عێراق
عارف حەمامی ئەندامی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا کە لەلایەن نوری مالیکییەوە سەرۆکایەتی دەکرێت رایگەیاند، ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانەوەی ھەڵبژاردنی پێشوەختە پێویستی بەجێبەجێکردنی چەند مەرجێک ھەیە کە پێشتریش باسیان لێکردووە و بەبێ ئەو مەرجانەش ئەو ھەنگاوە نانرێت.
راشیگەیاند، لەنێو مەرجەکاندا ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن و ئەنجامدانی گۆرانکاری لە کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ ھەیە، چونکە پێویستە حکومەتی نوێ رابسپێردرێت بۆ ئامادەکارییەکانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
ھەروەھا ئەو ئەندامەی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا دووپاتیشیکردووەتەوە، کە بەبێ ئەو مەرجانە ھەڵبژاردنی پێشوەختە ناکرێت.
ماوەی ١٠ رۆژە لایەنگرانی رەوتی سەدر چوونەتە ناوچەی سەوز و لە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران بەردەوامن لە خۆپیشاندان و جەختدەکەنەوە لە بەردەوامبوونی ناڕەزاییەکان تا ئەو کاتەی داواکارییەکانیان جێبەجێدەکرێن، کە خۆی دەبینێتەوە لە ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
لای خۆشییەوە ێالح محەمەد عێراقی وەزیری موقتەدا سەدر، رەتیکردەوە بەنیازبن لەچەند رۆژی داھاتوودا خۆپیشاندانەکان فراوان بکەن و بچنە چواردەوری کۆشکی سەرۆکایەتی.
١٠ مانگ بەسەر ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تێپەڕدەبێت، بەڵام تائێستا ھیچ ئاماژەیەک بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیران و چەقبەستووییە سیاسییەی دروستبووە لەئارادا نییە، بەتایبەت دوای خۆپیشاندانی لایەنگرانی رەوتی سەدر و مانگرتنیان لە ناوچەی سەوز و بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران.
عەلی عەباس جیھانگیر، وتەبێژی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق ڕایگەیاند، بەشێک لە بودجەی یاسای ئاسایشی خۆراک، تەرخاندەکرێت بۆ دابینکردنی خۆراک بۆ ئاوارەکان، وتیشی، بڕیارە ئەمساڵ بە چەند کاروانێک، ٥٠٠ خێزان لە کەمپی ھۆلەوە بگوازرێنەوە بۆ کەمپی جەدعە لە پارێزگای نەینەوا، پڕۆسەکەش بە ھاوکاری ڕاوێژکاریەتی ئاسایشی نەتەوەیی و دەزگا ئەمنییە پەیوەندارەکان ئەنجام دەدرێت.
وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران ڕوونیشیکردەوە، پێشتر ١٥٣ خێزان گواستراونەتەوە، کاروانی دووەمیش لە چەند ڕۆژی داھاتوودا ئەنجام دەدرێت، کە ژمارەیان ١٥٠ خێزانە و زۆربەیان لە کەسانی بە تەمەن و نەخۆشن، دوا کاروانیش پێکھاتوون لە ٥٠٠ خێزان و بریارە لە کۆتایی ئەمساڵدا بگوازرێنەوە، کە زۆربەیان دانیشتوانی پارێزگاکانی ئەنبار و سەلاحەدین و نەینەوان.
بە گوێرەی راگەیەندراوەکە، چوارچێوەی ھەماھەنگی کۆبوونەوەیەکی ئەنجامداوە و تیایدا دەربارەی سەرجەم کێشە ھەڵپەسێردراوەکان و لە پێش ھەموشیانەوە ئاراستەی گفتوگۆکانی ئێستا لەگەڵ ھێزە سیاسییەکان، گفتوگۆی لەبارەوە کراوە و داواکراوە پەلە بکرێت لە چارەسەرکردنی کێشە سیاسییەکان و یەکلاکردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمار و پێکھێنانی حکومەتێکی خزمەتگوزار، کە بتوانێت چارەسەری کێشە ئەمنی و خزمەتگوزارییەکان بکات.
جەختیشکراوەتەوە لە پێویستی ڕێزگرتن لە دامەزراوەکانی دەوڵەت، لە پێش ھەموویانەوە دەسەڵاتی دادوەریی و یاسادانان و ڕەتکردنەوەی ھەموو جۆرە پێشێلکارییک بۆ سەریان و پەکخستنی کارەکانیان.
چوارچێوەی ھەماھەنگی داواشی لە خەڵکی عێراق کردووە، ھەڵوێستیان ھەبێت لەگەڵ ھەموو ھەنگاوێکی یاسایی و دەستوریی بۆ پێکھێنانی حکومەت و بەرگریکردن لە ئاراستەی دیموکراسی کە ھەموان باوەڕیان پێیەتی.
موقتەدا سەدر بەبۆنەی ١٠ موحەرەم تویتێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاندووە، گەندەڵکاران فەرمانڕەواییان ناکەن و پشتیوانی گەندەڵکارانیش نابن.
تویتەکەی سەدر لەکاتێکدایە شەوی رابردوو نوری مالکی سەرۆکی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا لە پەیامێکدا بەبۆنەی ١٠ی موحەرەمەوە رایگەیاند، تاکو ئەنجومەنی نوێنەران دانیشتنە ئاساییەکانی دەستپێنەکاتەوە، ئەنجومەنی نوێنەران ھەڵناوەشێنرێتەوە و ھەڵبژاردنی پێشوەختەش ناکرێت.
نوری مالکی جەختیشیکردەوە، عێراق وڵاتی پێکھاتەکانە و گەلەکەی لە مەزھەبەکان و نەتەوەکان پێکھاتووە و ناکرێت ئیرادەیەکی بەسەردا بسەپێنرێت، جگە لە ئیرادەی تەواوی گەل لە رێگەی دامەزراوە دەستورییەکانییەوە کە بریتییە لە ئەنجوومەنی نوێنەران.
"تاڵب موسەوی" فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی دیالەی سەربە حەشدی شەعبی بڵاویکردەوە، ھێزێکی سەربە سوپای عێراق و حەشدی شەعبی ئۆپراسیۆنێکی فراوانیان بۆ پشکنینی ناوچەکانی باکوی قەزای میقدادیە لە چوار میحوەرەوە دەستپێکردووە بۆ لەناوبردنی شانە نوستووەکانی تیرۆریستانی داعش و گرەنتیکردنی ئەمنییەتی ناوچەکە.
"موسەوی" وتیشی، ئۆپراسیۆنەکە بەپشتبەستن بەو زانیارییە ھەواڵگیریانە بەڕێوەدەچێت کە بەدەستیان دەگات، ئاماژەی بەوەشکرد، ئامانجیان راوەدونانی چەکدارانی داعشە لە ناوچەکانی روباری دیالە لە باکوری میقدادیە.
"ئەحمەد وەندی" وتیشی، بەبێ دانووستانی نیشتمانی گشتگیر ھیچ چارەسەرێک بۆ قەیرانی سیاسی ئێستای عێراق نییە، چونگە گفتوگۆ ھەنگاوی یەکەمی چارەسەری کێشەکانە. بەپێچەوانەوە دوور کەوتنەوە و لێکترازان بۆشایی نێوان لایەنەکان زیاتردەکات.
(نەسروڵا) لە کۆتایی ڕێوڕەسمی عاشورا لە باشوری بەیروت ڕایگەیاند، داوا لە عێراقییەکان دەکات، کار بکەن بۆ وەلانان و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان و ڕزگارکردنی عێراق، لەو پیلانانەی کە بۆی ئامادە دەکرێت.
لە دوای پەرەسەندنی ناکۆکییەکانی نێوان ھێز و لایەنە عێراقییەکان لە چەند مانگی ڕابردودا، ئەوە یەکەمجارە ڕێبەری حزبوڵای لوبنان پەیام ئاراستەی سەرکردە و لایەنە عێراقیەکان دەکات.
کۆچبەرەکان ھەوڵیانداوە بەرەو ئیتاڵیا بڕۆن، فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی دەڵێت ٥ کەسیش بەتۆمەتی قاچاخچێتی و بازرگانیکردن بە ژیانی کۆچبەرەکانەوە دەستگیرکران.
لە ناوچەی (داتچا)ی سەر بەشاری (مۆغڵا)ش ٥٦ کۆچبەر دەستگیرکران لەگەڵ دوو کەسی بەڕەگەز تورک بە تۆمەتی قاچاخچێتی و بازرگانیکردن بە ژیانی کۆچبەرەکانەوە، لە ناوچەی (مەرمەر)یش ٣٤ کۆچبەری سوری کە ژن و منداڵیان تیدابوو دەستگیرکران.
فیدراسیۆنەکە دەشڵێت، پێشتر لە ڕیکەوتی ٦/٨/٢٠٢٢ ھەر لەناوچەی مەرماریس ٥٦ پەنابەر رزگارکران کە پێشتر دوای گەیشتنیان بە سنوری یۆنان لەلایەن پۆلیسی یٔێشکگری دەریایی یۆنانەوە دیپۆرتکرابوونەوە ، لەھەمان کات و شوێنیشدا دوو پەنابەری تر دەستگیرکران کە بەنیازبوون بپەڕنەوە بۆ یۆنان.
میدیاکانی عێراق بڵاویانکردۆتەوە، دەیان کەس لە دانیشتووانی بەسرە رژاونەتە سەر شەقامەکان و چەند رێگەیەکی گرنگیان لەنێوان ناوچەی کزیزە و زوبێر و بەغداد داخستووە.
لە زیقاریش، خۆپیشاندەران رێگەی زەیتونیان لە ناسریە گرتووە و دەڵێن ساڵانە لەگەڵ ھاتنی وەرزی ھاوین کێشەی کارەبا قوڵتر دەبێتەوە.
شەوی رابردوو بۆ سێیەمین جار، کارەبا لە پارێزگاکانی بەسرە و میسان و زیقار و واست لە باشوری عێراق بڕان، ھۆکارەکەشی بۆ لەکارکەوتنی وێستگەی غازی خۆر زوبێر و ئاگرکەوتنەوە لە بەشێکی وێستگەکەدا بەھۆی زیادبوونی لۆدەوە، دەگەڕێندرێتەوە.
رۆژی ھەینیش، "ئەحمەد موسا" وتەبێژی کارەبای عێراق رایگەیاند، بەھۆی فشار و گەرمای زۆرەوە یەکێک لە سەنتەرەکانی گۆڕینی "١٣٢ کەی ڤی" وێستگەی کارەبای بەسڕە تەقیووەتەوە، ئەوەش بووەتەھۆی کوژانەوەی گشتی و بڕانی کارەبا لە زۆربەی پارێزگاکانی باشوور.
لەبارەی ناوەڕۆکی دەستپێشخەرییەکەی سەدریشەوە ئەو سەرچاوەیە ئاشکرایکردووە، دەستپێشخەرییەکە بەشێوەیەکە حکومەتی نوێی عێراق پێکبھێنرێت، بەڵام بەو مەرجەی رەوتی سەدر بە سەرۆکایەتی موقتەدا سەدر و ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالکی بەھیچ شێوەیەک بەشداری لەو حکومەتەدا نەکەن.
وتیشی، سەدر پێش بڵاوکردنەوەی دەستپێشخەرییەکەی بە شێوەیەکی رەسمی، چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاگادارکردووەتەوە، بەڵام تائێستا وەڵامی سەدریان نەداوەتەوە کە رازی دەبن ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالکی بکرێتە دەرەوەی حکومەتی نوێ یان نا.
حاتەم حەمید وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی عێراق رایگەیاند، ماوەی ١٠ ساڵە حکومەتی عێراق بەرەسمی ناڕەزایی گەیاندووەتە تورکیا لە بەرامبەر دروستکردنی بەنداوی جیزرە لە سەر روباری دجلە، بەڵام حکومەتی ئەنقەرە بەھیچ شێوەیەک گوێی بە ناڕەزایی و داواکارییەکانی حکومەتی عێراقی پشتگوێخستووە و کارەکانی دروستکردنی ئەو بەنداوەش بەردەوامە و بەشێکی زۆریشی تەواو بووە.
وتیشی، ئەگەر ئەو بەنداوەی تورکیا لەسەر روباری دیجلە تەواو ببێت، بەردانەوەی بەشەئاوی عێراق لە لایەن ئەو وڵاتەوە بە رێژەی ٥٦% کەمدەبێتەوە و ئەوەش ھێندەی تر کێشەکانی عێراق لە بواری کەمئاوی قورستر دەکات.
دەقی پەیامەکە...
لەم بۆنە مەزنەدا، یادی رووداوی (الگف) دەکەینەوە، کە ئیمام حسێن سڵاوی خودای لێبێت باوکی ئازادیخوازان راپەڕی دژی ستەمکاران، ھاوخەمی قووڵی خۆم ئاڕاستەی گەلی عێراق و گشت موسڵمانان و مەرجەعی باڵا لە نەجەف دەکەم.
داستانی عاشوورا، کات و شوێن و سنوورەکانی تێپەڕاند و بووە نموونەیەک نەک تەنھا بۆ پێکھاتە و نەتەوەیەک بەڵکو بۆ ھەموو مرۆڤایەتی، لەپێناو ھێنانەئاراوەی دادپەروەری و بەرەنگاربوونەوەی ستەمکاری، ھەرچەندە باجەکەی قورس بوو، بەڵام قوربانیدانی ئیمام حسێن بووە ئامانجێک بۆ رووناکی و نوێبوونەوە بۆ رێگای ئازادی.
ئەمڕۆ لە ھەموو کات زیاتر پێویستمان بە چەسپاندنی بەھا و رەفتارە جوان و بەرزەکانی ئیمام حسێن-ە، بۆیە گرنگە یەکڕیز و یەکدەنگ و یەکھەڵوێست بین لە سێبەری نیشتمان بۆ چاکسازی و خزمەتکردنی خەڵکی خۆڕاگری عێراق کە شایستەی ھەموو خێر و خۆشییەکن، ھەروەھا پێویستە ھەوڵەکانمان یەکخەین بە ئاڕاستەی بنیاتنانی دەوڵەتێکی بەتوانا کە شایستەی عێراق و گەلەکەمان بێت، ھاوکات دووپاتدەکەینەوە وڵاتەکەمان پێویستی بە چاکسازی ریشەییە.
سڵاو لە رۆڵەکانی گەلەکەمان کە یادی عاشوورا دەکەنەوە، سڵاو لەو خۆبەخشانەی کە خزمەتی زیارەتکاران دەکەن، سڵاو بۆ ھێزە ئەمنییەکان.
خودا عێراق و گەلەکەی لە ھەموو خراپەیەک بپارێزێت، دروود بۆ گیانی پاکی شەھیدان، بەخودای گەورە و میھربانتان دەسپێرم.
د. بەرھەم ساڵح
سەرۆک کۆماری عێراق
عەلی جەمالی پەرلەمانتاری چوارچێوەی ھەماھەنگی و ئەندامی لیژنەی نەزاھە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند، لیژنەی نەزاھە کاری لەسەر دەیان دۆسیەی گەندەڵی کردووە، ھەندێک لەو دۆسییانە چەندین مانگ بەدواچوون و لێکۆڵینەوەی وردیان تێدا ئەنجامدراوە، بەڵام بەھۆی چوونە ناوەوەی خۆپیشاندەرانەوە بۆ ناو بینای ئەنجوومەنی نوێنەران، ئەو دۆسییانە لەناوچوون یان ونکراون.
ئەو ئەندامەی لیژنەی نەزاھە ئاماژەی بەوەشکردووە، جۆرێک لە پێشێلکاری کراوە لە ناو ئەنجوومەنی نوێنەران، پەیوەندیی ھەیە بە بڵاوکردنەوە و لەناوبردنی ئەو دۆسیە و کێشانە، بەو ھۆیەشەوە لیژنەکەیان پێویستی بەچەندین مانگ کارکردنی دیکە دەبێت بۆ ئەوەی جارێکی دیکە ئەو دۆسییانەی گەندەڵی کۆبکرێنەوە و لێکۆڵینەوەیان تێدا دەستپێبکاتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی ھاتووچۆی عێراق بڵاویکردەوە، لە یەکی کانوونی دووەم تا ١ی تەمموزی ئەمساڵ ٣٨٥٤ رووداوی ھاتووچۆ لەسەرتاسەری وڵات تۆمارکراون بەبێ ئەوەی ئاماژە بە ژمارەی قوربانییەکان بدات، رووداوەکانیش بریتیبوون لە پێکدادان و وەرگەڕان و کردن بەژێرەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ژمارەی رووداوەکانی ھاتووچۆ بەشێوەی ترسناک زیادیانکردووە و بوونەتە مایەی گیانلەدەستدانی دەیان ھاووڵاتی، ھۆکارەکەشی دەگەڕێتەوە بۆ خێرایی و خراپی رێگەوبانەکان.
لەلایەکی ترەوە، وەزارەتی دارایی عێراق بڵاویکردەوە، لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا چوار ملیار و ٨٩٩ ملیۆن دینار وەک قەرەبووی بیمەکردن دراوە بە زیانلێکەوتوانی رووداوەکانی ھاتووچۆ.
بەپێی ئامارەکان لەساڵی رابردوودا ٤٦٦٦ رووداوی ھاتووچۆ لە عێراقدا تۆمارکراون و ١٥٥٢ کەسیش گیانیان لەدەستداوە.