عێراق
لەو دیدارەدا گرنگی یەکخستنی ھەوڵەکان بۆ پاڵپشتیکردنی حکومەت لە جێبەجێکردنی بەرنامەی کاری و پێشکەشکردنی باشترین خزمەتگوزاری بۆ ھاووڵاتیان خرانەبەر باس و گفتوگۆ، ھاوکات گەڕاندنەوەی ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان و تەواوکردنی پرۆسەی داخستنی کامپەکان بەشێوەیەکی ھەمیشەیی لەو ماوەیەی حکومەت دیاریکردوە و بەردەوامیدان بە کاری ھاوبەش بەمەبەستی تەواوکردنی شایستە دەستورییەکان، جەختیان لەسەر کرایەوە.
ھەر لە دیدارەکەدا ئاماژە بە بەیاننامەی ھاوبەشی کۆتایی نێوان کۆماری عێراق و کۆماری تورکیا و کاریگەرییە ئەرێنییەکانی کرا بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیریی لەناوچەکەدا.
عەمید میقداد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی عێراق ئاماژەی بەوەدا، تیم و لایەنە پەیوەندیدارەکانیان لە وەزارەت، ستراتیژییەکی نوێیان بۆ کۆتاییھێنان و داخستنی قومارخانەکان گرتووەتەبەر، بە ھەماھەنگی لەگەڵ دەزگای ھەواڵگری و ھاووڵاتییان.
ئەوەشی خستەڕوو، زنجیرەیەک ئۆپەراسیۆنی فراوانیان ئەنجامداوە بۆ داخستنی قومارخانەکان و لەو چوارچێوەیەشدا، چەند قومارخانەکەیان دۆزیوەتەوە و دەستەی بەڕێوەبەری ئەو شوێنانەشیان بە سزای یاسایی خۆیان گەیاندووە.
وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی عێراق ئاماژەی بەوەشدا، قومارخانەکان لە سێ ئاڕاستەوە مەترسی و ھەڕەشەن بۆ سەر کۆمەڵگە و کاریگەری نەرێنییان بۆ سەر ھەرزەکار و گەنجانیان ھەیە، ھاوکات ھانیان دەدات بۆ تاوان، بۆ ئەو مەبەستەش کۆتاییھێنان بە قومارخانەکان لە پێشینەی ستراتیجی کارەکانی وەزارەتی ناوخۆیە و دڵنیایشیدا، ھیچ قومارخانەیەک لە پارێزگاکانی عێراق پارێزراو نابێت.
خەمیس خەنجەر، سەرۆکی پارتی سیادەی سوننەکان ئاماژەی بەوەدا، نزیکەی چوار مانگە ئەنجومەنی وەزیرانی ھەمواری یاسای لێبوردنی گشتی رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران کردووە و تائێستا ھەنگاوێکی ئەوتۆ نەنراوە بۆ پەسەندکردنی یاساکە.
ئەوەشی خستەڕوو، پەسەندکردنی ھەمواری یاسای لێبوردنی گشتی، بەشێکی سەرەکی رێککەوتنە سیاسییەکان بووە لەگەڵ کابینەکەی محەمەد شیاع سودانی و ھێشتا کابینەکە لە سەرەتای جێبەجێکردنی بڕگەکانی ئەو رێککەوتنەدایە.
سەرۆکی پارتی سیادە داوای پەسەندکردنی ھەمواری یاسای لێبوردنی گشتی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەکات و دەڵێت، بەھۆی پەسەندنەکردنی ئەو یاسایەوە، بە سەدان زیندانی بێتاوان لە زیندانەکانی عێراقدان و قوربانی دەستی تیرۆریستن.
ئەسیر داود غەریری، وەزیری بازرگانی عێراق باسی لەوەکرد، عێراق توانیویەتی ئاسایشی خۆراک دابین بکات و لە لیستی ئەو وڵاتانە دەرچووە کە بەڕێژەیەکی بەرچاو گەنم ھاوردە دەکەن و بەردەوام روبەڕوی ھەڵاوسانی ماددە خۆراکییەکان دەبنەوە.
ئەوەشی خستوەتەڕو، لەم کاتەدا لە کۆگاکانی وڵاتدا دوو ملیۆن تۆن گەنم ھەیە و بەشی چوار مانگیش بەشەخۆراکیان دابینکردووە.
پەیوەست بە گرانبوونی ماددە خۆراکییەکانیش، وەزیری بازرگانی ئاشکرای دەکات کە رێکاریان دەستپێکردووە بۆ کردنەوەی کۆمەڵگەی بازرگانی کە تیایدا بەرێژەی ٢٥٪ کەمتر و بە نرخی پاڵپشتیکراو، ماددە خۆراکییەکان بە ھاووڵاتیان دەفرۆشێت.
بە سەرپەرشتی عەتوان عەتوانی، لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ تاوتوێکردنی دوایین پێشھات و گۆڕانکارییەکان لە سیستەمی پارەدانی ئەلیکترۆنی کۆبووەوە و تیایدا ئاماژە بە کارنامەی حکومەتی فیدراڵ کرا، بۆ گۆڕینی سیستەمی کاغەز بۆ سیستەمی ئەلیکترۆنی لە سەرجەم فەرمانگە پەیوەندیدارەکاندا.
لە کۆبوونەوەکەدا، کە بە ئامادەبوونی عەلی کەریم بەڕێوەبەری بانکی رافیدەین بەڕێوەچوو، ئاماژە بە ھەوڵەکان کرا بۆ کەمکردنەوەی رۆتینات بۆ ھاوڵاتییان لەکاتی وەرگرتنی قیست و پێشینە و جەختکرایەوە لە رێگریکردن لە ھەر ساختەکارییەک لەو مامەڵانەدا.
ھەروەھا، لیژنەی دارایی بڕیاریدا لیژنەیەکی لاوەکی پێکبھێنێت، بۆ لێکۆڵینەوە و بەدواچوون لەو ساختەکارییانەی لە کاتی مامەڵەی ئەلیکترۆنی دراودا دەکرێت، کە پارە لە کڕیار دەبڕدرێت بەبێ ئاگاداری خۆی، دواتریش لیژنەکە ئەنجامی لێکۆڵینەوەکە پێشکەشی لیژنەی دارایی دەکات.
لە میانەی دیدارەکەدا، کە ئەمڕۆ سێشەممە ١٩-٣-٢٠٢٤، لە کۆشکی سەلام لە بەغداد بەڕێوەچوو، سەرۆککۆمار جەختیکردەوە لە پێویستی پاڵپشتیکردنی لێکۆڵینەوە و توێژینەوە پزیشکیییەکانی سەرجەم پسپۆڕییە جیاجیاکان لەڕێگەی سودوەرگرتن لە شارەزایی وڵاتانی پێشکەوتوی جیھان، ھەروەک ئاماژەیکرد بە پێویستی پەرەپێدانی پرۆگرامی زانستی و وانەوتنەوە لە زانکۆ و پەیمانگاکاندا.
سەرۆککۆمار دووپاتیکردەوە، کە زانکۆکانی عێراق ناوبانگێکی باشیان ھەیە بەوپێیەی زۆرێک لە خاوەن توانا و لێھاتوویی زانستی بەتایبەت لە بواری پزیشکیدا، لە ناوخۆی عێراقدا خوێندنیان تەواوکردوە.
لەلای خۆیەوە سەرۆکی کۆمەڵەی عێراقی بۆ لێکۆڵینەوە و توێژینەوەی پزیشکی کورتەیەکی لەبارەی کارەکانی کۆمەڵەکەیان و ئەو ئەرکانەی لەڕێگەی کردنەوەی خول و وۆرکشۆپ جێبەجێیان دەکەن خستەڕوو، تا بتوانن شان بە شانی پێشکەوتنەکانی بواری پزیشکی ھەنگاوبنێن، ھەروەھا باسی لە میکانیزمەکانی ھاریکاری نێوان کۆمەڵەکەیان و زانکۆ پسپۆڕەکانی عێراق کرد.
د.لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق، لەگەڵ جاسم محەمەد عەبوود سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی کۆبۆوە و گفتوگۆیان کرد لەبارەی ناوەڕۆکی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە ھەژماری بانکی فەرمانبەرانی ھەرێم.
سەرۆککۆمار رایگەیاند، پرۆسەی سیاسی عێراق لەدوای ساڵی ٢٠٠٣ لەسەر چەند بنەمایەکی نەگۆڕ داڕێژراوە، کە خواستی سەرکردە سیاسییەکانی لەسەر بووە و لە دەستوردا بەڕوونی ھەرێمی کوردستان و ئەو دەسەڵاتانەی ئێستای پەسندکردووە، ھەربۆیە دەسەڵاتدارانی ھەرێم دەسەڵاتی تەواویان بەسەر ھەرێم و ھاووڵاتیاندا ھەیە، بەشێوەیەک کە جگە لە دەسەڵاتە تایبەتەکانی حکومەتی فیدراڵ، دەستوور و یاسا پێشێل نەکات.
لە بەرامبەردا سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی، ئاماژەی بەوە کرد ئەو فەرمانبەرانەی ھەرێمی کوردستان کە بەھۆی کێشەی ھونەرییەوە دروستکردنی ھەژماری بانکییان دوادەکەوێت، دەتوانن بە کاش موچەکانیان وەربگرن، دووپاتیشیکردەوە، ناردنی پارە بۆ موچەخۆرانی ھەرێم بەردەوام دەبێت تاوەکو پرۆسەی بە بانکی کردنی مووچەی فەرمانبەران تەواودەبێت، بەوپێیەی ڕێوشوێنەکانی پرۆسەی بەبانکیکردن کاتی پێویستە.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، وەزارتی دارایی عێراق بڕی یەک ملیار و ٥٠٣ ملیۆن دیناری تری خستە سەر ھەژماری بانکی وەزارەتی دارایی ھەرێم، ئەوەش بۆ تەواوکردنی مووچەی مانگی شوباتی فەرمانەبرانی ھەرێمە.
ئەوەش لە کاتێکدایە پێشتر لە ١١ی ئەم مانگە وەزارەتی دارایی عێراق بە چوار لیست بڕی ٥٦٠ ملیار و ٢١٨ ملیۆن دیناری بۆ مووچەی مانگی شوبات خستە سەر ھەژماری بانکی وەزارەتی دارایی ھەرێم، بەڵام تائێستا بە بیانووی کورتھێنان، مووچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی ھەرێم دابەش نەکراوە.
وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، لەسەر راسپاردەی وەزیری بازرگانی کۆمپانیای گشتی بازرگانی خۆراک لە بەغداد و پارێزگاکانی تر ئامادەکارییەکانیان تەواو کردووە و ماددە خۆراکیەکانیان رادەستی کۆگاکان کردووە و بریکارەکانیش پشکەکانیان وەرگرتووە.
وەزارەتی بازرگانی عێراق داوای لە ھاووڵاتییان کردوە سەردانی بریکارەکانیان بکەن لە ناوچەکانیان بەمەبەستی وەرگرتنی بەشەخۆراکی مانگانەیان.
دەشڵێت، ھێڵی گەرمی فەرمانگەی چاودێری و کاروباری ھاووڵاتییان چالاک کراوە لە کاتی بوونی ھەر سکاڵایەک و سەرپێچیەک ھاووڵاتییان دەتوانن پەیوەندییان پێوە بکەن.
ھاوکات، ریاز موسەوی، بەرێوەبەری گشتی فەرمانگەی چاودێری بازرگانی و دارایی لە وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، شەوی رابردوو رێکاری پێویستیان گرتوەتەبەر بۆ پاراستنی کۆگاکان لە باران و لافاو.
نوسینگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی وزاری عێراقی بۆ کاروباری ئابوری رایگەیاند، ئەنجومەنەکە بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی و بە ئامادەبوونی وەزیری پلاندانانی عێراق و وەزیری دارایی و وەزیری کشتوکاڵ و چەند لایەنێکی دیکەی حکومەتی عێراق کۆبووەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەنجوومەنی وزاری بڕیاریداوە نرخی ھەر تۆنێک گەنم تەنھا بۆ ئەمساڵ بە بڕی ٨٥٠ ھەزار دینار لە جوتیاران وەربگیرێت.
جەختیشی کردوەتەوە ، لەسەر بنەمای تێچوونەکان و نرخی جیھانی گەنم و چەند پێوەرێکی دیکە نرخی گەنمیان بەو بڕە دیاریکردووە.
بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق سەرپەرشتی کۆبونەوەیەکی کردووە تایبەت بە گفتوگۆ لەبارەی خشتەی بودجەی ئەمساڵ بەشێوەیەک گرنگی تەواو بدرێت بە دابینکردنی پارە و پشتیوانیکردنی پرۆژە خزمەتگوزاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی و تەندروستی و ستراتیژییەکان و دابینکردنی زۆرترین ھەلی کار لە چوارچێوەی بودجەی سێ ساڵی (٢٠٢٣، ٢٠٢٤، ٢٠٢٥).
ئاماژە بەوەشکراوە، سودانی لە کۆبوونەوەکەدا جەختیکردووەتەوە لەبارەی پێویستی بەردەوام بوون لەسەر ئەو سەرکەوتنەی لە جێبەجێکردنی بودجەی ٢٠٢٣دا بەدەستیانھێناوە بەتایبەتیش ئەو پرۆژە ئابوورییانەی تائێستا تەواو نەکراون.
ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڕیاریدا، کە رۆژی پێنجشەممە ٢١ی ئادار پشووی رەسمی بێت لە سەرجەم فەرمانگە و دامەزراوەکانی حکومەتدا بەبۆنەی ھاتنی نەورۆزەوە.
ھاوکات، ئەنجومەنی پارێزگای سەڵاحەدینیش راگەیاند، رۆژی سێشەممە و چوارشەممە و پێنجشەممە پشووی رەسمی دەبێت لە فەرمانگەکانی حکومەت و خوێندنگەکانی دووزخورماتوو بەبۆنەی ھاتنی نەورۆز و ئامادەکاری کوردەکان لەو ناوچەیەدا، ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو پشووە فەرمانگە خزمەتگوزاری و ئەمنییەکان ناگرێتەوە.
مەنار عوبەیدی، بەڕێوەبەری ناوەندی ئابووری عێراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، بەراورد بە ساڵی رابردوو، ھەناردەی زێر و سەوزە و میوەی تورکیا بۆ عێراق بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادیکردووە، بەشێوەیەک ھەناردەی زێر بە رێژەی ٩٧٪ و سەوزە و میوەش بە رێژەی ٩٠٪ زیادیکردووە.
ئەوەشی خستەڕوو، تەنھا لە مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵدا، عێراق بە بەھای ٩٧٠ ملیۆن دۆلار کاڵای لە تورکیاوە ھاوردەکردووە، لەکاتێکدا ساڵی رابردوو بە بەھای ٧٥٠ ملیۆن دۆلار کاڵای ھاوردەکردبوو.
بەڕێوەبەری ناوەندی ئابووری عێراق ئاماژەی بەوەشدا، ناچارکردنی بازرگانان بە بەکارھێنانی سەکۆی ئەلیکترۆنی پارەدان بۆ کاروبارە بازرگانییەکان رۆڵێکی بەرچاوی ھەبووە، لە ئاشکراکردنی بەھای راستەقینەی ئەو کاڵایانەی لە تورکیاوە بۆ عێراق ھاوردەدەکرێت.
مەھدی سەھر جبوری بریکاری وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق رایگەیاند، حکومەت چەند رێکارێکی گرتەبەر بۆ رێگریکردن لە بەرزبوونەوەی نرخی پێداویستی و ماددە خۆراکییەکان لە مانگی رەمەزاندا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە گرنگترین رێکارەکان رێگەدان بوو بە ھاوردەکردنی ئاژەڵی زیندوو بۆ سەربڕین و بەخێوکردن، ھەروەھا ھاوردەکردنی گۆشتی سوور و دابەزاندنی رەسمی گومرگی بە رێژەی ٥٠٪ بۆ ھاوردەکردنی ئاژەڵ لە دەرەوەی وڵاتەوە.
دەشڵێت، رێکارەکانی دابەزاندنی نرخی گۆشت تەنیا بۆ مانگی رەمەزان نابێت، لە مانگەکانی تریش بەردەوام دەبێت بۆ ئەوەی بارگرانی سەر شانی ھاوڵاتییان کەمببێتەوە.
بەپێی خشتەی کۆبونەوەکانی دادگای فیدراڵی، سبەینێ یەکشەممە ١٧ی ئادار دادگاکە لەسەر سکاڵای نۆ فەرمانبەری ھەرێمی کوردستان کە لەسەر سەرۆکوەزیران و وەزیری دارایی ھەرێمی کوردستان تۆمارکراوە کۆدەبێتەوە، کە تایبەتە بە راگرتنی پلەبەرزکردنەوەی مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان.
لە سکاڵاکەدا، داواکراوە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیری دارایی پابەندبکرێن بە جێبەجێکردنی یاسای مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت ژمارە ٢٢ی ساڵی ٢٠٠٨، بەتایبەت ماددەکانی ٦، ٧، ٨ ،٩ و پلەبەرزکردنەوە دەستپێبکاتەوە کە ماوەی زیاتر لە ٨ ساڵە راگیراوە.
٢٥ی مانگی رابردوو دانیشتنی دادگا لەسەر ئەو پرسە دواخرا و چاوەڕوان دەکرێت سبەی بڕیار لەسەر سکاڵاکە بدات.
وەفدی باڵای ئەمنی تورکیا و عێراق دوای کۆبوونەوەیان لە بەغداد لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەیان بەوەکردووە، دەسەڵاتدارانی ھەردوو وڵات بڕیاریانداوە لەسەر دامەزراندنی لیژنەی ھەمیشەیی ھاوبەش بۆ کارکردن لە بوارەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، ھەماھەنگی لە بوارەکانی بازرگانی، کشتوکاڵ، وزە، ئاو، تەندروستی و گواستنەوە.
دەشڵێن ھەموو ھەوڵەکان دەخەنەگەڕ بەمەبەستی ئامادەکاریی بۆ سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ عێراق لە دوای مانگی رەمەزان.
لە بەیاننامەکەدا جەخت لەوە کراوەتەوە کە پەکەکە مەترسی ئەمنیی بۆ تورکیا و عێراق دروست کردووە و بوونی ئەم ڕێکخراوە لە خاکی عێراقدا بە واتای پێشێلکردنی دەستووری عێراقە.
باس لەوەش کراوە تورکیا بە خۆشحاڵییەوە پێشوازی لە بڕیارەکەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتیمانیی عێراق دەکات لە بارەی ئەوەی پەکەکە ڕێکخراوێکی قەدەغەکراوە لە عێراقدا.