سلێمانی، شاری ژانی گەل
١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤
211
بەپێی گریمانەكان, لەم ناونیشانەدا هێزی قورساییەكە زیاتر دەكەوێتە سەر ژانی گەل,بەڵام,لەهەمان كاتدا,دوو قورسایی تریش بەدی دەكرێن,ئەوانیش سلێمانی وشار.سیمیۆڵۆژیای دەربڕینە هونەری وناوەڕۆكییەكان كێشی ئەم سێ هێزە نزیك دەخەنەوە,بەڵكو یەكسانیان دەكات ودواتر بەهەرسێكیان یەكەیەكی گوتاری دەخوڵقێنن.
ئەم گوتارە لەبونیادیكی جوگرافی دیاریكراوەوە پێدەنێتە گوتارێكی گشتگیری بۆ جوگرافیایەكی گەورەتر.هەر لەبەر ئەمەشە سلێمانی خۆی بۆ خۆی پێناسەیە بۆ چەندین زاراوە, بەنموونەی دامەزراندنی قوتابخانەی ئاینی وزانستی وئەدەبی وفیكری وسیاسی وفەرهەنگی وڕۆشنبیری وشۆڕشگێڕی وكاردانەوە وبەگژداچوون وئێش وئازار وخەبات وتێكۆشان وبانگەواز بۆ ئازادی ویەكسانی نەمانی زوڵم وستەم. ئەم فرە زاراوە وپێناسانە سلێمانی یان كردۆتە چەقی مەسەلە وپرسیار وبڕیارەكان.یان بەردەوامی ئازار وخەبات وتێكۆشانەكان. لەو كورتیلە زەمەنییەی دامەزراندنی سلێمانی دا بەئاشكرا هەست بەدامەزراندنی كلتورێك بۆ كورد دەكرێت.
گەر یونانی كۆن لەزەمەنی سۆكرات وئەفڵاتۆن وئەرستۆ وڕۆمانەكان لەزەمەنی هۆراس توانیبێتیان كلتور وشارستانیەتێك بۆ عەقڵ وڵۆژیك وئەدەب وڕەخنە وفیكر وسیاسەت دروست بكەن ئەوا سلێمانی یش لەو كورتیلە مێژووەدا هەوڵی داوە نەخشە ودیزاینێك بۆ كلتور وڕۆشنگەری كوردستان ڕەنگ بكێشێت.ئەم دامەزراندنە لەڕێگەی عەفەوییەت وڕێكەوتەوە دروست نەبووە,بەڵكو كەسە پێشەنگەكان وتاكەكانی بەهێزێكی عەقڵی وفیكرییەوە لەهەوڵێكی بەردەوامی كاركردن وهەوڵداندا بوون.
لەزۆر دۆخ وحاڵەتدا فیداكارییەكی بێ وێنەشیان داوە.ململانێی بابان وتوركی عوسمانی,مەلیك مەحمود وئینگلیز,شۆڕشی نوێ وڕژیمە دڕندە وتۆقێنەرەكانی عێراق. لەهەمووشی كاریگەرتر ململانێ بێ ماناكانی ناوخۆیە.مێژووی ئەم ململانێ كوشندە ناوەكییە, تازە نیە.ململانێی مەولانا خالید ومەلیك مەحمود وگۆران وبرایم ئەحمەد ودەوروبەریان. شاریش تەنها پێكهاتەیەكی ئەندازەیی نیە بەدروستكردن وڕازاندنەوەی شەقام وكۆڵان وقەیسەری وتەلار وخانوو,بەڵكو لەهەمان كاتدا پێكهاتەیەكی مەعریفی وڕۆشنگەرییە ودەتوانێت بەهۆی كارنامە كاریگەری وئایدیۆڵۆژی وپەیوەندییەكانەوە ببێتە مەڵبەندێكی فیكری ومەعریفی وسیاسی بۆ هەمووان بەبێ جیاوازی ڕەنگ وشوناس وجێگە.بۆیە سلێمانی هەر لەزەمەنی دروست بوونیەوە ویستوێتی ,بەڵكو هەوڵی داوە ببێتە شارێكی پیرۆز هاوشێوەی شارە پیرۆزەكەی ئەفڵاتۆن .شارێك توانای دامەزراندنی ڕێكخراوە ئەدەبی وسۆسیۆڵۆژی وفیكری وسیاسییەكانی هەبێت.
یان كۆكردنەوەی تاكەكان بەمەبەستی دژایەتیكردنی داگیركەر وگەندەڵی وچەوسانەوە وبێبەشبوون .لێرەدا جێگەی خۆیەتی وزیادەڕۆیی نیە گەر بڵێین سلێمانی سەرچاوەلێگرتنێكی فیكری ومەعریفی گەورە وبەنرخە بۆ دەقە ئەدەبی وشیعرییەكان.وەك نموونە, ژانی گەلەكەی برایم ئەحمەد وكورسی وئێستا كچێك نیشتمانمەكەی شێركۆ تەواو كاریگەرە بەكەسیەتیە كاریزماییەكەی سلێمانی بەتایبەتی لەدۆخە ناجێگیرە فیكری وسیاسی وسۆسیۆڵۆژی وسایكۆڵۆژییەكاندا,وەك ئەوەی گەر بمانەوێت پێناسەی سلێمانی بكەین ئەوا خوێندنەوەی ئەو نموونانە وزیاتریش سەرجەم زانیارییەكانمان دەدەنێ.
ناوەڕۆك و ڕووداوی ژانی گەل لەم شارەدا سەرچاوەی گرتووە بەمەش شارەكە,نەك هەر بۆ خۆی بەڵكو بۆ دەرەوەی خۆشی, ڕۆڵی شانۆگەرییەكی تراژیدیایەك دەبینێت,ئەویش لەپێناو مەسەلە گەورەكان,كوردبوون وكوردستانی .ڕاستە نووسەری ژانی گەل كارەكەی پێشكەش بەگەلی جەزائیر كردووە ,چونكە گەلی جەزائیر,لەزەمەنی دەقەكەدا, گەلێكی داگیركراو وچەوساوە ولەپێناو ڕزگاربوون وسەربەخۆییدا فیداكاریان بەخشی, سلێمانی یش هاوسەنگیەكی بابەتیە لەجۆری تەواوكاری بۆ ئەم گەلە.كەواتە لەهەمان كاتدا كارەكەی پێشكەش بەگەلی كورد بەگشتی وسلێمانی بەتایبەتی كردووە.گەلی جەزائیر سەربەخۆیی خۆی بەدەستهێنا ,سلێمانی یش هەتا ئەمڕۆكە لەژێر هەڕەشە جۆراو جۆرە دەرەكی وناوخۆییەكاندا گوزەر دەكات.هەتا ڕێژەی ئازارەكانیشی لەزیادبووندا بێت ئەوا لەلایەكەوە هێزی خۆڕاگری گەورەتر دەبێت ولەلایەكی تریشەوە هێزی بەرەنگاربوونەوەشی توونتر دەبێت.هەموو ئەمانەش ئەوە دەگەیەنن قەدەری سلێمانی لەزەمەنی داگیركەری بێگانە ودوای ئەم داگیركردنەش خۆی لەئێش وئازار وژان وبەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی وكلیلی چارەسەرەكاندا دەبینێتەوە.