بەرلەوەی بچینە نێو ڕۆمانی ژانی گەل وگرنگییە زەمەنییەكانییەوە، لەڕووی فیكر وستراتیژییەتەوە، باشتر وایە كەمێك بگەڕێینەوە بۆ هۆكارییەكانی ئەرستۆ و ئەو فاكتەرانەی هۆكار دەبن بۆ خوڵقاندنی ئەم بیرۆكەیە. هۆكاری بابەتێكی فەلسەفییە، دەگەڕێت بەدوای پەیوەندی ڕووداو وبەركەوتەكانی، وەك ئەوەی بەركەوتەكانی دەرئەنجامی ڕووداوەكان بن.بەدیوێكی تردا گەر بابەتەكانی ژیان وپێكهاتەكانی بەداخراوی مانەوە وگۆڕانكارییان بەسەردا نەهات ئەوا چەمكی هۆكاریش لەدایك نابێت.

 بۆیە گۆڕانكارییەكان هۆكارێكی سەرەكی بیرۆكەی هۆكارییە . هۆكارییەكانیش لەڕێگەی دوو جەمسەری بنەڕەتییەوە خوڵقاون ئەوانیش هەستەكان وئەزموونە لۆژیكییەكانە. بۆ نموونە ڤایرۆسی كورونا (كوڤید ١٩ )هۆكارێك بوو بۆ نەخۆشی و, گەر چارەسەریش نەكرایە ئەوا هۆكارێكیش دەبوو بۆ لەناوچوون ومردن .بەبڵاوبوونەوەی ئەم ڤایرۆسە, هەستێكی ترسناك لەخەڵكی دروست بوو, بەڵكو ئەگەرەكان ئاماژەبوون بەمەترسییەكی كوشندە, لەبەرامبەردا زانستەكان, لەلایەكەوە

 دەگەڕان بەدوای هۆكاردا ولەلەلایەكی تریشەوە دۆزینەوەی چارەسەر. ئەمە تەواو لەبۆچوونەكانی گەورە زانای ئەزموونگەرایی , دەیڤد هیوم ( ١٧٦١ - ١٧٧٦ ) جێگەی بۆتەوە .

- ڕۆمانی ژانی گەل , لەنووسینی گەورە نووسەر وشاعیر وبیرمەند ,برایم ئەحمەد ( بلە ), لەساڵی ١٩٥٦ نووسراوە بەڵام بەهۆكاری سیاسییەوە چاپەكەی دەكەوێتە ساڵی ١٩٧٢.لێرەدا ڕووبەری وتارەكە بەپێویستی نازانێت باس لەڕوودا وكەسێتی وپێكهاتە وتوخمەكانی گێڕانەوەكە بكات ,ئەمە بۆ دەرفەتێكی تر, بەڵكو ئەوەی شایانی باسكردنە نەمری وزیندوویی ڕۆمانەكەیە, یان بەردەوامی وكراوەیی بابەتەكەیە. وەك ئاشكرایە لەنێوان زەمەنی نووسین وزەمەنی خوێندنەوە پێنج حكومەت گۆڕاوە ( پاشایی وكۆمارییەكان ), پرسیارە مەراقی وحەزلێكراوەكە ئەوەیە, ئایا ناوەڕۆك ومیتۆدی كاركردن وومیكانیزمەكانی دوای ١٦ ساڵ بەسەر نووسین وبڵاوكردنەوەی وەك خۆیان دەمێننەوە یان بەسەرچوون وكۆتاییان هاتووە؟ چونكە زۆربەی هەرە زۆری بابەت وتەنانەت ڕێبازە ئەدەبی وفیكری وسیاسی وئایدیۆڵۆژییەكان ماوەیەك كار دەكەن ودواتر دەچنە نێو پەڕەكانی مێژووەوە .بۆ زیندوو ڕاگرتنی دەق شتەكان زۆرن , لەوانە كاریگەرییە بەردەوامەكان لەسەر وەرگر وخوێنەر, هەر لەڕووی میتۆدەوە تا دەگاتە شێواز وبابەت وناوەڕۆكەوە .داهێنان وخوڵقاندنی بابەتێكی نەبینراو نەبیستراو ,نووسین لەپێناو مەسەلە گەورەكاندا كەپەیوەندی بەتێكڕای خەڵكییەوە هەیە , هەروەها بابەتێك بێت هەڵگری ناسنامەی بابەتگەرایی وئەزموونگەرایی , ئەمانە وزیاتریش . جگە لەمانە چوار هۆكارییەكەی ئەرستۆش دەرخەرێكی وزەبەخشە بۆ دەستنیشانكردنی دەقێكی نەمر وزیندوو , هۆكارییەكانیش دەرئەنجامی پرسیارە مەراقاوییەكانە بەنموونەی ئەو پرسیارانەی كەپێشتر ئاماژەمان پێدا وەك هیچ شتێك نییە بەبێ پرسیار بەڵكو پرسیارەكان دەبنە كلیلی كردنەوەی وەڵامەكان .هۆكارییەكانی ئەرستۆ بریتین لە :

یەكەم / هۆكارە میتریاڵییەكان, واتە خامەی بابەتەكە لەچی پێكهاتووە .بۆ نموونە پەیكەرێك گەر لەبڕۆنز دروست كرابێت ئەوا تەمەنی ئەم پەیكەرە زۆر زیاتر دەبێت لەپەیكەرێك كەلە (گەچ ) دروست كرابێت. بۆ ڕۆمانی ژانی گەل, مەبەست لەخامە ئەوڕێبازە فەلسەفییەی بابەتەكەی لەسەر بونیاد كراوە,  ڕیاڵیزمەكان بەجۆرەكانییەوە: سۆشیاڵیزمی شۆڕشگێڕانە, ڕیاڵیزمی ڕۆمانسیزمانە, ڕیاڵیزمی نوێ.لەڕوانگەی ڕیاڵیزمی ڕۆمانسیزمانە, ڕۆمانی ژانی گەل هاوشێوی ڕۆمانەكانی دوستۆیڤسكی دەرخەری سروشتی مرۆڤ ومرۆڤایەتییە ولەهەمان كاتیشدا جۆرێكە لەبەرەنگاربوونەوە لەنێوان دەسەڵات وچارەنووسی خەڵكیدا, ئازارێكی ڕۆحی وجێگەیی . هەروەها لەسەر هەمان ستراكچەری بەرهەمەكانی ئاین ڕاند (سەرچاوەی كانی ) و فلۆبێر (مەدام بۆڤاری) وهیمنگوای (خواحافیزی لەچەك) كاری كردووە.سەبارەت بە ڕیاڵیزمی نوێشەوە كە ڕیاڵیزمی بونیادگەریشی پێ دەگوتریت, خامەی بابەتەكەی ژانی گەل بەرلەدەركەوتنی ئەم جۆرە لەڕیاڵیزم ,پێش تیۆرەكەی كینس واڵتز( ١٩٢٤ - ٢٠١٣) ی ئەمریكی كەوتووە  بەوەی بابەتەكە بەشێوەیەك لەشێوەكان جەخت لەسەر سێ ئاستی سەرەكی دەكات كە واڵتز لەساڵی ١٩٧٩ ئاماژەی پێداوە وكوردیش هەتا ئێستا سوودی لێ نەبینیوە بەڵكو وەك پێویست كاریشی لەسەر نەكردووە,ئەوانیش :

١ - تاكەكان  دروستكەری بڕیارەكانن. لەپێناو بەدەستهێنانی مەسەلەكان, تاكەكان لەجەمسەرێكەوە پێویستە هۆشیار بن, لەجەمسەرێكی تریشەوە هەڵگری پەیامە ئایدیاڵیزمەكان , یان پیرۆزكردنی بەها جوانە زاڵەكان.بەمەش هۆكارێك دەبن لەگۆڕینی ئاڕاستەكان .

٢ - بونیادی سیاسی ناوخۆ, ئەم بونیادە گەر بەڕۆحی لێبووردەیی وبرایەتی ویەكگرتن كاری كرد ئەوا دامەزراندن دروست دەبێت, بەپێچەوانەوە مەسەلەكە پێدەنێتە هەڵدێر وداڕمان .

٣ - قواستنەوەی فرسەتەكان .دوای ئەوەی نووسەری ژانی گەل هەستی كرد لەشەڕی بەردەركی سەرادا كورد، بەهۆكاری جیاواز، شكستی هێنا ئەوا شۆرَشی جەزائیر كە نووسەر كارەكەی پێشكەش بەگەلی جەزائیر كردووە فرسەتێكی گونجاوە بۆ ئەوەی كوردیش هەمان سەربەخۆیی وسەركەوتن لەداگیركران بەدەست بهێنێت .لێرەشەوە كورد پێ دەنێتە قۆناغێكی جیاوازی تر.بەڵام هۆَكاری نەقواستنەوە ڕێگر بوو لەم گۆڕانكارییە وبەمەش مەسەلەی دۆزی كوردیش هەتا ئێستا چارەسەر نەكراوە  بابەتەكەش گەمەی سەیر دەكات لەنێوان هەڵبەز ودابەزدا وناوەڕۆكی ژانی گەلیش بەكراوەیی وبەردەوامی دەمێنێتەوە.

دوهەم / هۆكارە وێنەییەكان.مەبەست لەم هۆكارە, ئەو شێوەیەی بابەتەكەی لەسەر بونیاد نراوە، بۆنموونە گەر هونەرمەندێكی پەیكەرساز بیەوێت پەیكەری مەلیكی كوردستان (مەلیك مەحمود) دروست بكات ئەوا پێویستە شێوەیەكی كاریگەر هەڵبژێرێت تا وەرگر وخوێنەر بەلای كارە هونەرییەكەیدا ڕابكێشێت .لەڕۆمانی ژانی گەل دا, لەگۆشەیەكەوە چەقی بیرۆكەی ڕۆمانەكە دەبێتە شێوەیەكی كاریگەر, یان مەبەستێتی گوتارەكەی. لەگۆشەیەكی ترەوە هەڵبژاردنی بابەتەكە . بەشێوەیەكی گشتی بابەتە سۆزدارییەكان وفیداكارییەكان زۆرترین كاریگەر لەسەر خوێنەر دروست دەكەن, ئەمەش هۆكارێك دەبێت بۆ نەمری وزیندوڕاگرتنی بابەتەكە. ئەوەتا هەتا ئەمڕۆكە چیرۆكەكانی قەیس ولەیلا ومەجنون ولەیلا وشیرین وخوسرەو وڕۆمیۆ وجولێت بەردەوامیان هەیە بەوپێیەی ناوەڕۆكەكانیان گشتگیرن وپەیوەندییان بەهەمووانەوە هەیە بەجیاوازی زەمەن وجێگە ونەتەوە وكلتورەوە .بەمەش برایم ئەحمەد هاوشێوەی گەورە فەیلەسوفی سۆسیۆڵۆژیای فەڕەنسی, ئێدگار مۆرین ( ١٩٢١ -  ) كار دەكات ومرۆڤ دۆستی وپشتگیرییەكانی دەكاتە بەردی بناغەی پێكەوە ژیان. ژانی گەل بەشێك دەبێت لەپڕۆسەی هەستە ئایدیاڵیزمەكان ونووسەر پێشتریش لەكتێبی " كورد وعەرەب  - ١٩٣٧ - " ەكەیدا كاری لەسەر ئەم مرۆڤ دۆستی وپێكەوە ژیانەی كردووە .كەواتە هۆكارییە وێنەییەكان هەوڵ دەدات وێنە ڕاستەقینەكان ئاشكرا بكات كەبەلای زۆرینەوە ڕوون وئاشكرا نین وپرسیارەكان دەبنە مۆتیفێك بۆ دۆزینەوەی ئەو ڕاستیانە , دواتر خوێنەر بەدواداچوون بۆ ئەنجامی ئەو ڕاستیانە دەكات . نووسەر، لەڕێگە وبەیارمەتی هێزی مرۆڤ دۆستییەوە ,دەیەوێت پەیكەرێكی ئاسنینی درێژ خایەن وبۆ هەمیشە دامەزرێنێت, زەمەنە یەك لەدوای یەكەكان كاریگەری نەرێنی لەسەری دروست نەكەن, بابەت ومەسەلەكەش بۆ تێكڕای خەڵكی نامۆ نابێت وپیرۆزە وتوانج وگلەیی لەسەر نابێت,بەڵكو پشتگیری تەواویشی لێ دەكەن,ئەویش گەیشتنە بەئازادی وسەرفرازیی كورد . بەمانایەكی تر, نووسەر لەوە تێگەیشتووە مەسەلەی كورد, بەهۆكاری جیاوازی ناوەكی ودەرەكی بەئاسانی ناگاتە مەبەستێتی خۆی، ئەمە وای لێ كردووە بناغەیەكی پتەو دامەزرێنێت تا نەوەكانی دوای خۆی، هاوشێوەی زەمەنی ڕابردوو، كاری لەسەر بكەن .

سێهەم / هۆكارە كاریگەرییەكان . ڕێژەی كاریگەرییەكان هۆكارێك دەبن بۆ گەشەی دەق وفیكر وئایدیا , یان فراوانكردن وكردنەوەی ڕاڤەكان , ئەمانەش هۆكارێك دەبن بۆ بەردەوامی دەقەكان .بە دەربڕینێكی تر, كاریگەریی نموونەكانی ڕابردوو هۆكارێك دەبن بۆ خوڵقاندنی دەقێكی ئێستا وكۆكردنەوەی زەمەنی هەردوو دەق لەبازنەیەكی هەڵوێستەیی وبابەتیێكی هاوشێوە .شەڕی بەردەركی سەرا ( ١٩٣٠ ) وشۆڕشی جەزائیر دوو فاكتەری هەرە گرنگی كاریگەرییەكانە , بەڵكو هۆكارێك بوون بۆ لەدایك بوونی ژانی گەل چونكە هەردوو فاكتەرەكە لەسەر بنەمای زوڵم وستەمی داگیركەران وبانگەواز بۆ سەربەخۆیی وئازادی وبرایەتی دامەزراون .واتە ڕووداوەكانی ئێستا پێویستی بەسەرچاوەلێگرتنەكانی (مرجع ) ئەو دوو فاكتەرە بوو, پێچەوانەكەشی هەر دروستە بەوەی ئەو دوو فاكتەرە هۆكارێك بوون بۆ ورووژاندنی نووسەری ژانی گەل .بەمەش هێزی كاریگەرییەكان ڕۆڵی كەسێتییەكی سەرەكی بۆ ڕۆمانەكە دەبینێت و جگە لەبەشدارییە كارامەییەكانی , هەڵدەستێت بەكۆكردنەوەی جەماوەر لەدەوری بابەت وناوەڕۆكەكە وخۆئامادەكردن بۆ جەنگی ئازادی وسەربەخۆیی .

چوارهەم / هۆكارە ئامانجییەكان.ئامانجگرتن ( تیڵۆڵۆژیا ) تیۆرێكی فەلسەفییە, ئەركەكەی بریتیە لەدەستنیشانكردنی ئامانجی شتەكان بەوپێیەی لەپشت هەر شتێكەوە پێویستە ئامانجێك یان چەند ئامانجێك هەبێت، هەروەك ئامانجی دروستكردنی كورسی دانیشتنە. لەگەڵ ئەمەشدا,زۆربەی جار ئامانجەكان ڕوون نین وشاراوەن وخوێنەری بەئەزموون دەتوانێت ئاشكرایان بكات .لە ژانی گەل دا كۆمەڵێك ئامانج لەپشت ڕۆمانەكەوەیە، بەنموونەی :

- جووڵە بەكردارە سیاسی وشۆڕشگێرییەكان ئەمەش دوای شكستەكانی شۆڕشی شێخ مەحمود وسەركوتكردنی خۆپیشاندانەكانی بەردەركی سەرا . جووڵەكەش دەرئەنجامی جەنگی جیهانی دوهەم ولێكەوتەكانییەوە هاتە كایەوە, بەتایبەتی گۆڕانكاری لەنەخشەی سیاسی وفیكری لەجیهان بەگشتی ودەركەوتنی هێزی نەتەوایەتی لەجیهانی عەرەبی وڕۆژهەڵاتی وبانگەواز بۆ یەكسانی وسەربەخۆیی وئازادی گەلان .

- هاوشێوەی گەلانی چەوساوە وداگیركراو ,هوشیاركردنەوەی تاكی كورد بەرامبەر بەمەسەلە چارەنووس سازەكانیدا .

- دامەزراندنی گوتارێكی فیكری وسیاسی یەكگرتوو , هەمووان بەشدار بن لەپڕۆسەی ئەو گوتارەدا، تا دەبێتە دەستوور ومانیفێستۆیەك بۆ دۆزی كورد وكوردستان .

- كۆڵنەدان لەخەباتی چەكداری وبەردەوامبوون لەبەرەنگاربوونەوە دژ بەداگیركەران .
- دووركەوتنەوە  لەچەمكە سۆسیۆڵۆژییەكان وگرنگیدان بەگوتارە فیكری وسیاسییەكان چونكە بازنەی سەربەخۆیی وئازادی پێویستی بەو گۆڕانكارییە بوو .واتە گەرچی، بابەتی ڕووداوی ڕۆمانەكە بەمەسەلەیەكی سۆسیۆڵۆژی وسۆزداری دەستیپێكرد بەڵام نووسەر هەر زوو ئەم قۆناغەی تێپەڕاند وچووە نێو قۆناغێكی زۆر جیاوازەوە, خۆپیشاندان وپەلاماردان وفیداكاری وگرتن وكوشتن .

هەموو ئەمانە پەیوەندی بەتێكڕای خەڵكییەوە هەبووەو هەیە، دوورن لەداواكارییە خۆویستییە تایبەتەكانی نووسەر ,ئەمەش هۆكارێكە بۆ نەمری وبەردەوامی دەقەكە وخاوەنەكەی, وە هەتا مەسەلەی كورد لەچوارچێوەی داگیركاریدا بمێنێتەوە  وچارەسەر نەكرێت ئەوا دەقەكەش بەزیندوویی دەمێنێتەوە وكاری لەسەر دەكرێت, بەپێچەوانەوە گەر مەسەلەكە چارەسەر كراو وكورد مافەكانی خۆی وەرگرت ئەوا ئەوسا هێزی دەقەكە تەنیا خۆی لە نێو بابەتێكی مێژووییدا دەبینێتەوە .

   تێبینی :
ئەم نووسینە، دەرئەنجامی مێزگرتێكی فیكری وئەدەبییە , بەبۆنەی تێپەڕبوونی زیاتر لەنیو سەدە لەبڵاوبونەوەی شاكاری ڕۆمانی ژانی گەل ی نووسەر وشاعیر وبیرمەند برایم ئەحمە (بلە ) قسەی لەسەر كراوە , بۆردی وێب سایتی گەلاوێژ  بەهاوكاری تەلەفزیۆنی گەلی كوردستان مێزگردەكەی لەئەستۆ گرت، بەبەشداری كۆمەڵێك ئەكادیمی نووسەر, ڕۆژی یەك شەممە  ٢٥ /٨ / ٢٠٢٤ .