ئەم پرۆژەیە بە ھەماھەنگی لەگەڵ کۆمپانیای سویسری (ئای کیو ئایر - IQAir) ئەنجامدراوە کە پسپۆڕن لە سیستەمەکانی چاودێری و پاڵاوتنی ھەوادا. ئامانجی پرۆژەکە نیشانەکردنی پرسی گرنگی پیسبوونی ھەوایە لە عێراقدا، کە یەکێکە لە پیسترین وڵاتەکانی جیھان لە کواڵیتی ھەوادا.

دەربارەی تۆڕی کواڵیتی ھەوا کە لە مانگی ١١ی ٢٠٢٣ لە کۆنفرانسی دامەزراوەی مید راگەیندرا، پێکھاتووە لە ٣٠ ھەستەوەری زیرەک بۆ چاودێریکردنی کواڵیتی ھەوا لە ڕووبەرێکی فراوانی حەڤدە ھەزار کیلۆمەتر دووجادا (١٧,٠٠٠km٢) و شوێنە سەرەکییەکانی تەواوی پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە دەگرێتەوە بە ئیدارە سەربەخۆکانی راپەڕێن و گەرمیانیشەوە.

ئەم ھەستەوەرە پێشکەوتووانە بە ڕاستەوخۆیی زانیاری لەسەر کواڵیتی ھەوا کۆدەکەنەوە کە ھەموو ٣ خولەک جارێک داتا تۆماردەکەن لە سەر پیسی ھەوا، پلەی گەرما، پەستان و شێ. کۆکردنەوەی زانیاری گشتگیر ئاسانکاری دەکات بۆ شیکارییەکی قووڵی سەرچاوەکانی پیسبوونی ھەوا، کە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەتوانن بڕیاری ئاگادارانە و بەر مەبنای داتا بدەن بۆ گەشەپێدانی بەردەوام. سەرەڕای ئەمەش، ئەم داتایانە لە ڕێگەی داشبۆردێکی تایبەتەوە لە ماڵپەڕی (IQAir) و ئاپلیکەیشنی مۆبایلی (AirVisual) بەردەست دەبن، ئەمەش شەفافیەت و بەشداریکردنی گشتی بەرز دەکاتەوە.

ھاوبەشەکانی تۆڕی کواڵیتی ھەوا
ئەم دەستپێشخەرییە بە پاڵپشتی کۆمپانیای بواری ئینتەرنێت (iQ Group - IQ Online) و ڕێکخراوی گەشەپێدانی مەدەنیەت (CDO - Civil Development Organization) پشتگیری دەکرێت. کۆمپانیای (iQ Group) کە پێشەنگی خزمەتگوزاری ئینتەرنێتە لە عێراقدا، بەردەوام دەبێت وەک ھاوبەشێکی ستراتیژی لەگەڵ دامەزراوەی مید و رۆڵی سەرەکی ھەبووە لەم پرۆژەیەدا، ئەویش بە بەستنەوەی ھەستەوەرەکان بە ھێڵی ئینتەرنێت و کارەبای بەردەوام لە ڕێگەی تۆڕە بەرفراوانەکەی فایبەر ئۆپتیکەوە لە ناوچە دیاریکراوەکاندا.

کواڵیتی ھەوای عێراق
عێراق ڕووبەڕووی ئاستەنگی ژینگەیی ھەستیار بوەتەوە، کە ڕیزبەندی دووەم وڵاتی پیسبووی وەرگرت لەسەر ئاستی جیھانی لە ساڵی ٢٠٢٢دا و بە سەرچاوەیەکی پێشەنگی سووتانی غاز ناسێندرا. ئەم پرسە مەترسیدارانە جەخت لەسەر پێویستی بەپەلەی دەستپێشخەرییەکانی وەک تۆڕی کواڵیتی ھەوای دامەزراوەی مید دەکەنەوە. ئەم پڕۆژەیە تەنھا وەڵامێک نییە بۆ بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، کەمی ئاو، سوتانی گازی کێڵگە نەوتییەکان و بیابانبوون بەڵکو ھەنگاوێکی چالاکانەیە بەرەو چارەسەری بەردەوام.

ئامانجی تۆڕی کواڵیتی ھەوا گۆڕینی ڕێبازی عێراقە بۆ بەڕێوەبردنی ژینگە لە ڕێگەی دابینکردنی داتای ورد و ڕاستەقینەی کواڵیتی ھەوا کە ھەمووان دەستیان پێ بگات. ئەم داتایانە پاڵپشتی ھاووڵاتیان و کۆمەڵگەی مەدەنی و داڕێژەرانی سیاسەت دەبێت بۆ بڕیاردانی ئاگادارانە، پاڵنەرە بۆ وەرگرتنی وزەی پاک، جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی ھەوای پاک، و بەرزکردنەوەی ھەوڵە پەروەردەییەکان لەسەر داتا ژینگەییەکان. لە ڕێگەی ئەم دەستپێشخەرییەوە، دامەزراوەی مید ھەوڵدەدات تەندروستی گشتی بپارێزێت و عێراق و ھەرێمی کوردستان بەرەو داھاتوویەکی بەردەوامتر و دۆستی ژینگەیی ئاڕاستە بکات.

گرنگی داتاکانی کواڵیتی ھەوا
تۆڕی کواڵیتی ھەوا بە شێوەیەکی وورد بەدواداچوون بۆ ئاستی گەردیلەکان (PM – Particulate Matter) دەکات، کە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر تەندروستی ھەیە، لەوانە:

جۆری (PM٢.٥) گەردیلە بچووکەکانی سووتانی سوتەمەنی (ئۆتۆمبێل، کارگە) دەتوانن بگەنە قووڵایی سییەکان و سووڕی خوێن، ئەمەش دەبێتە ھۆی کێشەی ھەناسەدان و دڵ، ھەروەھا کاریگەری لەسەر تەندروستی مێشک و گەشەکردنی کۆرپەلە دەبێت.

جۆری (PM١٠) ھەڵمژینی گەردیلە گەورەکانی ھەوا لە تۆز و بیناسازییەوە دەتوانێت کۆئەندامی ھەناسەدان ھەستیار بکات و دەبێتە ھۆی تەنگەنەفەسی و ھەوکردنی بۆرییەکانی ھەناسە.

جۆری (PM١) بچووکترین تەنۆلکەکان، لە سووتانی سووتەمەنی و کۆنبونی تایەکان دروست دەبن، دەتوانن کاریگەری قووڵیان ھەبێت لەسەر سییەکان و ئەندامەکانی تر، لەوانەش دڵ.

ئەم داتایانە زۆر گرنگن بۆ دیاریکردنی سەرچاوەکانی پیسبوونی ھەوا، ڕێنماییکردنی ڕێکارەکان بۆ کەمکردنەوەی بەرکەوتن، و ڕێسا ئاگادارکەرەوەکان بۆ پاراستنی تەندروستی گشتی لەو ناوچانەی کە دەردانی گازی پیشەسازی و گازی ئۆتۆمبێل زۆرە.

دەستپێشخەری شۆڕشی داتا
عێراق و ھەرێمی کوردستان بەھۆی کەمیی داتاکان لە گشت بوارەکاندا ڕووبەڕووی ئاستەنگی بەرچاو دەبنەوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر بڕیاردان دروستکردوە لە ھەردوو کەرتەکانی گشتی و تایبەتدا. بە مەبەستی ڕوبەڕووبونەوەی ئەم ئاڵنگاریە بەرفراوانە، لە مانگی ١١ی ٢٠٢٣ لە کۆنفرانسی دامەزراوەی مید )دەستپێشخەری شۆڕشی داتا( راگەیەندرا لە لایەن جێگری سەرۆک وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان قوباد تاڵەبانی بە ئامانجی چارەسەرکردنی بۆشاییەکانی داتا و زانیاری گشتی و ئابووری بە بەکارھێنانی تەکنەلۆژیای زیرەک بۆ دروستکردنی داتای نوێ. تۆڕی کواڵیتی ھەوا یەکێکە لە پرۆژەکانی دەستپێشخەری شۆڕشی داتا کە تایبەتە بە ژینگە و تەندروستی.

دەستپێکردن و دەستڕاگەیشتن
تۆڕی کواڵیتی ھەوا لە پاییزی ٢٠٢٣ دەستیپێکردووە و بڕیارە لە مانگی ئازاری ٢٠٢٤دا بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ بەردەست بخرێت بۆ ھەموان، کە دەستڕاگەیشتنێکی بێ وێنەی داتای کواڵیتی ھەوا بۆ ھەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان دابین دەکات. ئەم پرۆژەیە نەک ھەر نوێنەرایەتی پێشکەوتنێکی بەرچاو دەکات لە چاودێریکردنی ژینگە لە عێراق و ھەرێمی کوردستاندا بەڵکو ھەنگاوێکی گرنگە بەرەو داھاتوویەکی تەندروستتر و بەردەوامتر.