ئەمڕۆ رۆژی جیهانی ئایدزە و نەتەویەكگرتوەكانیش ئاشكرایدەكات نزیكەی ٤٠ ملیۆن توشبوی ئایدز لە جیهاندا هەیە.

بەپێی نوێترین ئاماری بەرنامەی هاوبەشی نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ بەرەنگاربونەوەی ئایدز، لە جیهاندا ٣٩ ملیۆن و ٩٠٠ هەزار توشبونی ڤایرۆسی ئایدز هەیە كە زۆرینەیان لە باشور و رۆژهەڵاتی ئەفریقان.

نەتەوەیەكگرتوەكان رایگەیاندووە بەهۆی پێشكەوتنی تەندروستیی و هۆشیاریی خەڵكەوە، توشبوون بە ڤایرۆسی ئایدز لە ساڵی ٢٠١٠-ەوە تا ئێستا بە رێژەی ٣٩٪ كەمیكردووە.

بە پێی ئەو ئامارانەی كە بڵاویان كردوەتەوە، هەر یەكە لە ئەفغانستان، میسر، فیجی، فیلیپین، پاپوا گینێی نوێ و سعودیە رێژەی توشبون بە ڤایرۆسی ئایدز لە وڵاتەكەیان پێچەوانەی جیهان بە رێژەی ١٠٠٪ یان دوو هێندە بەرزبووەتەوە.

ساڵی رابردوش لە هەرێمی كوردستان ٧٢ توشبوی ئایدز تۆمار كرا كە زۆرینەیان كەسانی بیانیبوون.
 

پزیشکێکی سلێمانی لە تاقیکردنەوەیەکدا پلەی یەکەمی لەسەر ئاستی عیراق بەدەستهێنا و بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانیش دەڵێت: " ئەمە سەلمێنەری ئەوەیە کە ئاستی فێرکاری لە سەنتەری سلێمانی لەبواری نەشتەرگەری یورۆلۆجی لە ئاستێکی باڵادایە".

بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی لە راگەیەندراوێکدا کە لە هەژماری فەیسبوک بڵاویکردووەتەوە، رایگەیاندووە: "(د. فەرمان محمد فرج) کە خوێندکاری بۆردی عیراقی و پزیشکی بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بوو توانی پلەی یەکەم لەسەر ئاستی عیراق بەدەستبهێنێت لە تاقیکردنەوەی کۆتایی پسپۆڕی نەشتەرگەری یورۆلۆجی (گورچیلە و میزەڕۆ )".

لە راگەیەندراوەکەشدا هاتووە: ئەمە سەلمێنەری ئەوەیە کە ئاستی فێرکاری لە سەنتەری سلێمانی لەبواری نەشتەرگەری یورۆلۆجی لە ئاستێکی باڵادایە و ساڵانە پزیشکانی سلێمانی لە ریزی پێشەوەی دەرچووانی ئەو بوارەن لە بوردەکانی کوردی و عیراقی و عەرەبی و بوونەتە جێی شانازی بۆ شاری سلێمانی بەگشتی و بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی.

زانایانی ڕووسیا توانیان بگەن بە دۆزینەوەیەک زانستی بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنی مێشک کە پێشتر نەبووە، ئەمەش بە دەستکەوتێکی پزیشکی ناوازە دادەنرێت.

ماکسیم خاسناتینۆڤ، سەرۆکی توێژەران لە سەنتەری زانستی ڕووسیا بۆ تەندروستی خێزانی لە شاری "ئیرکوتسک"، ڕایگەیاند؛ لە چوارچێوەی ئەو توێژینەوانەی ئەنجاممان داوە بۆ پەرەپێدانی دەرمانێکی نوێ بە مەبەستی چارەسەرکردنی "هەوکردنی مێشک" کە نەخۆشییەکە بەهۆی ڤایرۆسێکی گواستراوەوە دروست دەبێت.

دەرمانەکە لە ڕووەکی "هلیلج کابلی" دروستکراوە، کە ئەم جۆرە بەرهەمە سروشتیانە کە لە سیستەمی پزیشکی وڵاتانی ئاسیادا بەکاردەهێنرێت، کە لە ڕێگەییەوە پێکهاتەیەکی دژە هەوکردنیان دۆزیوەتەوە کە دەکرێت کۆنترۆڵی هەوکردنی پەردەی مێشک بکات.

لە درێژەی هەواڵەکەشدا کە لە مالپەڕی سی ئێن ئێندا بڵاوکراوەتەوە، بەر لە بەکارهێنانی دەرمانەکە لە پلاندایە چەند تاقیکردنەوەیەکی لەسەر ئەنجامبدرێت بەمەبەستی سەلامەتی لە بەکارهێنانیدا ئەمەش لە کاتێکدا ئەم دەرمانە لە ئێستادا تاکە دەرمانە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنی مێشک بەردەست بێت، بەڵام ئەم چارەسەرە تایبەتمەندییەک جیای دەکاتەوە ئەوەش شێوازی هەڵگرتنیەتی کە تەنیا دەتوانرێت لە پلەی گەرمی نێوان ٤ بۆ ٨ پلەی سەدیدا هەڵبگیرێت.
 

لە کۆبونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا سودانی بە فراکسیۆنی یەکێتی راگەیاند، هیوادارن هەمواركردنەوەی یاسا بودجە گرفتی موچەی هەرێم چارەسەر بکات.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژەی بەوەشکرد، حكومەتی هەرێم هۆكاری دواكەوتنی موچەیە و پابەندی مەرج و رێكارەكان نەبووە، کە رادەستنەکردنی داهاتی نانەوتی یەکێکە لە گرفتەکان.
ئەمەش دوای ئەوە دێت، هەر لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی نوێنەراندا، د. بڕیار رەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران عیراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، وەک فراکسیۆنی یەکێتی داوای خەرجکردنی سێ موچەی کۆتایی ئەمساڵی هەرێمیان لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق کردووە.
ئەمڕۆ بۆ تاوتوێکردنی هەمواری یاسای بودجە كە تایبەتە بە "هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێم" ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە ئامادەبوونی محەمەد شیاع سودانی کۆبووەوە. 
 

وەزیری بازرگانی تورکیا رایگەیاند، عێراق سێیەم وڵاتە کە زۆرترین پڕۆژەیان لەسەر ئاستی جیهان تێدا ئەنجامداوە. دەشڵێت، "ئەو هەناردەیەی لە ١٠ ساڵی رابردوودا بۆ عێراقمان کردووە، زیاتر ٥٪ی کۆی هەناردەی تورکیایە".

عومەر بۆڵات وەزیری بارزگانی تورکیا رایگەیاند، ئەو هەناردەیەی لە ١٠ ساڵی رابردوودا تورکیا بۆ عێراقی کردووە ٥٪ی کۆی هەناردەی تورکیایە، بە جۆرێک لە ساڵی رابردووەوە بەبڕی ١٢.٨ ملیار دۆلار هەناردەی کەلوپەل و خۆراک و پێداویستییەکان بۆ عێراق کراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، تەنها لە ساڵی رابردووەوە تاوەکو ئێستا قەبارەی بازرگانی دووقۆڵی نێوان هەردوولا گەیشتووەتە ٢٠ ملیار دۆلار.

وەزیری بازرگانی تورکیا ئەوەشی خستە روو، تورکیا هەزار و ١١١ پڕۆژەی لە عێراق بە بڕی ٣٥ ملیار دۆلار ئەنجامداوە، بەوەش عێراق دەبێتە سێیەم وڵات لە ریزبەندی ئەو وڵاتانەی تورکیا زۆرترین پڕۆژەی تێدا ئەنجام داون.

بەهۆی پشتبەستنی زیاتری عێراق بە داهاتی نەوتی و لاوازی کەرتی پیشەسازی و بەرهەمهێنان، پێداویستی ناوخۆ لەرووی کەلوپەل و پێداویستی و خۆراکەوە پڕنابێتەوە و ئەوەش وای کردووە بەشێکی زۆری ئەو پێداویستیانە عێراق لە وڵاتانی دیکەوە هاوردەی بکات، کە تورکیاش یەکێکە لەو وڵاتانە.

بڕی هەناردەی كاڵای ئێران لە دەروازەی باشماخەوە بۆ هەرێم لە ٦٠٪ زیادیكردووە، هەربۆیە بە سێیەم دەروازە لە ئێران دیاریكراوە كە زۆرترین كاڵای تێدا هەناردەكراوە.

حەمید رەزا عەبدولمەلیكی بەڕێوەبەری دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ لەسنوری رۆژهەڵاتی كوردستانەوە رایگەیاند، لە ماوەی دە مانگی ئەمساڵدا دوو ملیۆن و ٢٠٨ هەزار تۆن كاڵا لە باشماخەوە هەناردەی هەرێمی كوردستان كراوە.

ئاماژەی بەوشكرد، بڕی هەناردەی كاڵا لەو دەروازەیەوە بەراورد بە ساڵی رابردوو٦٠٪ زیادیكردووە، ئەوەش وایكردووە باشماخ وەك سێیەم دەروازەی لە ئێران دەستنیشانبكرێت كە زۆرترین كاڵای تێدا هەناردە كرابێت.

بەڕێوەبەری دەروازەی باشماخ دەشڵێت، لە ماوەی ئەو دە مانگەدا ٩٢ هەزار و ٥٠٠ بارهەڵگری لە دەروازەكەدا تێپەڕیون.
 

کۆشکی سپی داوادەکات کۆتایی بە شەڕی ناوخۆی سوریا بهێنرێت و دەشڵێت، "لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکەدا لەسەر هێڵین".

كۆشكی سپی  ئەمریکا  لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، " لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە لەسەر هێڵین، دوا دەكەین ئاڵۆزیەكانی سوریا كەمبكرێنەوە و داوای پارێزگاری هاووڵاتیانی مەدەنی و پێكهاتەكان دەكەین".

كۆشكی سپی داواشدەکات، بە جددی كار بكرێت بۆ كۆتایی هێنان بە شەڕی ناوخۆی سوریا.

ئێران پیتاندنی یۆرانیۆم زیاد دەكات و هەواڵگریی ئەمریكاش ئاشكرایدەكات، تاران توانای دروستكردنی زیاتر لە ١٠ بۆمبی ئەتۆمیی هەیە.

رافایل گروسی بەڕێوبەری ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی رایگەیاند، ئێران ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمی بەشێوەیەكی خێرا بەرزكردوەتەوەو ئاستی ٦٠٪ی تێپەڕاندووە.

دەشڵێت، ئەگەر ئێران بەوشێوەیە بەردەوام بێت، ئەوا بڕی یۆرانیۆمی پیتێنراوەی وڵاتەكە حەوت بۆ هەشت هێندە زیاد دەكات.

نوسینگەی هەواڵگریی نیشتمانیی ئەمریكاش لە نوێترین راپۆرتیدا ئاشكرایكردوە، بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران زۆر خێراتر بووە و ئەگەر ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم لەو وڵاتە بەو خێرایە بەردەوام بێت ئەوا توانای دروستكردنی ١٢ بۆمبی ئەتۆمیی دەبێت.

 دەشڵێت، ئێران ئێستا ناتوانێت بۆمبی ئەتۆمیی دروست بكات، بەڵام ئەو هەنگاوانەی لە بەرنامە ئەتۆمییەكەیدا جێبەجێی دەكات ئاسانكاریین بۆ دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمیی.

نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، بەهۆی ململانێكانی سوریاوە نزیكەی ٤٠٠ هەزار كەس لە سوریا ئاوارەبوون كە زۆربەیان ژن و منداڵن.

سامر عەبدلوجەبار بەڕێوەبەری هەماهەنگی فریاگوزاری لە پرۆگرامی خۆراكی جیهانی رایگەیاند، لە ماوەی ١٠ رۆژی شەڕ و پێكدادانەكانی سوریا لانیكەم ٣٧٠ هەزار كەس لە سوریا  ئاوارەبوون.

ئاماژەی بەوەشكردووە، زۆربەی ئەوانەی ئاوارەبوون ژن و منداڵ بوون و ژمارەشیان بە بەردەوامی روو لە زیادبوونە.

نەتەوە یەكگرتوەكان هۆشداریی داوە لەوەی ئەگەر ئاڵۆزییەكان لە سوریا بەردەوامیان هەبێت، ئەوا ژمارەی ئاوارەكانی وڵاتەكە دەگاتە زیاتر لە یەك ملیۆن و ٥٠٠ هەزار كەس.