عێراق
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق، لە ڕاگەیاندراوێکدا ئاماژەی بەوەدا: کۆمەڵی نێودەوڵەتی سەرپەرشتی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق ناکات، بەڵکو تیمێکی سەر بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لەسەر داوای حکومەت، چاودێری پڕۆسەکە دەکات، وتیشی: ئەم ھەنگاوە سەروەری عێراق پێشێل ناکات.
لەلایەکی تریشەوە، مەحمود کەعبی ئەندامی ھاوپەیمانی سائیرون ڕایگەیاند: بڕیارەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ درێژکردنەوەی ئەرکی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و فراوان کردنی کارەکانی بە مەبەستی چاودێری کردنی ھەڵبژاردنی پێشوەخت، کاریگەری لەسەر ڕاستگۆیی و شەفافیەتی ھەڵبژاردنەکە دەبێت.
بەڕێوەبەرایەتی شەھیدانی زی قار، ڕایگەیاند: ماوەیەک بەر لە ئێستا، کۆمپانیایەکی وەبەرھێنان لە کاتی کارکردندا گۆڕێکی بەکۆمەڵیان لە ناسڕییە دۆزیوەتەوە، ڕۆژی سێشەممەش بۆ لێکۆڵینەوە لە گۆڕەکە لیژنەیەکی ھاوبەش پێکھێنرا.
ڕوونیشیکردەوە: ناسنامەی قوربانییەکان تا ئێستا نەزانراوە، بە پێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکانیش پێدەچێت قوربانییەکان بەھۆی ئەشکەنجەدانی زۆرەوە گیانیان لە دەستدابێت. ئاماژەی بەوەشدا، شێوازی ناشتنی قوربانییەکان زۆر ھەڕەمەکییە.
ژمارەیەک خێزانی عێراقی کە لە ژن و منداڵانی تیرۆریستانی داعش پێکھاتبوون، لە کەمپی ھۆل لە سوریاوە گەڕێنرانەوە بۆ عێراق و لە کەمپی جەدعە لە باشوری موسڵ نیشتەجێ دەکرێن.
لە ئێستاشدا ئێزدییەکان و کەسوکاری قوربانیانی دەستی داعش گەڕانەوەی ئەو خێزانانە بە مەترسی لە قەڵەم دەدەن و ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن، گەڕانەوەی ئەو خێزانانەی داعش مەترسی سەرھەڵدانەوەی تیرۆر و توندوتیژی لێدەکەوێتەوە، چونکە تا ئێستا بیری توندڕەوی کۆتایی پێنەھێنراوە، ھاوکات داوا لە حکومەتی عێراقیش دەکەن لایەنی دەرونی ئێزدییەکان لەبەرچاو بگیرێت.
عەبدولخالق عەزاوی ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، رایگەیاند، سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی گۆەڕەپانی تەحریریان ئیدانە کردووە کە بەھۆیەوە دوو خۆپیشاندەر کوژران و دەیانی تریش برینداربوون.
داواشی لە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران کرد، ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانی تایبەت بە سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران بۆ رای گشتی ئاشکرا بکات.
وتیشی، تاکە کێشە کە روبەڕوی عێراق بووەتەوە، ئاشکرا نەکردنی ئەنجامی لێکۆڵینەوەکانە کە لەلایەن حکومەت و لایەنە پەیوەندیدارەکان لەماوەی رابردوودا ئەنجام دراون، ئەم ھەنگاوەش ھۆکارە بۆ توڕەبوونی شەقام و بەردەوام بوونی ناڕەزاییە جەماوەرییەکان.
سەرچاوەیەکی ئەمنی رایگەیاند، بەیانی ئەمرۆ ھێزە ئەمنییەکان لەبەشی "ئوم تبوڵ"ەوە ناوچەی سەوزیان بە روی ھاوڵاتیاندا کردووەتەوە، بەڵام چەند ھێزێکی ئەمنی لە ناوچەکەدا بڵاوکراونەتەوە، کە ئەرکیان پارستنی ئاسایش و ئارامی ناوچەی سەوزە.
ھەمان سەرچاوە ئاماژەی بۆ ئەوە کردوە، = لە ئێستادا رەوشی ئەمنی لە ناوچەکە جێگیرە.
لە دوای ئەو ئالۆزییانەی رۆژی ٢٥ ی ئەم مانگە لە خۆپیشاندانەکانی بەغداددا دروستبوو، کە بوە ھۆی کوژرانی دوو خۆپیشاندەر و برینداربونی دەیانی تر و سەرجەم دەروازە ئەمنییەکانی ناوچەی سەوز داخران .
حازم ردێنی بەڕێوەبەری نوسینگەی ناوەندەکە لە بەغداد رایگەیاندوە، پێویستە کۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکان پاشگەز ببێتەوە لە بڕیاری چاپ نەکردنی کارتی ماوە کورتی دەنگدان بۆ لە دایکبوانی ساڵانی ٢٠٠١ و ٢٠٠٢ و ٢٠٠٣، چونکە نزیکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەسیان تۆماری بایۆمەتریان نییە و ئەگەر ئەو کارتە کاتییەیان پێنەبێت ناتوانن بەشداری پرۆسەی ھەڵبژاردن بکەن و مافی دەنگدانیان نابێت.
سێ سەرۆکایەتییەکە و سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەری بۆ گفتوگۆکردن لە بارەی پێشھاتەکانی چەند ڕۆژی ڕابردوو کۆبوونەوە و ڕایانگەیاند بەردەوامی گرژییە ئەمنییەکان و دەستدرێژیکردنە سەر دەسەڵاتی دەوڵەت و پاراستنی مافەکانی بۆ دەستگرتن بەسەر بڕیاری ئەمنی و سەربازی پێشلکارییەکی مەترسیدارە و سەقامگیری وڵات دەخاتە ژێر مەترسی ڕاستەقینەوە، بۆیە پێویستە ھێز و لایەنە سیاسییەکان ھەڵوێستی جددیان ھەبێت بۆ ڕێگرتن لەو جۆرە ڕووداوانە و پشتیوانی دەوڵەت بکەن بۆ ڕێکخستنەوەی چەک تەنھا لە دەست دەوڵەت.
جەختیشیانکردەوە ئەنجامدانی ھەڵبژاردنەکان لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا لە مانگی ئۆکتۆبەری داھاتوو ئەرکێکی دەستووری و نیشتمانییە، بۆیە پاشگەزبوونەوەی تێدا نییە و پێویستە ببێتە دەرفەتێک بۆ دەربازبوون لە کێشە و ئاستەنگەکان کە وڵات پێیەوە دەناڵێنێت، تاوەکو گۆڕانکاری بنەڕەتی بێتەکایەوە بە ئاڕاستەی ڕاستکردنەوەی ھەڵەکان بە ڕێگەی ئاشتی.
ناوەندی ستراتیژی بۆ مافەکانی مرۆڤ لە عێراق لە ڕاگەیەنراوێکدا داوای لە کۆمیسۆنی ھەڵبژاردنەکان کردووە، بڕیاری چاپکردنی کارتی دەنگدانی کورت مەودا بۆ لەدایکبووانی ٢٠٠١ و ٢٠٠٢ و ٢٠٠٣ ھەڵبوەشێنێتەوە کە ژمارەیان دەگاتە ٢ ملیۆن و پێنج سەد ھەزار دەنگدەر.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لە کۆی (٢) ملیۆن و (٥٠٠) ھەزار دەنگدەر کە بۆ یەکەمجار بەشداری پڕۆسەی ھەڵبژاردن دەکەن، تەنھا یەک ملیۆنیان ناویان لە تۆماری دەنگدەراندا ھەیە.
ناوەندەکە، گرفتی نەبوونی ناوی یەک ملیۆن و (٥٠٠) ھەزار دەنگدەری گەنج، لە تۆماری بایۆمەتری بە ھۆکارێکی سیاسی ناوبردووە نەک تەکنیکی.
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بە کۆی دەنگ بڕیاریدا بە ناردنی تیمێک، بۆ چاودێریکردنی پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پێشوەختی عێراق، کە بریارە لە ١٠ی مانگی ١٠ی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، ئەوەش لەسەر بنەمای داواکارییەکی حکومەتی عێراق، بۆ چاودێریکردنی ھەڵبژاردنەکە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە.
ئەنجومەنی ئاسایش، بڕیاریشدا بە درێژکردنەوەی ماوەی کارکردنی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ھاوکاری عێراق، ناسراو بە "یۆنامی"، تاکو ٢٧ی ئایاری ٢٠٢٢.
بەپێی ئامارێک لەلایەن ھەردوو وەزارەتی ناوخۆ و تەندروستی عێراقەوە بڵاوکراوەتەوە، لە خۆپیشاندانەکانی رۆژی سێشەممەی بەغداد، کە دژی کوشتنی خۆپیشاندەران و چالاکوانان بەرێوەچوو، دوو خۆپیشاندەر کوژراون و ٢٦ی تریش برینداربوون.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش لە تویتەر نوسیویەتی، فەرمانمان دەرکردبوو بە پاراستنی خۆپیشاندەران و قەدەغەکردنی بەکارھێنانی چەک بە ھەر ھۆکارێک بێت، بەڵام ئێستا لێکۆڵینەوەیەکی شەفاف دەکەین سەبارەت بەو روداوانەی لە کۆتایی خۆپیشاندانەکەی گۆەپانی تەحریر رویدا، چونکە ئاسایش بەرپرسیارێتی ھەموانە و دەبێت ھەموو لایەن بەشدار بن لە پاراستنید.
لە بودجەی ٢٠٢١ی عێراقدا نرخی بەرمیلێک نەوت بە ٤٥ دۆلار خەمڵێنراوەو لە ئێستاشدا نرخی بەرمیلێک نەوت لەنێوان ٦٥ بۆ ٧٠ دۆلاردایە.
جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێت، ئەو جیاوازیە گۆڕانکاری دروست ناکات بەو پێیەی بەرمیلێک نەوتی عێراق بە نزیکەی دوو دۆلار کەمتر لە نرخی جیھانی دەفرۆشرێت و دوو دۆلاری تری بۆ کۆمپانیاکانی بەرھەمھێنەری نەوت دەچێت بەوەش تێچووی یەک بەرمیل نەوت دەگاتە ١٥ دۆلار و بەو پێیەش ئەو زیادەیەی کە دەمێنێتەوە لە جیاوازی نرخی خەمڵێنراو و ڕاستەقینەی بازاڕدا زۆرکەمە.
وتیشی، لە ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە مانگەکانی داھاتوودا دەکرێت سوود لەو زیادەیە وەربگیرێت بۆ بوودجەی تەواوکاری ئەمساڵ کە بە ھۆی ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ، پەسەند کردنی بودجەی ساڵی داھاتوو زۆر دوادەکەوێت.
میدیاکانی عێراق رایانگەیاندووە، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق فەرماندەیەکی ئۆپراسیۆنەکانی حەشدی شەعبی لە ئەنبار دەستگیرکرد و فەرماندەکە بە تۆمەتی کوشتنی چالاکوانانی عێراق دەستبەسەر کراوە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لە دوای دەستبەسەرکردنی ئەو فەرماندەیەی حەشدی شەعبی ناوچەی سەوز لەبەغداد داخرا و قەدەغەی ھاتووچۆ راگەیەندرا.
باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغداد، لە ڕاگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئیدارەی ئەمریکا نیگەرانە لەوەی خۆپیشاندانەکانی بەغداد توندوتیژیی لێکەوتووەتەوە و بەھۆیەوە ٢ ھاوڵاتی کوژران و دەیانی تریش برینداربوون.
داواشی لە حکومەتی عێراق کرد، لێکۆڵینەوە لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانی تەحریر بکات و ئەو کەسانەی لە توندوتیژییەکان تێوەگلاون، دادگایی بکرێن.
بە پێی ئامارێکی وەزارەتی ناوخۆ و تەندروستی عێراقیش، لە خۆپیشاندانەکانی گۆڕەپانی تەحریر لە بەغداد، ٢ خۆپیشاندەر کوژراون، ھاوکات کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی عێراقیش ڕایگەیاند، لە خۆپیشاندانەکانی بەغداد، زیاتر لە ١٥٠ خۆپیشاندەر برینداربوون.
خۆپیشاندانەکان لە کاتێکدایە فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی بەغداد ھاتنە ناوەوەی کاروانی سەربازیی چ لە سوپا یان پۆلیس یان حەشدی شەعبی بۆ بەغداد، قەدەغە کردووە، بەڵام بە پێی میدیاکان، سوپای عێراق تانکی لە نزیک دەروازەکانی ناوچەی سەوز لە بەغداد جێگیر کردووە.
ئەم بڕیارەش دوابەدوای دەستگیرکردنی فەرماندەیەکی باڵای حەشدی شەعبی دێت لەلایەن ھێزە ئەمنییەکان بە تۆمەتی تێوەگلانی لە کوژرانی چالاکەوانێک لە پارێزگای کەربەلا.
ھەنداوی لە میانی بەشداریکردنی لە بەرنامەی پانۆراما ئاماژەی بەوەکرد، ڕێککەوتنەکەی نێوان ھەرێم و عێراق کارایە و ھەوڵێکی ھاوبەش ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشە کەڵەکەبووەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد.
ڕاوێژکارەکەی مستەفا کازمی سەبارەت بە ھەڵبژاردنی پێشوەخت ڕایگەیاند، ھەموو ھەوڵێک دەدرێت ھەڵبژاردنەکە لە کاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت و چاودێری ناوخۆیی و نێودەوڵەتیش ڕۆلێکی سەرەکی دەبێت لە ھەڵبژاردنەکەدا.
جەختیشی کردەوە، ئەم ھەڵبژاردنە خاڵێکە کە ئاڕاستەکانی ھەموو لایەنە سیاسیەکان و جۆری حکومەت و کەسایەتییە سیاسیەکان دیاری دەکات.
خۆپیشاندانەکە بە ناوی خۆپیشاندانی ٢٥ی ئایار ڕێکخراوە و لە گۆرەپانی تەحریر بەڕێوەدەچێت، جگە لە ھاوڵاتیانی بەغداد، سەدان کەس لە پارێزگاکانی باشوری عێراقەوە بەرەو بەغداد بەڕێکەوتوون بۆ بەشداریکردن لە خۆپیشاندانەکاندا.
خۆپیشاندەرانی عێراق داوا دەکەن ناوی بکوژانی خۆپیشاندەران و چالاکوانان ئاشکرا بکرێت و بدرێنە دادگا، بۆ ڕێگریکردن لە دروستبوونی ئالۆزیش ھێزێکی زۆری ئەمنی لە بەغداد بڵاوەیان پێکراوە.
بەڕێوەبەرایەتی ھاتوچۆی بەغدادیش ڕەتیکردووەتەوە ڕێگەکانی سەر گۆرەپانی تەحریر داخرابێت، عەمار حەکیم سەرۆکی ڕەوتی حیکمەش داوای کردووە خۆپیشاندەران پارێزراو بن و دووپاتیکردووەتەوە کە خۆپیشاندەران مافی خۆیانە داوای ئاشکراکردنی بکوژانی چالاکوانان بکەن.
بە پێی ڕاگەیەنراوێکی کۆمیسیۆن، پڕۆسەی ووردبینی بۆ دڵنیابوونەوە لەو مەرجانەی بۆ کاندیدەکان دیاریکراوە لەلایەن، دەستەی لێپرسینەوە و دادپەروەری و وەزارەتی ناوخۆ و خوێندنی باڵا و پەروەردەی حکومەتی عێراق سەرپەرشتی دەکرێت.
ڕاشیگەیاندووە، دوای تەواوبوونی ووردبینی، ئەو ناوانەی ھیچ کێشە و گرفتێکیان نەبێت، پەسەند دەکرێن.