عێراق
راشیگەیاندوە، لەسەرەتا ھەفتەی داھاتووش پلەکانی گەرما بەرزدەبنەوە، شەپۆلێکی گەرما ناوچە جیاجیاکانی عێراق دەگرێتەوە.
ئەو کەشناسە عێراقیە ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، پیشبینییەکان پێویستی بە لێکۆڵینەوەی زیاترە، چونکە چڕی و ناوچەکانی بارانبارین ناتوانرێت بە ماوەیەکی زۆر پێش شەپۆلەکە پێشبینی بکرێت.
"ماجد عەدنان"بەڕێوەبەری گشتی پاسپۆرتی عێراق راگەیاند، لە ھەوڵدان بۆئەوەی پاسپۆرتی ئەلیکترۆنی بە ستانداردی جیھانی دەربکەن، بڕیارە لە کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ رێکارەکان بگیرێتەبەر، ئەوەش یەکەم ھەنگاوە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستدا بۆ دەرکردنی پاسپۆرتی ئەلیکترۆنی.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ھاووڵاتیان ناچارناکرێن پاسپۆرتەکانیان بگۆڕن، بەڵکو ھەردوو پاسپۆرتی ئەلیکترۆنی و کاغەزی بەشێوەیەکی ئاسایی بەکاردەھێنرێن و ھیچ کێشەیەک دروست ناکات، تادەستەی فڕۆکەوانی جیھانی داوانەکات کارکردن بە پاسپۆرتی کاغەزی رابگیرێت، ھاووڵاتی دەتوانێت بەردەوام بێت لەبەکارھێنانی پاسپۆرتی کاغەزی.
ھەیسەم جبوری ڕاوێژکاری ھونەری مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند، ھەر کاتێک ئەنجومەنی نوێنەران داوای بودجەی ساڵی ٢٠٢٢ بکات حکومەت ئامادەیە ڕەوانەی بکات.
جبوری وتیشی، ئامادەکردنی ڕەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٢ لە ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ماوەی دوو ھەفتەی پێویستە.
بە وتەی ئەو ڕاوژێژکارەی کازمی، بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی ڕوونە لە بارەی بودجە کە حکومەتی ئێستا ناتوانێت ڕەوانەی بکات، بەڵام دەکرێت بە ڕاوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەران بودجە ڕەوانە بکرێت بە جۆرێک پێچەوانەی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی نەبێت.
حەسەن عەزاری سەرۆکی کوتلەی سەدر لە ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، ڕێوشوێنەکانی ڕەشنوسی پرۆژە یاسای بە تاوان ناساندنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل تەواو بووە و لیژنەی یاسایی بە کۆی دەنگ پەسەندی کردووە، بۆ ئەوەی بخرێتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران بۆ پەسەندکردنی.
پێشتر فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجەمەنی نوێنەرانی عێراق خشتەی کاری دانیشتنی ئەنجومەنەکەی بڵاوکردەوە، کە دەنگدان دەکرێت لەسەر پرۆژە یاسای بە تاوان ناساندنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل و چەند گفتوگۆیەکی گشتی.
دەستەی کەشناسی عێراق ڕایگەیاند، سبەینێ شەپۆلێکی خۆڵبارین ناوچەکانی ناوەڕاست و باشوری عێراق دەگرێتەوە و پلەکانی گەرماش بەرزتر دەبنەوە.
ھاوکات بەڕێوەبەرایەی گشتیی کەشناسی و بومەلەرزەزانی ھەرێم ڕایگەیاند، سبەی ھەینی ئاسمانی ھەرێم ساماڵ و نیمچە ھەور دەبێت و پلەکانی گەرماش بەرزتر دەبنەوە. بە پێی ڕاگەیەندراوەکە ئەمڕۆ و سبەی ھیچ شەپۆلێکی خۆڵبارین ڕوو لە ھەرێم ناکات.
بەپێی یاساکە دروستکردنی پەیوەندیی دیبلۆماسی و سیاسی یان ئابووری و سەربازیی یان ئەندامبوون لە رێکخراوێکی ئیسرائیلی و کارکردن بۆ ئامانجەکانی ئەو وڵاتە، بە تاوانناسێندراوە و ، سزای لەسەرە، تەنانەت بەپێی جۆری پەیوەندییەکە، سزاکە تا لەسێداردان یان زیندانیکردنی ھەتاھەتایی دەڕوات..
پەرلەمانتارێکیش دەڵێت، یاساکە گرنگ و پێویستە بۆ ئەم قۆناغە و رێگری لە ھەر ھەوڵێک دەکات بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ قەوارەی زایۆنی.
پەرلەمانتار ئەحمەد موسەوی رایگەیاند، "یاساکە گرنگ و پێویستە بۆ ئەم قۆناغە بۆ رێگریکردن لەوەی کە ھەوڵ دەدات پەیوەندیی لەگەڵ قەوارەی زایۆنیی دروست بکات، ھەڵوێستێکی مێژووییە بۆمان بۆ گەل عێراق لە رێگەی پەرلەمانەوە."
لەدوای پەسەندکردنی یاسای "بە تاوانناساندنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل"، موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر، لە تویتێکدا داوای لە ھاووڵاتیانی عێراق کرد نوێژی سوپاسگوزاری بکەن و بۆ دەڕبرینی خۆشحاڵی خۆشیان بچنە سەر شەقامەکان و ئاھەنگبگێڕن.
ھاوکات حاکم زاملی جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەران رایگەیاند، دەنگدان لەسەر یاساکە رەنگدانەوەی ئیرادەی گەلی عێراقە و بۆ یەکەمین جاریشە لە جیھاندا پەیوەندیی لەگەڵ ئیسرائیل بە تاوان بناسێندرێت، داواشی لە پەرلەمانی وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی کرد، یاسای ھاوشێوە دەربکەن.
دەرکردنی ئەو یاسایە لە کاتێکدایە، لە مانگی ئەیلوولی ساڵی ٢٠٢٠ وڵاتانی ئیمارات و بەحرەین پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاساییکردەوە و چەند وڵاتێکی تری عەرەبیش لە ھەوڵی ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکاندان.
بەپێی وتەکانی یوتیوبەرەکە، ئۆتۆمبێلەکان کاری دروێنەیان پێدەکرێت و لە ڤیۆدیۆکەشدا دروێنە دەکەن، شوێنەکەش وڵاتی بەرازیلە و ڤیدیۆکە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠١٩.
لەبارەی پارێزگارە نوێیەکەوە کەریم شکور جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، خاوەنی ڕابردوویەکی پاکی ھەیە و دۆستایەتی لەگەڵ گەلی کورد ھەیە بۆیە پشتیوانیی دەکەن.
سەرچاوەیەکی ئەمنی ئاشکرایکرد، دەوروبەری بنکەی سەربازی ڤیکتری کە سەربازگەیەکی ئەمریکییە لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی بەغداد و سەربازانی ئەمریکای تێدان، بە فڕۆکەی بێفرۆکەوان ھێرشی کراوەتە سەر و ھیچ زیانێکی گیانی تۆمار نەکراوە.
لە دوای کوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودس لە سوپای پاسدارانی ئێران، کە ساڵی ٢٠٢٠ لە ھێرشێکدا لە بەغداد کوژرا، سەربازگەکانی ئەمریکا لە عێراق بەردەوام ڕووبەڕووی ھێرشی موشەکی دەبنەوە.
ڕوانگەی عێراق بڵاویکردەوە، لێپرسراوانی وڵاتەکە گۆڕانکاری کەش و ھەوا پشتگوێ دەخەن و ھیچ پلانێکیان نییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی، ھۆشداریشیدا لەوەی بەھۆی وشکەساڵی و زیادبوونی شەپۆلەکانی خۆڵبارینەوە، عێراق و دانیشتووانەکەی لە بەردەم کارەساتدان و پێدەچێت شەپۆلی نوێی ئاوارەبوون ڕووبدات بە تایبەت لە ناوچەکانی باشوری وڵاتەکە، داواشی لە حکومەت کرد ڕێکاری بەپەلە بگرنە بەر بۆ پاراستنی ژیانی ھاووڵاتیان و ڕێگریکردن لە ئاوارەبوونیان.
ڕوانگەی عێراق بۆ مافەکانی مرۆڤ کە ڕێکخراوێکی مەدەنی سەربەخۆیە ڕاشیگەیاند، بە پێی توێژینەوەیەکی وەزارەتی ژینگە کە بۆ چەند ساڵێک لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، ٩٢٪ی ڕووبەری عێراق لە بەردەم مەترسی بە بیابانبووندایە.
"محەمەد عەنوز" ئەندامی لیژنەی یاسایی ڕایگەیاند، ١٢٠ پڕۆژە یاسا کە لە خولەکانی پێشووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئامادەکراون پشتگوێ خراون، ئێستاش ھەوڵدەدەن جێبەجێ کردن و پێشکەش کردنی ئەو یاسایانە خێرا بکەن، بە تایبەت ئەوانەی پەیوەندییان بە ژیان و گوزەرانی خەڵکەوە ھەیە، ڕێککەوتنیش کراوە لەسەر پێشکەشکردنی پڕۆژە یاسای خانەنشینی و دڵنیایی کۆمەڵایەتی بۆ دەنگدان.
ئەو ئەندامەی لیژنەی یاسایی ئاماژەی بەوەشکرد، لیژنەکەیان کار دەکات بۆ دوانەخستنی ئەو پڕۆژە یاسایانەی مەرجە یاساییەکانیان تێدایە.
بەپێی نوسراوێکی پەرلەمانی عێراق، ئەمڕۆ لیژنەی دارایی و ئابوری کۆبوەتەوە و گفتوگۆی لەسەر پڕۆژەیاسای ئاسایشی خۆراک کردوە کە دەبێتە جێگرەوەی ئەو پڕۆژەیاسایەی حکومەتی کاربەڕێکەر بەسەرۆکایەتی مستەفا کازمی پێشکەشی پەرلەمانی کردبوو.
راگەیاندنی پەرلەمانی عێراق ئاماژەی بەوەشکردووە، لیژنەی دارایی و ئابوری بڕیاریداوە عەلی عەلاوی، وەزیری دارایی عێراق بانگھێشتی پەرلەمان بکرێت و بۆچوونی حکومەت لەسەر پرۆژە یاساکە بخاتە ڕوو.
رۆژی ١٥ی ئەم مانگە لەسەر سکاڵای "باسم خەشان" پەرلەمانتاری عێراق، دادگای باڵای فیدراڵی عێراق بڕیاریدا بە ھەڵوەشاندنەوەی پڕۆژە یاسای ئاسایشی خۆراک، کە لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران کرابوو.
دوای دوو رۆژ، بە واژۆی ٥٠ پەرلەمانتاری فراکسیۆنە جیاوازەکان لە پەرلەمانی عێراق، رەشنوسێکی نوێی پڕۆژەیاسای ئاسایشی خۆراک ئاراستەی پەرلەمانی کرا.
پێشتریش "مستەفا کازمی" سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاندبوو، مەبەست لەو پڕۆژە یاسایە تەرخانکردنی بڕە پارەیەکە بۆ پێداویستی رۆژانەی ھاووڵاتیان، حکومەتی ئێستاش ئەو پڕۆژە یاسایەی بە بڕی ٣٥ ترلیۆن دینار پێشکەشی پەرلەمان کردبوو.
وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق دەڵێت، بۆ کەمکردنەوەی دیاردەی خۆڵبارین، حکومەتی عێراق دەیان ملیۆن دۆلاری بۆ زیادکردنی ٤٠٠ ھەزار دۆنم لە ڕوبەری سەوزایی لە ھەر سێ پارێزگای موسەننا و زیقار و دیوانیە تەرخان دەکات.
لە سەرەتای وەرزی بەھاری ئەمساڵەوە، خۆڵبارین لە عێراقدا بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادیکردووە، ھۆشداریشدراوە لە کەبوونەوەی پشتێنەی سەوزایی و بڵاوبوونەوەی نەخۆشی و کۆچی بەکۆمەڵی دانیشتوان.
لە عێراق ناوبەناو شەپۆلی خۆڵبارینی چڕ دەستپێدەکات و تاوەکو ئێستا دەیان کەس بەھۆی تەنگەنەفەسی ڕەوانەی نەخۆشخانەکان کراون.
ئەو شەپۆلە خۆڵبارینەی ڕوو لە ناوچەکانی عێراق دەکات، جار جارە ھەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە و ژینگە پارێزان دەڵێن وشکەساڵی ھۆکاری دروستبوونی خۆڵبارینە.
سائیر موخیف پەرلەمانتار لە ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا ڕایگەیاند، لێکنزیکبوونەوەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکرانی کوردستان کاریگەریی ئەرێنی دەبێت لەسەر ھێزە سیاسییەکانی دیکە، بە تایبەتی ھێزە شیعییەکان.
ئاماژەی بەوەشکردووە، چوارچێوەی ھەماھەنگی و کوتلەی سەدر، گەیشتووونەتە ئەو ڕاستییەی کە ھیچ یەکێکیان بە تەنھا ناتوانێت حکومەتی نوێ پێکبھێنێت.
جەختیشیکردەوە، لێکنزیکبوونەوەی ھەردوو حزبە کوردییە سەرەکییەکەی ھەرێمی کوردستان، ھەنگاوی یەکەمە بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێ، بۆیە چاوەڕوان دەکرێت لە داھاتوویەکی نزیکدا، ئەو چەقبەستنە سیاسییەی ئێستا کۆتایی بێت.
لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەران ئاماژەی بەوەکرد، لیژنەکەیان میوانداری لێپرسراوانی دەزگای ھەواڵگری و ئاسایشی نیشتمانی و نوێنەری وەزارەتی بەرگری و ھەندێک لە سەرکردە ئەمنییەکان و لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی کرد و گفتوگۆ و بیروڕا ئاڵوگۆڕ کرا، لەسەر پرۆژەیاسای بە تاوان ناساندنی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل.
ئاماژەی بەوەشکرد، تەواوی ڕێوشوێنە یاساییەکانی پرۆژەیاساکە تەواو بووە و لە ئەنجومەنی نوێنەران دەخرێتە دەنگدانەوە بۆ پەسەندکردنی.
حاکم زاملی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانیش ڕایگەیاند، پەسەندکردن و دەنگدان لەسەر پرۆژەیاساکە بۆ ئەم خولەی ئەنجومەنی نوێنەران و ئەندامەکانی، دەبێتە مێژوو و تۆمار دەکرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، خۆڵبارین بۆتە دیاردەیەکی ھەرێمی و پێویستە بە ھەوڵی نێودەوڵەتی ھەیە.
لە سەرەتای وەرزی بەھاری ئەمساڵەوە، خۆڵبارین لە عێراقدا بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادیکردووە، ھۆشداریشدراوە لە کەبونەوەی پشتێنەی سەوزایی و بڵاوبونەوەی نەخۆشی و کۆچی بەکۆمەڵی دانیشتوان.