78 ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر لەسێدارەدانی قازی محەمەد دامەزرێنەری یەكەم كۆماری كوردستان، ئەو كۆمارەی یەكێكە لە گەورەترین رووداوەكانی مێژووی هاوچەرخی كورد، كەتیایدا بۆ یەكەمجار لەمێژووی نوێدا، كورد توانی كۆمارێكی سەربەخۆ دابمەزرێنێت، ئەگەرچی تەمەنی كۆمارەكە كەمبوو، بەڵام توانی فەرمانڕەوای ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی بكات و دامودەزگاكانی حكومەت دابمەزرێنێت و بە ئازادی گۆڤارو رۆژنامە دەربكات و هەوڵی بە كوردیكردنی خوێندن بدات.

قازی محەمەد كوڕی قازی عەلی لە یەكی ئایاری 1893 لە شاری مەهاباد لەدایكبووەو لەمنداڵییەوە خولیایەكی زۆری بۆ زانست و فێربوونی زمانەكان هەبووە، جگەلە فارسی و عەرەبی، ئینگلیزی و فەرەنسی و روسی زانیوەو كەسایەتییەكی كۆمەڵایەتی بووە، بەردەوام لەنێو زانایان و كەسایەتییە نیشتمانپەروەرو سەرۆك هۆزەكاندا بووە.

لە چلەكانی سەدەی رابردوو لەبەر گرنگیدانی بە زانست و مەعریفەی خەڵك بەرپرسیارێتی فەرمانگەی فەرهەنگ و ئەوقافی مەهابادی وەرگرتووە،  دوای مردنی باوكی بە قازی ( دادوەر)ی شار هەڵبژێردراوە، هەر لە سەردەمی ئەودا یەكەم قوتابخانەی كچان لە مەهاباد كراوەتەوە.

دوای سەرهەڵدانی راپەڕینێكی جەماوەری لە ساڵی 1941  و كۆنترۆڵكردنی زۆربەی ناوچە كوردییەكان ، لە شاری مەهاباد لیژنەیەك لە كەسایەتی و سەرۆك هۆزەكان دەسەڵاتی ناوچەكەیان گرتە دەست و پارتێكی سیاسی بەناوی كۆمەڵەی ژیانەوەی كوردستان ( ژێ‌ كاف) دامەزراو قازی محەمەد بەسكرتێری پارتەكە هەڵبژێردرا.

لە ئەیلولی 1945 قازی محەمەد و هاوڕێكانی بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی سەردانی تەبرێزیان كردو لەگەڵ كونسوڵی یەكێتی سۆڤیەت كۆبوونەوە، لەوێش ئاگاداركرانەوە كە پارتی دیموكراتی ئازەربایجان دەستی بەسەر پارێزگای تەبرێزدا گرتووە، قازی محەمەدیش هەمان هەوڵەكانی دەستپێكردو دوای چەند مانگێك لە دامەزراندنی حزبی دیموكراتی كوردستان لەسەر بنەمای كۆمەڵەی ژیانەوە، لە رۆژی 22ی كانونی یەكەمی 1945 بەئامادەبوونی جەماوەرێكی زۆر و نوێنەرانی هەر چوارپارچەی كوردستان كۆماری كوردستانی راگەیاند و حكومەتێك لە سەرۆك وەزیران و 13 وەزارەت پێكهێنرا.

دوای 11 مانگ لە تەمەنی كۆمار لە 26ی ئاداری 1946 بەهۆی گوشاری ئەمریكاو رۆژئاوا، یەكێتی سۆڤیەت لە باكوری ئێران كشایەوەو سوپای حكومەتی پەهلەوی ئێران لە21ی ئاداری 1946 دەستی گرت بەسەر شاری تەبرێزدا و كۆماری ئازربایجانی رووخاند، دواتریش پەلاماری ناوچە كوردییەكانی داو لە 15ی كانوونی یەكەم دەستیگرت بەسەر شاری مەهاباددا، ئەوەش دوای ئەوەی قازی محەمەد لەنێوان پاراستنی گیانی خەڵك و بەرگریكردن لەكۆمارەكەی بڕیاری شەڕنەكردنی هەڵبژاردو رایگەیاند،(من خۆم فیدای خەڵكی دەكەم و هیچكات وەك سەرانی ئازربایجان ناكەم، تا وڵاتەكەم لە خوێندا شەڵاڵ بێت و هەزاران كەس بەكوشت بچن). دواجار لە دادگایەكی نادادپەروەرانی سەربازی، بەتاوانی گۆڕین و دەستكاریكردنی نەخشەی وڵاتی ئێران و راگەیاندنی سەربەخۆیی و سازكردنی نەخشەی كوردستانی گەورە‌ بە لكاندنی كوردستانی ئێران و عێراق و توركیا و سووریاو دانانی ئاڵای تایبەت بۆ كوردستان بەرەبەیانی رۆژی 31 ئاداری 1947 قازی محەمەد و سەدری قازی و سەیفی قازی لە مەیدانی چوارچرای شاری مەهاباد لەسێدارە دران.

لە ناحیەی مەنسێهرا لە پارێزگای خەیبەرپختونخوا لە پاکستان گوندێک هەیە کە پەیوەندی پتەوی نێوان شوێنکەوتووانی مەزهەبی سونە و شیعە لەخۆدەگرێت.

 

ئەم راپۆرتە لە بی بی سی وەرگیراوە 

 

ئەم مزگەوتە کۆکەرەوەی دوو مەزهەبی دژبەیەکی ئیسلامە کە 'سونە' و 'شیعە'ـن، لەبەرئەوەی هەردوو مەزهەبەکە ئەو مزگەوتە بۆ پەرستش بەکاردەهێنن.

 

پەرستشەکان بەجۆرێکە، گروپێک پەرستش ئەنجام دەدات و گروپی دوای 15 خولەک دێن پەرستشی خۆیان ئەنجام دەدەن؛ لە بنەڕەتدا مزگەوتەکە تایبەتە بە شیعەکان، بەڵام پارەی کارەبا و پێداویستییەکانی دیکە پێکەوەدەدەن.

 

بانگ لە مزگەوتەکەدا بەپێی نوێژەکان دابەشکراوە، شیعەکان بۆ نوێژی بەیانی و نیوەڕۆ و عەسر بانگ دەدەن، سونەکانیش بۆ نوێژی ئێوارە و خەوتنان بانگ دەدەن.

 

لە مانگی رەمەزاندا سونەکان چەند خولەکێک پێش شیعەکان بەرنابگ دەکەنەوە، لە گوندی 'پیرا' مزگەوتی دیکە هەیە، بەڵام مزگەوتی ناوەندی گەورەترینە.

گوندەکە پێنج هەزار کەسی تێدایە، مەزهەبیان جیاوازە و پێکەوە بە ئاشتی دەژین، لە شادی و ناخۆشی یەکدیدا پێکەوەن، گۆڕستانەکەیان هاوبەشە و هاوسەرگیریش لەنێوان پەیڕەوانی دوو مەزهەبەکەدا ئەنجام دەدرێت.

 

محەمەد سدیق خۆی سونەیە و هاوسەرەکەی شیعەیە، دەڵێت، "بەویستی خۆم لەگەڵ کچێکی شیعەدا هاوسەرگیریم کرد، بەڵام بۆ رازیکردنیان زۆر هەوڵمدا، هەوڵدانەکەشم بەهۆی جیاوازی مەزهەبییەوە نەبوو، بەڵکو رازیکردنی بنەماڵەکان بۆ هاوسەرگیرییەکی عاشقانە کارێکی ئاسان نییە".

 

ئاماژەی بەوەشداوە، "18 ساڵ بەسەر هاوسەرگیریەکەماندا تێدەپەڕێت، بەڵام لەگەڵ هاوسەرەکەمدا بە جیا پەرستشی خۆمان ئەنجام دەدەین".

 

ئەمجەد حسێن شاهـ دانیشتویەکی دیکەی گوندەکەیە، دەڵێت، "هەدنێک دایک و باوک هەن لە گوندەکەدا کە پەیڕەوی مەزهەبێکن بەڵام منداڵەکانیان پەیڕەوی مەزهەبێکی دیکەن، چونکە خەڵکی ئێرە دەزانن بابەتی مەزهەب شتێکە پەیوەندی بە تاکەکانەوە هەیە".

 

سەید مەزهەر عەلی پەیرەوی مەزهەبی شیعەیە دەڵێت، "خێزانی زۆر هەیە لە گوندەکەدا کە ژنەکە سونەیە و پیاوەکە شیعەیە، هەندێک خێزانی دیکە هەن بە پێچەوانەوە، هەروەها هەندێک خێزان هەن کوڕێکیان سونەیە و براکەی شیعەیە، لە هەندێک خێزانی دیکەدا باوک سونەیە و کوڕەکانی شیعەن".

 

لە جەژنی قورباندا بنەماڵە شیعە و سونەکان پێکەوە ئاژەڵەکان دەکڕن و قوربانی دەکەن، سەید سەجاد حسێن کازمی، بانگخوازی سوننەیە و دەڵێت: کاتێک یادی لەدایک بوونی محەمەد پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) دەکەن، شوێنکەوتوانی شیعەش بەشداری دەکەن، هەروەها لە مانگی موحەڕەمدا سونەکان بەشداری لە مەراسیمی ماتەمینی شیعەکان دەکەن.

 

نزیکەی 100 ساڵ پێش ئێستا، زۆرینەی دانیشتوانی گوندی پیرە سونە بون و حەزێکی بەهێزیان بۆ سۆفیگەری هەبوو، هەموویان نەوەی دامەزرێنەری گوندەکە بوون کە ناوی 'سەید شا محەمەد' بوون، بەڵام نەوەکانی دواتری سەید محەمەد شا، بوونە شیعە و لەئێستادا بنەماڵەکە هەموویان شیعەن. 

 

دۆناڵد ترەمپ باجی زیاتر بەسەر هاوردەكردنی ئۆتۆمبێل و دەرمان بۆ ئەمریكا دەسەپێنێت، وڵاتانی هەناردەكار نیگەرانن و دەڵێن، بێ وەڵام نابن.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، رێژەی  %25 باج لەسەر هەموو ئەو ئۆتۆمبێلانە زیاد دەكەن كە لە وڵاتانەوە هاوردە دەكرێت، هاوكات باجی سەر هاوردەكردنی دەرمان و داریش زیاد دەكات.
سەرۆكی ئەمریكا، هەر لە كاتی بانگەشەوە رایگەیاند، كە باجی زیاتر بەسەر هاوردەی وڵاتاندا بۆ ئەمریكا  دەسەپێنێت، هاوكات لە كاتی دەستبەكاربونیەوە بە چەند قۆناغێك دەستكردووە بە زیادكردنی ئەو باجانەوە ئەوەش كاردانەوەی نێودەوڵەتی و ناخۆیشی لێكەوتوەتەوە.
ترەمپ ئاماژەی بەوەداوە، باجە نوێكان لە 2ی نیسانەوە دەچێتە بواری جێبەجێكردن، بەڵام ئەو كۆمپانیانە ناگرێتەوە كە كارگەكانیان لە ناوخۆی ئەمریكادا كاردەكەن.

وەكو پاساوێكیش بۆ بڕیارەكەی وتی، ئەگەر لە خولی یەكەمی سەرۆكایەتییەكەیدا باجی لەسەر هاوردەكردنی پۆڵا نەسەپاندایە، ئێستا ئەو كەرتە لە ئەمریكا مایەپووچ دەبوو، بەڵام ئێستا گەشە دەكات.

لەبەرانبەردا حكومەتی ژاپۆن رایگەیاند، ئەو باجە زیادانەی ئەمریكا جێگەی نیگەرانییە و هۆشداریدا لەوەی كە كاریگەری لەسەر پەیوەندییە بازرگانییەكانی نێوان هەردولا و ئابووری جیهانیش دەبێت.

هاوكات ئۆرسۆلا ڤۆندەر لاین سەرۆكی كۆمسیۆنی یەكێتی ئەوروپا نیگەرانی لە بڕیارەكەی ترەمپ دەربڕی و رایگەیاند، لە گفتوگۆكدان بۆ دۆزینەوەی چارەسەر و پاراستنی بەرژەوەندییە ئابوییەكانیان. 

لە لایەكی دیكەشەوە، لولا دا سیلڤا، سەرۆكی بەرازیل رایگەیاند، وڵاتەكەی ناتوانێت بێدەنگ  بێت لە بەرانبەر بڕیارەكەی دۆناڵد ترەمپ، بۆیە ئەو رێگایە دەگرنەبەر كە پێیان وایە سودی بۆ وڵاتەكەی دەبێت.

هاوكات، كۆمەڵەی بەرهەمهێنەرانی ئۆتۆمبێلی ئەمریكی لە راگەیەنراوێكدا هۆشداریدا لەوەی ئەو باجانەی كە لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە سەپێنراوە نابێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی نرخ، ئاماژەیان بەوەشكردووە،  زۆر گرنگە ئەو باجانە بە شێوەیەك جێبەجێ بكرێن كە نرخەكان بۆ بەكاربەران بەرز نەبێتەوە.

ئەمە لەكاتێكدایە كە بەپێی ئامارەكان ساڵی رابردوو ئەمریكا سێ ملیۆن و 700 هەزار ئۆتۆمبێلی لە ژاپۆن و ئەوروپا و كۆریای باشوور هاوردە كردووە. 

دوای كاردانەوەكانیش لەبەرامبەر بڕیارە نوێكەی، دۆناڵد ترەمپ لە تۆڕی كۆمەڵایەتی تروس سۆشیاڵەوە هەڕەشەی نوێی كرد و رایگەیاند، ئەگەر یەكێتی ئەوروپا لەگەڵ كەنەدا دەست تێكەڵ بكات بۆ ئەوەی زیانی ئابوری بە ئەمریكا بگەیەنن، ئەوا باجی گەورەتر لەوەی ئێستا دەدەن و باجی زیاتر لەوەیان بەسەردا دەسەپێنن كە پلانیان بۆ داناوە.