عێراق
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند ، عێراق دراوسێیەکیی گرنگە و بە وردی چاودێری رەوش و دوایین پیشھاتەکانی وڵاتەکە دەکەن و ئاسایشەکەی بە ئاسایشی خۆیان دەزانن، بەڵام ئەوەی ئێستا روو دەدات بابەتێکی ناوخۆییە و حزب و لایەنە سیاسییەکان دەتوانن چارەسەری رەوشەکە بکەن و تێی بپەرێنن.
دوپاتیشیکردۆتەوە کە ئێران بە ھیچ شێوەیەک دەست لەکاروباری ناوخۆی عێراق وەرنادات ، لەگەڵ ئەوەشدایە کە لە رێی دانوستانەکانەوە ئاڵۆزییەکان چارەسەر بکرێت.
ئەوەش لەکاتێکدایە ماوەی سێ رۆژە لایەنگرانی موقتەدا سەدر لە بەغداد خۆپیشاندانیان دەستپێکردووەوە و چوونەوە سەر باڵەخانەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و مانگرتنیان راگەیاندووە.
پەرلەمانتارانی سەربەخۆ لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەیان بەوە کردووە، چەند زانیارییەک بڵاوکراونەتەوە و ھەندێک دەڵێن پەرلەمانتارانی سەربەخۆ پشتیوانی موقتەدا سەدر دەکەن و ھەندێکی دیکەش دەڵێن پشتیوانی چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان دەکەن کە دوو لایەنی دژ بەیەکن لە پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراقدا.
راشیانگەیاندووە، سەرجەم ئەو زانیارییانە دوورن لە راستییەوە و ھیچ بنەمایەکیان نییە، چونکە پەرلەمانتارانی سەربەخۆ تەنھا لەگەڵ ئەو دەستپێشخەریی و پێشنیازانەن کە ئامانجێکی راستەقینەیان بۆ چارەسەرکردنی کێشە و ئاڵۆزییەکان و دەربازکردنی عێراق لەو قۆناغە ھەستیار و مەترسیدارەی تێیکەوتووە، نەک لایەن و ھێزێکی دیاریکراو.
دوای ئەوەی ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح کە بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان رایگەیاند پێویستە رەوتی سەدر و چوارچێوەی ھەماھەنگی دان بەخۆیاندا بگرن و بەرژوەندی عێراق بخەنە پێش ھەموو بەرژوەندییەکانەوە و بەگفتوگۆ چارەسەری ناکۆکییەکان بکەن، ئەحمەد موتەیری سەرۆکی دەستەی سیاسی رەوتی سەدر وەڵامی عامری دایەوە و رایگەیاند، ئەوان بە باشی بیر لە عامری دەکەنەوە و بە داواکارییەکەشیدا تێدەگەن کە ئەو نەک ھەر بەشێک نییە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی، بەڵکو روح و لوتکەی چوارچێوەیە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، تائێستا رەوتی سەدر داوای خوێنڕشتن و پشێوی و ئاڵۆزی نەکردووە و پێویستە ئەو داواکارییەش ئاراستەی چوارچێوەی ھەماھەنگی بکات، جەختیشیکردووە، پێویستە ھادی عامری سەیری گوتاری سیاسی ھاوپەیمانەکانی بکات لە چوارچێوەی ھەماھەنگی، لەو رێگەیەشەوە یان دەبێت دەستلەکاربکێشێتەوە و لێیان دور بکەوێتەوە، یان دەبێت بەشێک بێت لە چوارچێوەی ئەو فیتنە و ئاژاوەیەی کە چوارچێوەی ھەماھەنگی داوای دەکات.
(فازڵ زریجاوی) ئەندامی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالیکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، زۆر لایەن ھەیە لە عێراق تائێستاش کار بۆ ئەوە دەکەن (مستەفا کازمی) لە پۆستەکەیدا بمێنێتەوە، سیاسەت و ھەڵسوکەوتی رۆژانەی خودی کازمیش تەنھا بۆ ئەوەیە پشتیوانی چەند لایەنێکی ناوخۆیی و دەرەکی بەدەستبھێنێت بە مەبەستی مانەوە لە پۆستی سەرۆک وەزیران کەئەوەش ھێندەی تر قەیرانەکان ئاڵۆزتر دەکات، بەتایبەتی کە بەشێک لە لایەنەکان بە باشی دەزانن کەسێکی دیکە ئەو پۆستە وەربگرێت.
وتیشی، ئەوەی ئێستا لە ناوچەی سەوز لە بەغداد رودەدات، راستەوخۆ کازمی لە پشتێتی، چونکە ئەگەر ئەو رێگەی نەدایە و دەرگای بۆ نەکردنایەتەوە، بەھیچ شێوەیەک خۆپیشاندەران نەدەگەیشتنە ناوچەی سەوز و نەیاندەتوانی بچنە ناو ئەنجومەنی نوێنەرانەوە و بە تەواوی دەستی بەسەردا بگرن.
کەشناسی عێراق بڵاویکردووەتەوە، لە رۆژی چوارشەممەوە تەواوی عێراق دەکەوێتە ژێر کاریگەری بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، بە شێوەیەک پلەکانی گەرما دەگەنە سەروو ٥٠ پلەی سیلیزی لە بەشێک لە شارەکانی باشور و ناوەڕاستی عێراق و گەرماکەش بۆ چەند رۆژێک بەردەوام دەبێت.
بە پێی پێشبینییەکان، پێدەچێت شەپۆلی گەرماکە شارەکانی ھەرێمی کوردستانیش بگرێتەوە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند لە رۆژانی ٤ بۆ ٨ی ئەم مانگە چەند ناوچەیەکی دەریایی لە کەناراوەکانی ویلایەتی کالیفۆڕنیا لە نزیکەی بنکەی ئاسمانی (فاندنبێرگ) دادەخەن بە مەبەستی تاقیکردنەوەی سێ بۆ چوار مووشەکی بالیستی پێشکەوتوو لە جۆری (مینیوتیمان٣) تاقی دەکەنەوە کە توانی ھەڵگرتنی چەند کڵاوەیەکی ئەتۆمییان ھەیە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو مووشەکە بالیستییانە توانی بڕینی ١٢ ھەزار کلیۆمەتر و پێکانی ئامانجەکانیان ھەیە بەشێوەیەکی زۆر ورد، ئاشکراشیکردووە، ئێستا ئەمریکا ٤٠٠ موشەکی لەو جۆرەی ھەیە.
بە دروشمی بەرگریکردن لە دەوڵەت و دامەزراوە شەرعییەکان لایەنگرانی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە بەردەم دەروازەکانی ناوچەی سەوز لە بەغداد دەستیان بە خۆپیشاندان کرد و لەکاتی ھەوڵدان بۆ چوونە ناو ناوچەی سەوز لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان رووبەرووی یەکتربوونەوە و لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە ئاوپرژێن بۆ دوورخستنەوەیان بەکارھێنراو خۆپیشاندەرێک برینداربوو.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد رایگەیاند، لایەنگرانی چوارچێوەی ھەماھەنگی دەستیانکردووە بە ھەڵدانی خێمە لە بەردەم دەروازەکانی ناوچەی سەوز، ھاوکات قەیس خەز عەلی ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەھلی حەق پەیامێکی ئاراستەی خۆپیشاندەران کردوو داوای لێکردن نەچنە ناوچەی سەوز، وتیشی خۆپیشاندانەکەیان لەپێناو عێراق و گەل و دامەزراوەکانییەتی.
لایەنگرانی رەوتی سەدریش کە ماوەی سێ رۆژە لەناو ھۆڵی ئەنجومەنی نوێنەراندان، بەردەوامن لە دەربڕینی ناڕەزایی و لەسەر داوای رەوتی سەدر لە موسڵ و دیالە و میسان و چەند شارێکی تر خۆپیشاندان رێکخرا.
ساڵح محەمەد عێراقی کە بە وەزیرەکەی موقتەدا سەدر ناسراوە ئەو دەنگۆیانەی رەتکردەوە کە گوایە کۆتایی بە مانگرتن دەھێنن و لەبینای ئەنجومەنی نوێنەران و ناوچەی سەوز بەشێوەیەکی کاتی دەکشێنەوە تاکو دانووستانی لایەنە سیاسییەکان دەگاتە دەرئەنجامێک بۆ چارەسەری کێشە ھەڵپەسێردراوەکان.
وەزیرەکەی سەدر داوای لە خۆپیشاندەرانی پارێزگاکانی تر کرد تاکو نوێژی ئێوارە لە شوێنەکانیان بمێننەوە و دواتریش چاوەڕێی رێنمایی بن.
ھەروەھا شانەی راگەیاندنی ئەمنیش بڵاویکردەوە، ھێزە ئەمنی و سەربازییەکان دەستوەردان لە کاروباری سیاسی ناکەن و لە ژێر فەرمانی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکاندان.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق بە خۆپیشاندەرانی عێراقی ڕاگەیاند، پەیامەکەتان ڕوونە و پابەندبوونتان بە ھێمنییەوە جێگەی ڕێزە.
ڕاشیگەیاند، لەپێناو خەڵک و بەرژەوەندی وڵات، کاتی جێبەجێکردنی پرۆژەیەکی نیشتمانییە.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە ھێزە سیاسییەکان بەرپرسیارێتی نیشتمانی و یاسایی لەئەستۆ بگرن، حکومەتی کاربەڕێکەریش ھەموو ئەرکەکانی سەرشانی خۆی جێبەجێکردووە، دواکەوتنی حکومەتی نوێش پێشێلکاری دەستورییە.
سەرۆک وەزیرانی عێراق باسی لەوەشکرد، عێراق دووچاری قەیرانێکی سیاسی گەورە بووەتەوە، ئەگەر عاقڵمەندان دەستوەردان نەکەن، وڵاتەکە ڕووبەڕووی چارەنووسێکی مەترسیدار دەبێتەوە.
جەختیشیکردەوە، ڕەوشەکە پێویستی بە گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست ھەیە، بۆ ئەوەی پارێزگاری بکرێت لە ئاسایش و ڕێگریکردن لە ڕژانی خوێنی عێراقییەکان.
لە کۆتایی پەپامەکەیدا کازمی، داوای لە خۆپیشاندەران کرد، ھاوکاریی ھێزە ئەمنییەکان بکەن و دامەزراوەکانی دەوڵەت چۆڵ بکەن.
بەشێک لە خۆپیشاندەران لە دەوروبەری باڵەخانەی ئەنجومەنی نوێنەران خێوەتیان ھەڵداوە و مانگرتنیان راگەیاندووە، بەشێکی تریش لەناو باڵەخانەکە ماونەتەوە، بەپێی ھەندێک وێنە و ڤیدیۆ کە لە تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بڵاوکراونەتەوە، شەوی رابردوو خۆپیشاندەران لەسەر کورسی پەرلەمانتاران و ناو ھۆڵی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەران خەوتوون.
رۆژی شەممە لایەنگرانی رەوتی سەدر بەربەستە کۆنکرێتییەکانی دەروازەکانی ناوچەی سەوزیان لە بەغداد بڕی و چوونە ناو باڵەخانەی ئەنجومەنی نوێنەران، بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستیی عێراقیش، بەھۆی دروستبوونی گرژییەوە ١٢٥ کەس برینداربوون، کە ٢٥ کەسیان ئەندامی ھێزە ئەمنییەکانن.
نەبیلە مەسراڵی وتەبێژی یەکێتی ئەورپا بۆ سیاسەتی دەرەوە لە راگەیەندراوێکدا داوای لەسەرجەم لایەنە عێراقییەکان کرد، دان بە خۆیاندا بگرن و ڕێگری بکەن لە دروستبونی توندوتیژی زیاتر، راشیگەیاند، پێویستە لایەنەکان لەڕێی دیالۆگی سیاسییەوە و لە چوارچێوەی دەستوردا ناکۆکییەکانیان چارەسەر بکەن.
مەسراڵی جەختیشیکردەوە لەوەی کە پێویستە ڕێز لە مافی خۆپیشاندانی ئاشتیانە بگیرێت و خۆپیشاندەرانیش ڕێز لە یاسا و دامەزراوەکانی دەوڵەت بگرن .
لە ڕاگەیەندراوێکدا موقتەدا سەدر، سەرۆکی ڕەوتی سەدر ڕایگەیاند، ئەو شۆڕشە خۆڕسکانەی کە وەک قۆناغی یەکەم ناوچەی سەوزی ڕزگار کرد، ھەلێکی زێڕینە بۆ ھەر کەسێک، کە بە ئاگری زوڵم و تیرۆر و گەندەڵی و داگیرکردن و پاشکۆیەتی داخ کراوە.
سەرۆکی ڕەوتی سەدر ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەموو ھیوای ئەوەیە کە نەھامەتی ھەلی زێڕینی ساڵی ٢٠١٦ دووبارە نەبێتەوە، پێی وایە ئەمەی ئێستا ھەلێکی دیکەیە، بۆ ڕەتکردنەوەی زوڵم و گەندەڵی و تاکڕەوی دەسەڵات و پاشکۆیەتی دەرەوە و دابەشکاری تایبەتی، کە بوونەتە مێردەزمەی سەردڵی عێراقییەکان لە سەردەمی داگیرکارییەوە تا ئەمڕۆ.
سەدر دووپاتیکردووەتەوە، ھەلێکی مەزن ھاتووەتە ئاراوە بۆ گۆڕانکاری ڕیشەیی لە سیستمی سیاسی و دەستور و ھەڵبژاردنەکان، کە سەرتاپای خراوەتە خزمەتی دەوڵەتی قوڵەوە و وا وێناکراوە باشترە لە ھەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد.
لە کۆتایی وتەکانیدا موقتەد سەدر پەیامی ئاراستەی ھەموو عێراقییەکان کردووە و ڕایگەیاندووە، ھەموولایەک بەرپرسیارن لە نێوان عێراقێکی سەربەرز یان عێراقێکی پاشکۆ، کە گەندەڵکاران و چاوچنۆکەکان حوکمی دەکەن.
محەمەد عەنوز سەرۆکی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، ماوەی ١٠ مانگ بەسەر پڕۆسەی ھەڵبژارندا تێپەڕیوە، بەڵام ھێشتا ناکۆکی سیاسی ھەیە سەبارەت بە دۆسیەی پێکھێنانی حکومەت، بۆ ئەو مەبەستەش چاوەڕوانی ئەنجامی گفتوگۆکانی ئێستای لایەنەکان دەکەن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ڕەوشی سیاسی، کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی تووشی ئیفلیجی کردووە، کە دەبوایە مانگانە بەلای کەمەوە ھەشت دانیشتن ئەنجام بدرایە.
جەختیشی کردووە، ئەمڕۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران ئەنجام نادرێت، چونکە چاوەڕوانی ھاتنی کاندیدەکان دەکەن، بۆ سازدانی دانیشتنی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار، کە تا ئێستا لایەنە کوردییەکان لە سەر یەکلاکردنەوەی کاندێک ڕێکنەکەوتوون.
سەرچاوەیەکی ئەمنی عێراق ڕایگەیاند، لایەنگرانی سەدر گەیشتوونەتە نزیک دەروازەکانی ناوچەی سەوز و بەو ھۆیەشەوە ھێزێکی ئەمنی زۆر بڵاوەیپێکراوە.
لایەنگرانی سەدر دوای تێپەڕبوون بەسەر چەند بەربەستێکی کۆنکرێتی لەسەر پردی کۆماری، لەبەری وەزارەتی پلاندانەوە خۆیان گەیاندە دەروازەکانی ناوچەی سەوز، کە بارەگای سەرەکی حکومەت و پەرلەمان و ناوەندە دیپلۆماسییەکانی تێدایە.
دوای نزیکبوونەوەی لایەنگرانی سەدر لە ناوچەی سەوز، ھێزەکانی فیرقەی ئۆپراسیۆنە تایبەتەکان بڵاوەیانپێکراوە، بە بەمەبەستی پاراستنی دامودەزگاکانی دەوڵەت لە ناوچەی سەوز.
عەلی فرەیجی فەرماندەی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی شاری کەرکوک لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بەردەوام لەگەڵ دانیشتوانی کەرکوک چاویان بە یەکتر دەکەوێت و بە ھەموو پێکھاتەکانی شارەکە دەڵێن، مافەکانیان پارێزراوە و بە یەک دووری وەستاونەتەوە لە بەرامبەر سەرجەم نەتەوە و پێکھاتەکانی شارەکە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بە ھیچ شێوەیەک ڕێگە بە دەستدرێژی کردنە سەر مافی ھیچ پێکھاتەیەک نادەن، ئەگەر کورد بێت یان عەرەب یان تورکمان و ھەموان لە کەرکوک ڕێزلێگیراون.
لە ڕاگەیەندراوێکدا کازمی ڕایگەیاند، پێویستە لەسەر ھێزە ئەمنییەکان پارێزگاری لە دامودەزگاکانی دەوڵەت بکەن و، ھەموو ڕێوشوێنک بگرنە بەر پاراستنی یاسا و سیستمی گشتی لە وڵاتدا.
سەرۆک وەزیرانی عێراق ئاماژەی بەوەشکرد، بەردەوامی نائارامییەکان خزمەت بە بەرژەوەندیی گشتی ناکات و ڕەوشی ئەمنی ئاڵۆزتر دەکات.
ھاوکات کازمی کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ لێپرسراو و فەرماندە ئەمنییەکان ئەنجامدا، بۆ تاوتوێکردنی خۆپیشاندانەکان و گرتنەبەری ڕێوشوێنی پێویست لەو بارەیەوە.
لە لایەکی دیکەوە سەرچاوەیەکی ئەمنی عێراق ئاشکرایکرد،بەھۆی بەکارھێنانی بۆمبی فرمێسکڕێژەوە لە دژی خۆپیشاندەران لەنزیک ناوچەی سەوزی بەغداد، ٢٢ کەس لە خۆپیشاندەران و ھێزە ئەمنییەکان تووشی ھەناسە توندی یان برینداری بوون.
ھاوکات ساڵح عێراقی کەسایەتی سیاسی نزیک لە سەدر، ئۆباڵی ھەر دەستدرێژییەک بۆ سەر خۆپیشاندەرانی خستە ئەستۆی قەوارە سیاسیەکان.