کوردستان
٢٠ ساڵ لەمەوبەر و لە ٢٣ ئەیلولی ٢٠٠١ گروپی توندڕەوی جوند ئیسلام، لە گوندی خێڵی حەمەی سەر بە شاری ھەڵەبجە پەلاماری ٤٣ پێشمەرگەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان دا و بە شێوەیەکی دڕندانە شەھیدیان کردن و تەرمەکانیان شێواندن.
بڕیاریشە ئەمڕۆ رێوڕەسمێکی تایبەت بەو یادە لە گوندی خێڵی حەمە بە ئامادەبونی کەسوکاری شەھیدان و بەرپرسانی حزبی و حکومی بەڕێوەبچێت.
رێکخراوەکان و چاکوانانی بواری ئەنفال و جینۆساید لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەیان بەوەکردووە، ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان، بۆ یەکەم جار راشکاوانە ئاشکرایکرد کوردستان بووەتە مۆڵگەی پاراستنی تاوانبارانی جینۆساید لە عێراق، بەوەی ئێستا ئەو تاوانبارانە لە کوردستان دەژین و داڵدە دراون گوایە پەشیمانن لەوەی بەشداربوونە لە ئەنجامدانی تاوانەکانی جینۆساید بەرامبەر بە گەلەکەیان، لە کاتێکدا زۆریان وەک تاوانبار لە دادگاکان ناویان ھاتووەتەوە و سزای خۆیان وەرنەگرتووە.
رێکخراوکانی بواری جینۆسایدی گەلی کورد، بە توندی ئیدانەی داڵدەدان و دادگایی نەکردنی تاوانبارای جینۆساید و ئەو جۆرە لێدوان و پاڕانەوە و بەرگرییە لە تاوانباران دەکەن، کە زۆر بێباکانە بە ناوی (پەشیمانبونەوەی ئەو تاوانبارانە) لە چوارچێوەی بانگەشەی ھەڵبژاردن بە شانازییەوە دەفروشرێتەوە، لە کاتێکدا لە یاسای بەرکار و رێککەوتنە نێودەوڵەتیەکان، شتێک نییە بۆ پەشیمانبوونەوە و تاوانبار دەبێت بە سزای یاسایی خۆی بگات, نەک ئەوەش بەڵکو داکۆکی و پاڕانەوە لە تاوانباران، جۆرێکە لە تاوان و لە زۆر وڵات سزای بۆ داندراوە.
داواش لە داواکاری گشتی دەکەن، بە ئەرکی خۆیان ھەستێت و چیتر رێگە بەو جۆرە سوکایەتییە بە یاسا و قوربانیانی جینۆساید نەدات و تاوانباران و داکۆکیکاران لە تاوانبارانی تاوانانی جینۆسایدی گەلی کورد راپێچی دادگا بکەن.
لەو کۆبوونەوەیەدا کەئاراس محەمەد ئاغا لێپرسراوی مەڵبەندی چواری رێکخستنی دھۆکی یەکێتی و ئیمان عەبدولرەزاق کاندیدی ژمارە ٢٦ لەبازنەی سێ لە پارێزگای دھۆک ئامادەیبوون، سەرۆکی ھاوپەیمانی کوردستان بەکادر و ھەڤاڵانی راگەیاند: ئەم ھەڵبژاردنە زۆر گرنگ و چارەنوسسازە بۆیە دەبێ بەھەمووان ھەوڵی سەرخستنی ھاوپەیمانی کوردستان و کاندیدەکانی بدەین لەپێناو بەھێزکردنی پێگەی کورددا لەبەغدا.
قوباد تاڵەبانی وتیشی، راستە گلەییتان لە شێوازی حوکمڕانی ھەیە، بەوپێیەی ئەم ھەڵبژاردنە بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە دەتوانن بەناردنی نوێنەری بەھێزی ھاوپەیمانی کوردستان بۆ بەغدا رێگری بکەن لەھەر ھەوڵێکی زیانگەیاندن بەئەزموونی ھەرێمەکەیان و کاربکەن بۆ بەدیھێنانی داخوازییە رەواکانی گەلەکەیان.
وتی، یەکێتی و گۆڕان بڕیاریانداوە بەیەکەوە کاربکەن لەپێناو یەکڕیزی و زامنکردنی مووچە و خزمەتگوزاری باشتر و سەقامگیری، جەختیشیکردەوە کەناھاوسەنگی ھێز گرفتە، بۆیە دەبێت لەڕێی ئەم ھەڵبژاردنەوە ھاوسەنگی ھێز بگێڕینەوە.
قوباد تاڵەبانی لەئاکرێوە رایگەیاند، سەقامگیری سیاسی و ئابوری و کۆمەڵایەتی دەگێڕنەوە و لەبەغدادەوە بەدەنگێکی زوڵاڵەوە بەرگری لە مافەکانتان دەکەن، و ناھێڵن مافی کەس پێشێل بکرێت.
وتیشی، ھەفتانە نزیکەی ١٠٠ ھەزار ژەمی ڤاکسین دەگاتە ھەرێمی کوردستان، ١١ سەنتەری تر بۆ پێدانی ڤاکسین دەکەنەوە.
راشیگەیاند، تا ئێستا ئەوانەی تەمەنیان سەروو ١٨ ساڵییە، ٢٠% ژەمی یەکەمیان وەرگرتووە ، ١٣% یش ژەمی دووەمیان وەرگرتووە.
وەزیری تەندروستی ئاشکراشیکرد، کاروانێکی تری ھاوکارییەکانی رێکخراوی تەندروستی جیھانی بە بڕی ٣٠٠ ھەزار دۆلار رەوانەی وەزارەتی تەندروستی کرا.
وتیشی، ھاوکارییەکانی ئەمجارە ١٦ بابەتی پزیشکی لەخۆ دەگرێت، ھەڵ دەدەن زۆرترین ماسک بۆ ناوەندەکانی خوێندن دابین بکەن.
وەزارەتی کارەبای ھەرێم رایگەیاند، پڕۆژەکە بە بەھای زیاتر لە ١٧٥ ملیۆن و ٢٨٥ ھەزار دینار جێبەجێ دەکرێت لە بوارەکانی راکێشانی فیدەری تازە و ھاوسەنگکردنی چەند فیدەرێک لە وێستگەی قەڵادزێ فیدەری پێنج و شەش.
بڕیاریشە پڕۆژەکە لەلایەن کۆمپانیایەکەوە جێبەجێ بکرێت و لە ماوەی ٣٥ رۆژدا تەواو بکرێت.
رێڤین یاسین پارێزەری دۆسیەی رۆژنامەنوس ئومێد بەڕۆشکی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە دادگای کەتنی دھۆک ئومێد بەڕۆشکی رۆژنامەنوس لەسەر سێ دۆسیە دانیشتنی دادگایی ھەبوو، دوو دۆسییەیان بە یاسایی خراپ بەکارھێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن، بۆ ھەر یەکەیان سزای شەش مانگ زیندانیکردنی بەسەر دا سەپێنرا.
وتیشی، دۆسیەی سێیەم لەسەر ناوزڕاندنی پەرلەمانتارێک بوو، ئەو دۆسیەیە بۆ ١٧ی مانگی داھاتوو دواخرا.
وەزارەتی دارایی ھەرێم رایگەیاند، رۆژی شەممە ٢٥ی ئەیلول مووچەی مانگی ئەیلولی ٢٠٢١ ی وەزارەتی تەندروستی بەرێژەی ١٠٠% دابەش دەکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە فارس عیسا سەرۆکی نوێنەرایەتی حکومەتی ھەرێم لە بەغداد رایگەیاند، رۆژی چوار شەممە لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رەزامەندی لەسەر ناردنی ٢٠٠ ملیار دیناری تر بۆ ھەرێمی کوردستان درا.
جەختی لەوەشکردەە، رێکارە کارگێڕی و یاساییەکان تەواو بکرێت، پارەکە رەوانەی ھەرێمی کوردستان دەکرێت، بەو ھۆیەشەوە ئەگەری ھەیە ناردنی پارەکە بکەوێتە ھەفتەی داھاتوو.
پێشتریش وتەبێژی حکومەتی ھەرێم رایگەیاند، بۆ دابەشکردنی مووچە بەبێ لیبڕین چاوەڕوانی ناردنی ٢٠٠ ملیار دینارەکەی بەغداد دەکەن.
وتیشی، ھاوپەیمانی کوردستان خەونی سەرۆک مام جەلال و کاک نەوشیروان بووەو بەم ھاوپەیمانێتییە ھاوسەنگی ھێز دروست دەکەنەوە.
سەرۆکی ھاوپەیمانی کوردستان دژایەتی خۆشی بۆ بەرتەسککردنەوەی ئازادییەکان دووپاتکردەوەو رایگەیاند دژی ئەوەن رۆژنامەنوس سزا بدرێت و زیندانی بکرێت، چونکە زیندان شوێنی تاوانیارانە نەک رۆژنامەنوسان.
د.سەباح ھەورامی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی سلێمانی ڕایگەیاند، خانەنشین بوون واتای ئەوە نیە لە ماڵەوە دابنیشن، بەڵکو دەتوانرێت سود لە ئەزموونی چەند ساڵەیان وەربگیرێت.
سەرۆکی لقی سلێمانی سەندیکای کارمەندانی تەندروستیش داوای لە حکومەت کرد شوێنی کارمەندانی خانەنشێنکراو بە گەنجانی دانەمەزراو پڕ بکرێتەوە کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە دانەمەزراون.
پارێزگاری ھەڵەبجە لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ھیوای خواست ئەنجامی سەردانی لیژنەکەی وەزارەتی پلان دانانی عێراق ھۆکارێک بێت بۆ چارەسەرکردنی کۆی گشتی کێشە کارگێڕی و یاساییەکانی پارێزگاکە.
دکتۆر محەمەد سەید سەرۆکی لیژنەکەی وەزارەتی پلان دانانی عێراقیش ڕایگەیاند، لە سەردانەکەیاندا ئەوەی پێوست بووە تۆماریانکردووە و بە نوسراوی ڕەسمی ئەنجامی سەردانەکەیان ئاڕاستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەکەن تاکو ھەنگاوەکانی مامەڵەکردن لەگەڵ پارێزگای ھەڵەبجە بچێتە ئەو قۆناغەی کە وەک تەواوی پارێزگاکانی تر مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت.
ھاوسەرۆک ئاماژەی بەوەشدا کە لە بیستەمین ساڵیادی کارەساتی خێڵی حەمەدا، سەری ڕێز لە ئاست شەھیدانی ئەو کارە ترسنۆکانەیە و سەرجەم شەھیدانی کوردستان دادەنەوێنێت.
دەقی پەیامەکە...
لە بیستەمین ساڵیادی کارەساتی خێڵی حەمەدا، سەری ڕێز لە ئاست شەھیدانی ئەو کارە ترسنۆکانەیە و سەرجەم شەھیدانی کوردستان دادەنەوێنم.
ئەمڕۆ یادی پۆلێک شەھیدی قارەمان و تێکۆشەر دەکەینەوە کە دوور لە ھەموو بەھایەکی پیرۆزی ئیسلام و مرۆڤانە بە شێوەیەکی زۆر دڕندانە لەلایەن تیرۆریستانی جند الاسلام و انێار الاسلامەوە بە دیل گیران، شەھیدکران و تەرمەکانیان شێوێندرا.ئەمڕۆ لە یادی ئەو کارەساتەی بەرامبەر گەلەکەمان و یەکێتی ئەنجامدرا، دووپاتی دەکەینەوە کە یەکێتی وەک ھێزێکی بەرپرسیار لە ئاست وڵات و میللەتە سەربەرزەکەمان بەردەوام دەبێت لە پاراستنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان و ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکانی تیرۆر. لەم پێناوەشدا قوربانیی زۆرمان داوە و مێژوو شاھیدی ئەو ڕاستییەمان بۆ دەدات کە ھەمیشە یەکێتی بە خوێنی ڕۆڵەکانی کوردستانی پاراستووە. ڕووبەڕووبوونەوەی داعش لە خانەقینەوە تا مەخموور و لەوێوە بۆ ڕۆژئاوا و کۆبانێ نموونەی ئەم ڕاستییەن.
لە کاتێکدا کە ھێشتا مەترسییەکانی تیرۆر کۆتایی نەھاتووە و بیری توندڕەوی ڕیشەکێش نەکراوە، پێویستە ھەموومان بەستراتیژێکی نوێوە ڕووبەڕووی مەترسییەکان ببینەوە و یەکدەست و یەکدەنگ بین لە پێناو پاراستنی ئارامی و ئاسایشی ھەرێم و دابینکردنی ژیانێکی خۆشگوزەرانتر.
بە پێویستی دەزانم لەم یادەدا سوپاس و دەستخۆشی ئاڕاستەی ھێزەکانی پێشمەرگە، دەزگای ئاسایشی ھەرێم، ئاژانسی پاراستن و زانیاری ھەرێم و دژەتیرۆر بکەم کە لە ماوەی ڕابردوودا بە پشتیوانی خەڵکی خۆشەویستی کوردستان چەندین پیلانی تیرۆریستییان شکستپێھێناوە و ڕۆڵی گرنگیان بینیووە لە سەقامگیری و ئاسایشی ھەرێم.
جارێکیتر سەری ڕێز بۆ گیانی پاکی شەھیدانی کارەساتی خێڵی حەمە و ھەموو شەھیدانی کوردستان دادەنەوێنم و بەڵێن دەدەین وەفاداربین بەرامبەر خوێنی شەھیدان و کەسوکارە سەربەرزەکەیان.
بافڵ تاڵەبانی
ھاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان
لەو کۆبوونەوانەدا ھەردوو عەشیرەت بەڵێنیان دووپاتکردەوە کە چۆن لە ڕۆژانی خەباتی سەختی پێشمەرگایەتیدا پشتیوانی ھێزی پێشمەرگە و یەکێتی بوون لەم ھەڵبژاردنەشدا پشتیوانی سەرخستی ھاوپەیمانی کوردستان بن لە ھەڵبژاردنی پەڕلەمانی عێراق.
لای خۆشیەوە شاناز ئیبراھیم ئەحمەد وێڕای بەرز نرخاندنی ڕۆڵی ھەردوو عەشرەتی میکایلی و دڕەیی لە خەبات و تێکۆشانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بەڵێنی ھاریکاری و پشتیوانی بۆ ھەردوو عەشیرەت دووپاتکردەوە.
لەو کۆبوونەوانەدا شاناز ئیبراھیم ئەحمەد بە بایەخ و گرنگیەوە باسی لە ڕۆل و کاریگەری کچان و ژنانی سلێمانی کرد کە توانیوویانە شان بە شانی پیاوان بە ھەوڵ و ماندوبوونی خۆیان لە بوارە جیاجیاکانی وەرزشدا لە پاڵەوانیەتیەکان سەرکەوتنی مەزن بەدەسبھێنن و ببنە ھۆکاری زیاتر بەرەوپێشبردنی ئاستی وەرزش لە شارەکەدا.
\لە لایەکی ترەوە ھەمان ڕۆژ شاڵاو عەلی عەسکەری ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی لە قەزای چەمچەماڵ سەرپەرشتی کۆبوونەوەیەکی کرد لەگەڵ ژمارەیەک لە چین و توێژەکانی چەمچەماڵ.
لە کۆبوونەوەکەدا شاڵاو عەلی عەسکەری ئاماژەی کرد بۆ گرنگی ھەڵبژاردنی داھاتوو، گرنگی ئەو ھەڵبژاردنەشی بۆ ئێستا و ئایندەی ھەرێمی کوردستان و دۆخی ناوچە جێناکۆکەکان ڕوونکردەوە.
داوای لە جەماوەری سنوری چەمچەماڵ کرد بەشداری ھەڵبژاردن بکەن و کاندیداکانی ھاوپەیمانی کوردستان سەر بخەن.
لە دیدارێکدا (بافڵ تاڵەبانی)، ستایشی ھەوڵ و ماندووبوونی ھێزەکانی ئاسایشی کرد و ڕایگەیاند، ھێزەکانی ئاسایش پارێزەری ئارامیی و سەقامگیرین، ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد "لای یەکێتی، ئاسایش و ژیان و کاروکاسبی خەڵک ھێڵی سوورە و لە بەرامبەر تاوانکاران و پێشێلکارانی یاسا لێبووردە نابن و دەبێت ڕادەستی یاسا بکرێن".
ھاوکات ھاوسەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان جەختی لە گۆڕانکاری و چاکسازییەکانی ناوخۆی یەکێتی کردەوە و ڕایگەیاند، لەمەودوا بە ھیچ شێوەیەک ڕێگە نادەن دەزگا ئەمنییەکان بۆ بەرژەوەندی تایبەت بەکاربھێنرێن و تێکەڵ بە کێشە کەسیی و سیاسییەکان بکرێن، چاودێریکردنی ژیانی (خەڵک و کەسایەتییە سیاسی و گشتییەکان) لە ڕێگەی پەیوەندییە تەلەفۆنییەکان و ھۆکارە تەکنەلۆژییەکانەوە ھێڵی سوورە و جێگای قبووڵ نییە.
وتیشی، دەبێت بە بڕیاڕی دادوەر و لە ژێر ڕێنمایی بنەماکانی مافی مرۆڤ ھێزە ئەمنییەکان ئەرکەکانیان ئەنجام بدەن، ئەرکی ئاسایش جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگا و پاراستنی سەقامگیرییە و دەبێت کەشێکی لەبار و ژیانێکی ئارام بۆ خەڵک فەراھەم بکرێت کە ھەست بە پارێزراوی بکات.
لایخۆشیەوە (دکتۆر خەسرەو گوڵ) ڕایگەیاند: لە ماوەی ڕابردوودا دوور لە چاوی میدیا دەیان شانەی نووستووی تیرۆریستانی داعش ئاشکرا و دەستگیرکراون و ڕاپێچی دادگا کراون.
ڕاشیگەیاند: لە بەرامبەر جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگا چاوپۆشی لە کەس ناکرێت و ڕێگە بە ھیچ کەسێکیش نادرێت ناوی ئاسایش بۆ بەرژەوەندی شەخسی و مەرامی تایبەت بەکاربھێنێت.
وتیشی، ئەو پڕۆژانە ڕۆڵی بەرچاویان دەبێت لە چارەسەرکردنی گرفتەکانی ڕێگاوبان لە قەزاکە.