نێردەی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق "یۆنامی" لە تویتێکدا رایگەیاند، لە ماوەی رابردوودا داوای گفتوگۆی جدیانکردووە لەنێوان لایەنە سیاسیەکانی عێراق، بەڵام ئێستا ئەو گفتوگۆکردنە زۆر لە پێشوو پێویسترن و ھەنگاونەنان بەرەوپێشەوە کاریگەری ھەبووە لەسەر متمانەی گەل و ئەوەش بە روونی دەرکەوتووە.

راشیگەیاندووە، ھیچ لایەن و گرووپێک ناتوانێت خۆی لەم رەوشە بێبەری بکات، چونکە رۆژ بەرۆژ رەوشی عێراق بەرەو ناسەقامگیری دەڕوات و لەکۆتایشدا ھەمووان باجەکەی دەدەن، ھەربۆیە یۆنامی پێشوازی لە گفتوگۆیەکی نیشتمانی دەکات.

دەشڵێت پێویستە بەزووترین کات چارەسەر بۆ کێشەکان بدۆزرێتەوە، چونکە گەلی عێراق پێویستی بە ناکۆکی و رووبەڕووبوونەوەی بەردەوام نییە، بەڵکو پێویستی بەچارەسەر و چاکسازی ئابووری و خزمەتگوزاری و دەرھێنانی وڵات لە قەیرانی سیاسی ھەیە.

دوای ئەوەی کەشناسی عێراق ڕایگەیاند، سبەینێ پلەکانی گەرما لە ھەندێک ناوچەی عێراق دەگاتە سەرو ٥٠ پلە، بەھۆیەوە پارێزگاکانی"بەغداد، واست، نەجەف، بابل، بەسرە، دیوانیە، موسەنا و دیالە" پشوی ڕەسمییان لەسەرجەم فەرمانگە حکومەییەکان ڕاگەیاند.

ھەر سەربارەت بە پێشبینییەکانی کەش و ھەوا، کەشناسی ھەرێم ئاشکرایکرد، سبەینێ بە بەراورد پارێگاکانی دیکەی ھەرێمی کوردستان، پارێزگای سلێمانی پلەکانی گەرما تیایدا نزمترینە و ٤٣ پلەیە،  بەڵام پلەکانی گەرما لە ھەولێر ٤٥ پلە و لە دھۆک ٤٤ پلە و لە کەرکوک ٤٧ پلە دەبێت.

 موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی  سەدر لە وتارێکدا  لەبارەی ڕەوشی سیاسی عێراق ڕایگەیاند، ھەرکەسێک خواستی دەسەڵاتی ھەبێت ٧٣ پەرلەمانتار ناکشێنێتەوە، وتیشی، گەلی عێراق بێَزاربووە لە چینی حکومڕان و دەسەڵاتدار بە ھەندێک لە سەرکردەکانی رەوتی سەدریشەوە، ئاماژەی بەوەشکرد، گەلی عێراق قسەی خۆی کردووە و چیتر گفتوگۆ سودی نییە.

 عەمار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمەی نیشتمانی لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، پشتیوانی لە راگەیەنراوەکەی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران دەکەن سەبارەت بە رووداوەکانی وڵات و چەندینجار زۆرێک لەو خاڵانەیان خستۆتەڕوو بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە رێگەی دانیشتنی ناکۆکەکان لەسەر مێزی دیالۆگ و پشتیوانیکردنی دەستپێشخەری نیشتمانی گشتگیر کە ببێتە مایەی کۆتاییھێنان بە چەقبەستویی سیاسی وڵات.

حەکیم راشیگەیاندووە، پشتیوانی دەکەن لە داواکاری پابەندبوونی خۆپیشاندەران بە ھێمنی و پاراستنی دامەزراوەکانی دەوڵەت و چۆڵکردن و پاراستنی سامانی گشتی و تایبەت و ھەماھەنگیکردن لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان بۆ پاراستنی سیستم و پێشێلنەکردنی یاسا.

ھەروەھا حەیدەر عەبادی سەرۆکی ھاوپەیمانی نەسر، پێشوازی لە راگەیەنراوەکەی مستەفا کازمی کردووە و دووپاتیکردووەتەوە، ناوەرۆکی راگەیەنراوەکەی کازمی یەک ئەگرێتەوە لەگەڵ بانگەواز و دەستپێشخەرییەکانیان بۆ دیالۆگ و رێککەوتن لەسەر نەخشە رێگەیەک بۆ چارەسەری کێشەکانی ئێستا. 

سەرچاوەکە راشیگەیاند، ئەو دەنگۆیانەی باس لە ئەنجامدانی کۆبوونەوەیەکی چاوەڕوانکراوی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر و ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح لەناوچەی حەننانەی پارێزگای نەجەف دەکەن، دوورن لە راستییەوە و ھیچ پەیوەندییەکی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەنێوان ئەو دوو سەرکردەیە دروستنەبووە.

وتیشی، ھادی عامری لەپێناو کردنەوەی دەرگەی دانووستان کار بۆ گەیشتن بە موقتەدا سەدر دەکات، بەڵام سەدر ھەر جۆرە کەناڵێکی دانووستان لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی رەتدەکاتەوە و سوورە لەسەر خۆپیشاندان و مانگرتن.

دوای دەستپێکردنی خۆپیشاندانی لایەنگرانی رەوتی سەدر و مانگرتن لە باڵەخانەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە بەغداد، چەندین دەستپێشخەری بۆ دانوستانی لایەنەکان و ھێورکردنەوەی رەوشەکە پێشکەشکراون، بەڵام تائێستا ئەنجامیان نەبووە.

لە رۆژی شەممەوە خۆپیشاندەرانی رەوتی سەدر چوونەتە ناو باڵەخانەی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرەڕای بانگەواز و دەستپێشخەری لایەنەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان، تائێستا رەوتی سەدر سورە لەسەر ھەڵوێستەکانی و ئامادەنیە کۆتایی بە خۆپیشاندانەکان بھێنێت. 

ێاڵح محەمەد عێراقی کە بە وەزیرەکەی سەدر ناسراوە، جەختیکردووەتەوە لەسەر بەردەوامی خۆپیشاندانەکان و گفتوگۆ لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی رەتدەکاتەوە.

ئێوارەی دوێنێش لایەنگرانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بەدروشمی پشتیوانی لە شەرعیەت و پاراستنی دامەزراوەکانی دەوڵەت لە بەردەم دەروازەکانی ناوچەی سەوز خۆپیشاندانیان کرد، بەڵام لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە رێگەیان پێنەدرا بچنە ناوچەی سەوزەوە.

تورکی عەتبی، سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، لە ٧٢ کاتژمێری داھاتوودا سەرکردەکانی چوارچێوە کۆبوونەوەیەکی گرنگ بۆ تاوتوێکردنی دواین پێشھاتەکانی رەوشی سیاسی بە گشتی و داڕشتنی نەخشەڕێگەی قۆناغی داھاتوو ئەنجام دەدەن.

وتیشی، تائێستا محەمەد شیاع سودانی کاندیدی چوارچێوەکەی ھەماھەنگییە بۆ سەرۆکایەتیکردنی حکومەتی داھاتوو و چوارچێوەی ھەماھەنگی ھەوڵی پاراستنی وڵات و پڕۆسەی سیاسی دەدات و ھەر جۆرە گۆڕانێک لە پڕۆسەی سیاسی پێویستە لە چوارچێوەی دەستووردا بێت.

جەبار یاوەر لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ دەنگی ئەمریکا ئاماژەی بە رەوشی عێراق کرد و ڕایگەیاند، تائێستا ھێزە ئەمنییەکانی عێراق بێلایەنی خۆیان لە خۆپیشاندانەکاندا پاراستووە و نەبوونەتە بەشێک لەو دوو لایەنەی ناکۆکییان ھەیە و ھەوڵدەدەن رەوشەکە کۆنترۆڵ بکەن، وتیشی ھیچ دیاردەیەکی چەکداریی بەخۆپیشاندانەکانەوە دیارنییە ھەردوولا ئاگاداری لایەنگرانی خۆیان کردووە کە بەھیچ شێوازێک نابێت کەس چەکی پێبێت و نابێت توندوتیژی بەکاربھێنن دەبێت خۆپیشاندانەکان ئاشتیخوازانە بێت."

سەبارەت بە ئەگەری کودەتای سەربازی جەبار یاوەر ڕایگەیاندووە، لە ‌ماوەی ڕابردوودا عێراق ھەوڵیداوە ھێزە ‌چەکدارەکانی بێلایەن بکات، لە زۆربەی خۆپیشاندانەکان کە لە عێراقدا کراوە بەردەوام ھێزی چەکدار بێلایەن بووە و ئەو دیاردەیەی تیا نەبینراوە کە میحوەرێکی گەورەی تێدابێت کە بیەوێت دەسەڵات بگرێتەدەست. 

وتیشی، لەو ململانێیە سیاسییە توندەی نێوان لایەنەکانی شیعەدا ھەیە، ھیچ لایەنێکی شیعی ڕاگەیەنراوی لە دژی ھەرێمی کوردستان نییە ھەموو ئەو لایەنانەی کە ئێستا دژبەیەکن پێشوازی دەکەن لەو بانگەوازانەی کە لە ھەرێمی کوردستانەوە دەدرێن، لەگەڵ ئەوەشدا ئێستا کورد نەبووەتە لایەنێک لە ململانێکان و دەیەوێت ئەو ڕەوشەکە ھێوربکاتەوە.

 

مەھدی بن ئەحمەد، موفتی سونەکانی عێراق پەیامێکی ئاڕاستەی چوارچێوەی ھەماھەنگی و ڕەوتی سەدر کردووە و ڕایگەیاندووە، دەرگای سۆز و رەحمەتیان کراوەیە بەڕووی چارەسەرکردنی کێشەکان  و ھیوای خواستووە لایەنەکان چاوی ویژدانیان بخەنە سەر ڕۆڵەکانی گەل. 

موفتی سونەکانی عێراق پێشنیازی نێوەندگیریشی کردووە لەنێوان ڕەوتی سەدر و چوارچێوەی ھەماھەنگی و دەڵێت، چاوەڕێی وەڵام و ڕەزامەندییان دەکات بۆ ئەو دەستپێشخەرییە.

ئەو دەستپێشخەرییە لەکاتێکدایە کە خۆپیشاندانەکانی لایەنگرانی رەوتی سەدر لە بەغدادی پایتەخت بەردەوامی ھەیە و تائێستا لەناو بینای ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدان.

سەرۆکی فەڕەنسا، لە تویتێکدا رایگەیاند، زۆر نیگەرانە لە رەوشی عێراق و پێویستە ئارامی و دانبەخۆداگرتن ھەبێت، وتیشی، پشتیووانی لە بانگەوازەکەی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق دەکات، بۆ دیالۆگ و راوێژکردن وەک وەڵامێک بۆ خواستەکانی ھاووڵاتیانی عێراق.

ێاڵح محەمەد عێراقی وەزیری موقتەدا سەدر راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، دوای رزگارکردنی ئەنجوومەنی نوێنەران و گۆڕینی بۆ ئەنجوومەنی گەل داوادەکەن لەماوەی ٧٢ سەعاتدا باڵەخانەی ئەنجوومەنی نوێنەران چۆڵبکرێت ولەبەردەم و چواردەوریدا مانگرتن بەردەوامبێت، ھەر شوێنێکی تریش کە پێویست بێت مانگرتنی لەبەردەمدا رابگەیەنرێت لە داھاتوودا رێنمایتان پێدەگات.

راشیگەیاندووە، بەردەوامیدان بە مانگرتن زۆر گرنگە بۆ بەدیھێنانی داواکارییەکان، گرنگە مانگرتنەکان بە شێوەی گروپ رێکبخرێت لەگەڵ ھێشتنەوەی قەرەباڵغی لە ھەندێ کاتی دیاریکراودا.

وەزیرەکەی سەدر، داواشدەکات نوێژی ھەینی یەکگرتوو لە بەغداد و بابل و کوت و کەربەلا و نەجەف لە گۆڕەپانی ئاھەنگێڕان ئەنجامبدرێت.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لە پڕۆسەی پێکھێنانی لیژنە لە خۆپیشاندەران بۆ ئیدارەدانی خۆپیشاندانەکان و رێکخستن و گرنگیدان بەھەموو ئەو شتانەی پێویستە.

دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رونکردنەوەیەکی لە بارەی دەستلەکارکێشانەوە بە کۆمەڵەکەی پەرلەمانتارانی رەوتی سەدر بڵاوکردەوە و رایگەیاندوە، بە پێی دەستوری ھەمیشەیی عێراق، تەنھا لە رێگەی پێشکەشکردنی داواکارییەکەوە پەرلەمانتارانی رەوتی سەدر کە دەستیان لەکارکێشاوەتەوە دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، چونکە تائێستا لەناو ئەنجومەنی نوێنەران دەنگ لەسەر دەستلەکارکێشانەوەکەیان نەدراوە.

لە ماوەی رابردودا دوای درێژەکێشانی چەقبەستویی سیاسی و نەگەیشتنە رێکەوتن لەگەڵ لایەنەکان بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق، بە فەرمانی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر، سەرجەم پەرلەمانتارانی سەر بەو رەوتە لە ئەنجومەنی نوێنەران دەستیانلەکارکێشایەوە.

چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لەسەرەتای دەستپێکردنی خۆپیشاندانەکانەوە چوارچێوەی ھەماھەنگی پشتیوانی بۆ خۆپیشاندەران دەربڕیووە و لەگەڵ داواکارییەکانیاندا بووە، بەڵام روودەدات بانگەشەیە بۆ کودەتا بەسەر دەستوور و یاسا و گەل و دەوڵەت و دامەزراوەکان و پرۆسەی سیاسیدا، ئەوەش عێراق دەگەیەنێتە قۆناغێکی مەترسیدار، بۆیە جارێکی تر داوای دەستپێکردنی گفتوگۆی نێوان لایەنەکان دەکەن بۆ دەربازبوون لە قەیران و ئاڵۆزییەکان.

ساڵح محەمەد عێراقی کە بە وەزیرەکەی سەدر ناسراوە رایگەیاند، داوا لە خۆپیشاندەران دەکەن زۆر بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ شێوازی خۆپیشاندانەکان بکەن و رێگە بە ھیچ جۆرە توندوتیژییەک نەدەن، چونکە زانیارییان ھەیە چەند لایەنێک کار بۆ ئەوە دەکەن ئاراستەی خۆپیشاندانەکان بەرەو توندوتیژی بگۆڕن.

وەزارەتی بەرگری عێراقیش دەڵێت ئەرکی ھێزە ئەمنییەکان پاراستنی خۆپیشاندەران و موڵک و سامانی گشتی و تایبەتە، شانەی راگەیاندنی ئەمنیش دەڵێت دەزگای سەربازیی و ئەمنی بەھیچ شێوەیەک دەست لەکاروباری سیاسی وەرنادات.

بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی عێراق بڵاویکردەوە، لە مانگی تەمووزی رابردوودا سێ ھەزار و ٧٧ رووداوی ئاگرکەوتنەوە تۆمارکراون کە چواریان تەنھا لە ماوەی یەک سەعاتدا بوون.

بەھۆی ڕووداوەکانیشەوە ١٨ کەس گیانیان لەدەستداوە.

بەرگری شارستانی عێراق راشیگەیاند، ٤٧%ی رووداوەکانی ئاگرکەوتنەوە بەھۆی شۆڕتی کارەباوە بوون، ھەوڵەکانیشیان چڕ کردۆتەوە بۆ ئەوەی رووداوەکانی ئاگرکەوتنەوە کەمبکەنەوە و داواشی لە ھاووڵاتیان کرد ھەماھەنگییان لەگەڵ بکەن بۆ کۆنترۆڵکردنی رووداوەکان بە زووترین کات.  

  

موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر ١٠ رێنمایی بۆ خۆپیشاندەران دەرکردووە و دەڵێت ئاساییە رێوڕەسمی حسێنی ئەنجام بدەن، بەڵام باشترە لە دەرەوەی بینای ئەنجومەنی نوێنەران بێت و بەشێوەیەک نەبێت ھەندێک بە تایفەگەری بزانن، بۆ مانەوەش نابێت ھیچ جۆرە بینا و دیوارێک دروست بکرێت و پێویستە پشت بەو کابینانە ببەسترێت کە بە ئاسانی دەگوازرێنەوە، پێویستیشە ھەموو خۆپیشاندەران پابەند بن بە پاراستنی پاک و خاوێنی لەگەڵ بڵاونەکردنەوەی راگەیەندراو و پەیامی تاکەکەسی.

ئاماژەی بەوەشکردوە، پێویستە خۆپیشاندەران بەبێ بەکارھێنانی چەک لیژنەی خزمەتگوزاری و پاسەوانی پێکبھێنن و پێدەچێت نوێژی ھەینیش لە گۆڕەپانی ئاھەنگەکان ئەنجام بدرێت، لەگەڵ لەبەرچاوگرتنی ھەستی ئەو کەسانەش کە سەر بە رەوتی سەدر نین بۆئەوەی ببنە پشتیوانی خۆپیشاندەران و لە دژیان نەبن و خۆپیشاندەرانیش ھاوکار و پشتیوانی ھێزە ئەمنییەکان بن و موڵکی گشتی و تایبەت بپارێزن و لە شوێنی نیشتەجێبوونی ھاوڵاتیان نزیک نەبنەوە.