"رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن"، دروشمێك كە دەسەڵاتەكەی ئەردۆغانی هێناوەتە لەرزین، دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئیمام ئۆغڵۆ، توركیا ئارامی لەدەستداوە.

ناڕەزاییەكان لەناوخۆی توركیا سەردەكێشن بۆ ئیفلیجكردنی كەرتی ئابوری، حكومەتیش جەهەپە تۆمەتبار دەكات بە تێكدانی ئابوری سەربەخۆ و تیرۆری بازاڕ.

دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئەكرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆكی گەورە شارەوانی ئیستەنبوڵ، جەهەپە بەردەوامە لە نیشاندانی ناڕەزایی و رێكخستنی گردبونەوە جەماوەرییەكان لە ئەنكەرە و شارەكانی تری توركیا، جەهەپە لە نوێترین هەڵوێستیدا داوای بایكۆتی ئەو كاڵا و خزمەتگوزارییانە دەكات كە پێدەچێت پەیوەندییان بە حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاوە هەبێت.

بانگەوازەكەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكەی توركیا بۆ ئەوەبوو، كە بایكۆتی بازاڕكردن بكرێت بە دروشمی رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن.

ئەو دروشمە بۆ دەسەڵاتەكەی ئەردۆغان هێندەی تیرۆر مەترسی خستووەتە دڵی حكومەتەكەیەوە، بەهۆی ئەوەی چەند ساڵێكە هەڵاوسان و لەدەستدانی بەهای دراوەكەی، بەرۆكی گرتووە و ئابوریەكەی لەرزۆك كردووە.

بانگەوازەكەی جەهەپە پێشوازییەكی گەورەی لێكراو هەڵمەتی داخستنی دوكان و بازاڕەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، وەك هاوسۆزییەك دژ بە دەستگیركردنی ئیمامئۆغڵو.

هەرزوو حكومەتی توركیاش داواكارییەكەی جەهەپەی بۆ بایكۆتی بازاڕ ئیدانە كرد و بە هەوڵێك بۆ تێكدانی ئابوری وەسفی كرد.

هاوکات عومەر پۆڵات وەزیری بازرگانی توركیاش رایگەیاند، داواكردنی بایكۆت مەترسی لەسەر سەقامگیری ئابوری دروستدەكات، لەگەڵ ئەوەشدا چەند وەزیر و كەسایەتییەكی ناودار كە پشتیوانی حكومەتی توركیا دەكەن، بە دروشمی "بایكۆت نییە، بەڵكو زیانێكی نیشتمانییە" بە هاشتاگ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵمەتێكیان لە دژی هەنگاوەكەی جەهەپە دەستپێكرد.

رەمەزان بینگۆڵ سەرۆكی كۆمەڵەی چێشتخانە و گەشتوگوزاری توركیاش رایگەیاند، داوای بایكۆت رەنگە براندە ناوخۆییەكان و بزنسە بچوكەكانی توركیا بكەوێتە رەوشێكی سەختەوە و بەتوندی دەكرێنە ئامانج.

داواكاری گشتی توركیاش دەستی بە لێكۆڵینەوە لەو كەسانە كردووە، كە بانگەوازی بایكۆتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەستپێكردووە و بە پێشێلكردنی یاساكانی وڵات و و هاندان بۆ دوژمنایەتی وەسفیكردووە.

عومەر یەرلیكا وەزیری ناوخۆی توركیاش وتی، بانگەوازەكەی جەهەپە بۆ تێكدانی سەربەخۆیی ئابوریی توركیایە، تیرۆركردن و كوشتنی ئابوریی نیشتمانییە، بچووكردنەوە و كەمكردنەوەی نانی خەڵكییە، هەوڵی كودەتایەكە بۆ سەر ئابوری.

وتیشی، ناتوانرێت بە هەڕەشە و پەنچە راوەشاندن و بانگەوازی شەقام و بایكۆت وا لە توركیا بكرێت بچەمێتەوە و مل كەچ بكات.

رێكخراوی خۆراكی جیهانی رایگەیاند، سەرجەم ئەو نانەواخانەی بە پاڵپشتی رێكخراوەكە لە كەرتی غەززە كاریان دەكرد بەهۆی نەمانی سوتەمەنییەوە داخراون و خەڵکی کەرتەکەش ناتوانن نان پەیدا بكەن.

رێكخراوی خۆراكی جیهانی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، 25 نانەواخانەی سەر بە رێكخراوەكە لە كەرتی غەززە داخراون، چونكە بەهۆی گەمارۆی ئیسرائیل بۆ سەر كەرتەكە و رێگریكردن لە هاتنی هاوكاری مرۆیی، ئارد و سوتەمەنییان لێبڕاوە و ناچاربوون دایان بخەن. 

باس لەوەشكراوە، 37 چێشتخانەش بەهۆی نەمانی پێداویستییەوە داخراون و لە ماوەی دوو هەفتەی رابردودا دانیشتوانی غەززە خۆراكی گەرمیان نەخواردوە، لە دوو رۆژی رابردودا دواهەمین ژەمە خۆراكیان بەسەر خەڵكی غەززەدا دابەشكردووە.

هاوكات دانیشتوانی غەززە روبەڕووی رەوشێكی قورس لە نەبوونی سوتەمەنی بوونەتەوە، تەنانەت بۆ ئاگركردنەوە و چێشتلێنانیش ناچار بوون كەلوپەلی ناوماڵ بسوتێنن.

رێكخراوەكە ئاشكرایكردووە، لە ماوەی پێنج رۆژدا توانیویانە نان بۆ 800 هەزار كەس دابینبكەن و كێشەی جڵەوکردنی قەرەباڵغییان هەیە بۆ وەرگرتنی نان.

رێخكراوی خۆراكی جیهانی جەختی لەوەكردوەتەوە، مانگانە پێویستیان بە 30 هەزار تۆن خۆراك هەیە لە غەززە بۆ ئەوەی خۆراكی زیاتر لە یەك ملیۆن كەس دابین بكەن، بەهای خۆراكیش بەشێوەیەكی بەرچاو بەرزبوەتەوە و 25 كیلۆگرام ئارد بە 50 دۆلار دەفرۆشرێت و بەهاكەی بەراورد بە مانگی رابردوو لە 400% بەرزبوەتەوە و بەهای غازی چێشت لێنانیش  لە 300% بەرزبوەتەوە. 

رێكخراوەكە پێویستی بە 265 ملیۆن دۆلارە بۆ دابینكردنی پێداویستی و خزمەتگوزاری بۆ ماوەی شەش مانگ بۆ یەك ملیۆن و 500 هەزار كەس لە غەززە و كەناری رۆژئاوای فەلەستین.

لە لایەكی ترەوە ستیفان دوجاریك، وتەبێژی نەتەوە یەكگرتوەكان بە توندی بانگەشەی ئیسرائیلی رەتكردەوە كە وتویەتی، خۆراكی پێویست بۆ ماوەیەكی زۆر لە كەرتی غەززە بەردەستە، ئەگەر حەماس رێگە بە خەڵكی مەدەنی بدات دەستیان بكەوێت.

دوجاریك وتیشی، "بەرنامەی خۆراكی جیهانی بۆ خۆشی نانەواخانەكانی داناخات، ئەگەر ئارد و غازی نەبێت نانەواخانەكان ناتوانن بكرێتەوە".

ئەوەش لەكاتێكدایە، لە 19ی 1ـی ئەمساڵەوە دوای راگەیاندنی ئاگربەستی نێوان حەماس و ئیسرائیل رۆژانە 500 بۆ 600 بارهەڵگری خۆراك دەگەیشتنە كەرتی غەززە، بەڵام لە دوای شكستی ئاگربەستەكە و دەستپێكردنەوەی شەڕ، ئیسرائیل ئابڵوقەی خستەسەر كەرتەكە و رێگری لە گەیاندنی هاوكاریەكانیان دەكات.

دۆناڵد ترەمپ تا ئیستا دوو جار وەک سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەڵبژێردراوە، بەپێی یاسای ئەمریکا ناتوانێت بۆ جاری سێهەم خۆی بۆ ئەو پۆستە کاندید بکاتەوە، بەڵام ئەو پلانێکی جیاوازی هەیە.

دۆناڵد ترەمپ رایگەیاندووە کە گاڵتە ناکات کاتێک دەڵێت، "دەمەوێت بۆ سێهەمین جار خۆم کاندید بکەم بۆ پۆستی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا". یاساکانی ئەمریکا دەڵێن هیچ کەسێک بۆی نییە لە دوو جار زیاتر خۆی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کاندید بکات.

ترەمپ لە کۆتایی خولی دووەمی سەرۆکایەتی خۆیدا تەمەنی دەبێتە 82 ساڵ، لێیان پرسی کە ئایا دەتەوێت لە سەختترین کاری وڵات بەردەوام بیت، ترەمپیش لە وەڵامدا وتی، "من کارکردنم خۆشدەوێت".

یاسای ئەمریکا چی دەڵێت؟

یاسای سەرەکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەڵێت، هیچ کەسێک بۆی نییە لە دوو جار زیاتر خۆی بۆ پۆستی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کاندید بکات.

ترەمپ چۆن دەتوانێت ببێتەوە بە سەرۆکی ئەمریکا؟

ئەو کەسانەی کە دەیانەوێت ترەمپ بۆ جاری سێهەم ببێتەوە بە سەرۆکی ئەمریکا دەڵێن، یاساکانی ئەمریکا تەنها باسی سەرۆکیان کردووە، باسی جێگری سەرۆکیان نەکردووە، بەم جۆرەش ترەمپ دەتوانێت خۆی وەک کاندیدی جێگری سەرۆکی ئەمریکا کاندید بکات، دوای سوێند خوارد لە کۆشکی سپی، سەرۆک دەست لەکار بکێشێتەوە و ترەمپ ببێتەوە بە سەرۆکی ئەمریکا.

ئەمە لە کاتێکدایە کە پێدەچێت کاندید بۆ پۆستی سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە خولی داهاتوودا (جەی دی ڤانس) بێت کە ئێستا جێگری ترەمپە.

هیچ کەسێک لە دوو جار زیاتر سەرۆکایەتی ئەمریکای کردووە؟

فرانکلین دلانۆ، چوار جار بە سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەڵبژێردراوە، بەڵام لە مانگی جواری 1945 پێش دەستپێکردنی خولی چوارەمی سەرۆکایەتییەکی گیانی لەدەستدا، لەو کاتەدا ئاسایی بوو گەر کەسێک لە دوو جار زیاتر سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بکات و یاسا رێگەی پیدەدا، بەڵام لە ساڵی 1950 بە یاسا رێگری لەوە کرا کەسێک بۆ دوو جار زیاتر وەک سەرۆکی ئەمریکا دەستبەکار ببێت.