەولەتیەکان
ھەڵبژاردن پرۆسە و سیمایەکی گرنگی دیموکراسییە، بەشداریکردنی راستەوخۆی تاکە لەو پرۆسەیەدا، پلانی یەکێتی بۆ کەرکووک لە ھەنگاوەکانی ھەڵبژاردن ئەنجوومەنی پارێزگا و بانگەشەیەکی جوان، کە لەلایەن خودی سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و نواندنێکی زۆر جیاوازی دەستپێکرد، ئەم پلانە کە لەلایەن سەرۆک بافڵ سەرپەرشتی دەکراو خۆشی وەک پاڵەوانێک لە ریزی پێشەوە بەردەوام دەبینرا، وتارێکی درووستی ئامانجداری ھەڵگرتبوو، ئەم ھەڵبژاردن و بانگەشەیە تەواو جیاواز بوو، بۆ کەرکووکییەکانیش مژدەھێنەربوو .
بانگەشەی ھەڵبژاردن لەلایەکی دیکەشەوە پرۆسەی دەنگدان و جیاکردنەوەی دەنگەکان بەو سیستمەی کۆمسیۆن متمانەھێنەر بوو بۆ یەکێتی، راگەیاندنی ئەنجامەبەراییەکان لەو ساتە درێژنەکردنەوەی کاتەکەی شەرعیبوونی زیاتری بە پرۆسەکە بەخشی، بوونی کەمترین سکاڵا و بیدەنگی شەقامی سیاسی شاھیدی جوانیی پرۆسەکە بوون.
ئەم سەرکەوتنەی یەکێتی بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ ھەنگاوە جوانەکانی سەرۆک بافڵ و بانگەشەی جوانی ھەڵبژاردن لەو شارەی تینووی بۆ ئیدارەدانی یەکێتی، تەواوی چەند رۆژەی بانگەشی یەکێتی دژی بەھیچ کەس و لایەنێک نەبوو، راستگۆیانە بوو و نەیاری بۆ خۆی درووست نەکرد، ھیچ بەڵێنێک نەدرا کە توانای جێبەجێکردنی نەبێت، ئەم بانگەشەیە خۆی لە قسەی زل و بەڵێنی پووچ درووخستەوە پێچەوانە بەرانبەرەکانی، قسەکانی یەکێتی و سەرۆکەکەی ھاوتەریب بوو لەگەڵ خەڵک و ئازارەکانی.
ئەوەی گرنگە لەئێستاوە و ھەقە بپرسین یەکێتی چی بۆ شاری کەرکووک دەکات؟ بە دڵنیاییەوە وەڵام دەدەینەوە یەکێتی خاوەنی بیرۆکە و جێبەجێکردنی ئەو بانگەشە جوانە بوو کە دەرئەنجامەکەی ئەو سەرکەوتنە گەورەی لێ ھاتە ئەنجام، ئەوەی قۆناغی دووەمە پلانی ئەوەش دانراوە چۆن خزمەت بە تەواوی کەرکووکییەکان بکرێت بە ھەموو نەتەوەکانەوە، یەکێتی ئەوەش مسۆگەر دەکات کە چوار ساڵی داھاتوو رێژەی دەنگەکانی زیاد بکات و کورسی زیاتر لە ئەنجومەنی پارێزگا و ئەنجومەنی نوێنەران بە دەستبھێنێت، ھەروەھا یەکێتی کار بۆ ئەوە دەکات نەیارەکان لە خۆی رازیبکاتەوە و متمانە درووستبکاتەوە دەتوانین لێرەوە ناوبنێن قۆناغی جێبەجێکردنی پلان بۆ کەرکووکییەکان لەسەربنەمای توێژینەوە و راپرسیی خزمەتکردنی شار، سەلمێنەری زیادکردنی دەنگەکانی یەکێتی لە ھەڵبژاردنەکانی داھاتوودا ئەویش بەئامانجگرتنی پلانەکە دێتە دی، ھەروەھا دەنگە زیادکراوەکانی یەکێتی لەم ھەڵبژاردنەدا پێویستیبوونی یەکێتی بوو بۆ شارەکە لە کۆتایشدا دەبێت گۆڕانکاری درووستبکرێت کە ببێتە سیما و ئامانجە جوانەکەی دیموکراسی کە ئەویش بەدڵنیاییەوە کاری بۆ دەکرێت.
لەلایەکی دیکەشەوە جوڵە و قسەکانی سەرۆکی یەکێتی ببووە مانشێتی میدیاکانی دەرەوەی یەکێتی، ئەوەندەی لەو میدیایانە دەبیندرا گەرموگوڕی زیاتری بە پرۆسەکە دەدا، قسە و جوڵەکانی سەرۆکی یەکێتی دووربوون لە موزایەدەی سیاسیی پێویست نەبوونی پیاھەڵدان کە شەڕ بوو بەرگریکردن لە خاک و نەتەوە و دوورخستنەوەی دەسەڵاتی کەمینە بەسەر زۆرینەدا بوو، ئەوەی ماوەتەوە لە کۆتایدا بڵێم لەئێستاشدا شارەکە پیویستی بە سازان و رێککەوتن ھەیە بۆ درووستکردنی حکومەتێکی خۆجێی بۆ خزمەتی شاری کەرکووک.
ئەوەی بووەتە جێگەی دڵخۆشی و ئۆمێدێکی زۆریشی بەدوایخۆیدا ھێناوە کە یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان لەپارێزگاکانی کەرکوک و دیالا سەرکەوتن بەدەست دێنێت، ئەوەیە کە لەسەر ئاستی ھەموو پارێزگاکانی عیراق، لەم ھەڵبژاردنەدا رێژەی بەشداربوونانی دەنگدەرانی تایبەت لەسنوری پارێزگای سلێمانی (کەلار ، کفری، چەمچەماڵ، تەکێی، تاسلوجە، ناوشاری سلێمانی و ناوەندەکانی دیکە) بەرێژەیەکی زۆر جیاواز لەھەموو پارێزگاکانی دیکەی عیراق زیاتربوو، تەنانەت لەھەندێ ناوەندی دەنگدان رێژەی بەشدابووان گەیشتووەتە ٩٦%بەتایبەتی لەسنوری ئیدارەی گەرمیان .
ھەروەھا لە ھەڵبژاردنی دەنگدانی تایبەتدا کەمترین دەنگی بەشداربوان لەپارێزگای سلێمانی پوچەڵکراونەتەوە، ئەمە لەکاتێکدایە لەھەڵبژاردنی پێشوودا کەمترین رێژەی بەشداربووانی دەنگدانی تایبەت لەسنووری پارێزگای سلێمانی بوو، ھەروەک زۆرترین دەنگی پۆچەڵکراو لەھەمان پارێزگابوو .
بەڵام لەم ھەڵبژاردنەدا رێژەی بەشداربووان لە سلێمانی لەپێش ھەموو پارێزگاکانی عێراقە و بەپێی ئەنجامە نارەسمییەکان زۆرترین دەنگیش بەکاندیدەکانی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان دراون، بۆیە ئەم سەرکەوتنە ھێز و ئیرادەیەکی زۆر دەبەخشێتە دەنگدەرانی گشتی لە پارێزگای کەرکوک کە بەھەمان ئیرادەی دەنگدەرانی تایبەتەوە رووبکەنە سندوقەکانی دەنگدان و سەرکەوتنێکی گەورە تۆماربکەن، ھەروەک ئەم ئەنجامە نارەسمییە بەرچاوی دەنگدەران روشنتر دەکات بۆ ئەوەی نوێنەری راستەقینە بۆ خەڵکی رەسەنی کەرکوک ھەڵبژێرن و کۆتایی بەدۆخی ناسەقامگیری سیاسی و ئەمنی و ئیداری لە کەرکوک بێنن.
دەبێ ئاماژە بەو راستییەش بدەین، کە ھۆکاری ئەم سوپرایزە دڵخۆشکەرە بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە یەکێتی بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق بەرنامەیەکی نوێی سەردەمیانە و گونجاوی دارشتبوو، ھۆکارێکی دیکەی سەرکەوتنی یەکێتی بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە سیاسەتێکی واقیعبینانەی نەگۆڕی ھەیە بۆچونییەتی چارەسەرکردنی کێشەی کەرکوک و ناوچە دابرێنراوەکانی دیکەی کوردستان، بۆیە جەماوەری ناوچەکە بەگەرمی پێشوازی لەو سیاسەتە دەکەن و دەزانن تەنھا یەکێتی دەتوانێت سەقامگیرییان بۆ فەراھەم بکات .