عێراق
ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاوی کردووەتەوە، مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لەگەڵ فایەق زیدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەریی کۆبووەتەوە و تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیشیان ئەو پێشێلکارییانە بووە کە لە چەند رۆژی رابردوودا بەرامبەر ئەنجومەنی باڵای دادوەری کران.
ئاماژە بەوەش کراوە، کازمی پشتیوانی حکومەتەکەی بۆ ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق دوپات کردوەتەوە و راشی گەیاندوە، ھیچ جۆرە پێشێلکاری و کارێکی نایاسایی بەرامبەر دادگاکان و ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراق قبوڵ ناکەن، بەپێچەوانەشەوە سەرپێچیکاران روبەڕوی سزای یاسایی دەبنەوە.
وەزارەتی کارەبای عێراق بڵاوی کردەوە، پێشتر وەزارەتەکەیان شایستە داراییەکانی کە وەک قەرز لەسەریان کەڵەکە ببوو داوەتەوە بە ئێران، بۆیە لە ئێستادا لایەنی ئێرانی ڕۆژانە بڕی ٤٥ مەتر سێجا گازی سروشتیان بۆ دابین دەکات، بۆ ئەوەی پێداویستی وێستگەکانی کارەبای پێ پڕ بکەنەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی دابینکردنی وزەی پێویست، ژمارەی سەعاتەکانی پێدانی کارەبا بە ھاوڵاتیان زیاتر بووە.
ماوەی چەند ساڵێکە عێراق پشت بە ھاوردەی گازی سروشتی ئێران دەبەستێت، بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا بۆ ھاوڵاتیان و بواری پیشەسازی لە وڵاتەکەیدا.
کۆمپانیای گشتی بازرگانی خۆراک رایگەیاند، دۆسیەی فۆڕمی خۆراک و بەردەوامبوون و پشتیوانیکردنی، یەکێکە لەکارە ھەرە لەپێشینەکانی حکومەت و پشتیوانی بەردەوامبوونی دەکات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەموو ئەو پەرۆشیانەیان لە پێناو دەستەبەرکردنی ئاسایشی خۆراکی وڵاتەکەیە.
کۆمپانیای گشتی خۆراک راشیگەیاندووە، ھەموو سەرەتای مانگێک بێ کێشە بابەتەکانی فۆڕمی خۆراک دەگاتە بریکارەکانی خۆراک، بۆ ئەوەی لەکاتی خۆیدا بەسەر ھاوڵاتیاندا دابەش بکرێت.
کازمی لە کۆنفرانسی ئیسلامی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە بەغداد، وتارێکی پێشکەش کرد و رایگەیانگد، ناکۆکییە سیاسییەکان بوونەتە ھەڕەشە لەسەر دەستکەوتە ئەمنییەکان و شیاو نیە کێشە سیاسییەکان بەبێ چارەسەر بمێننەوە، وتیشی، ھەموان بەرپرسیارن لە گەیشتن بە چارەسەری پێویست بۆ کێشەکان، تەنھا رێگەش دانیشتنی ھەموانە لەسەر مێزی دیالۆگی نیشتمانی .
جەختیشی کردەوە، عێراق لە ھەمووان گەورەترە و پێویستە ھەموو لایەک سازش بکەن لەپێناو بەردەوامبوونی چاکسازییەکان.
کازمی راشیگەیاند، دوای تێپەڕاندنی قەیرانی دارایی و دەستەبەرکردنی مووچەی فەرمانبەران، وڵات لەبەردەم دەرفەتی گەورەدایە بۆ بەدیھێنانی گۆڕانکاری ئابوری.
محەمەد حەلبوسی لە میانی بەشداریکردنی لە کۆنفڕانسی ئیسلامی بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان، پشتیوانی خۆی بۆ دیالۆگی نیشتمانی دەربڕی و داوای لە لایەنە سیاسییەکان کرد لە سەر مێزی گفتوگۆ چارەسەر بۆ کێشەکان بدۆزنەوە.
وتیشی، ناکرێت رەوشی وڵات بەمشێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت، ئەوەی ئەمرۆ پێی گەیشتوون پاشەکشەیە لەوەی پێشتر تێیدابوون، ئەگەر حکومەت بودجەی نەبێت لە کۆتایی ئەمساڵدا ناتوانێت ھیچ پارەیەک خەرج بکات.
حەلبوسی بەبێ ئەوەی ناوی رەوتی سەدر بھێنێت رایگەیاند، گروپێکی سیاسی بە خۆپیشاندانی ئاشتیانە دامەزراوەکانی دەوڵەتی پەکخستوە، لەکاتێکدا دەستور رێگەنادات بە پەکخستنی دامەزراوەکانی دەوڵەت.
لای خۆشییەوە جاسم بەیاتی پەرلەمانتاری دەوڵەتی یاسا ھەڵوێستەکەی حەلبوسی بە درەنگ وەخت ناوبرد و رایگەیاند، حەلبوسی خۆی یەکێک بووە لە پایەکانی پەکخستنی پڕۆسەی سیاسی لە رێگەی ھاوپەیمانی سێ قۆڵییەوە.
بڕیارە ڕۆژی یەک شەممە دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق لە بارەی سکاڵای پەرلەمانتارێکی عێراق کۆببێتەوە کە دژی"مستەفا کازمی"سەرۆک وەزیرانی عێراق تۆمارکراوە و پەیوەندی بە ناردنی ٢٠٠ ملیار دینارەکەی بەغدادەوە بۆ ھەرێمی کوردستان ھەیە.
ئەو سکاڵایەی دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق لەسەری کۆدەبێتەوە، لەلایەن"مستەفا سەنەد" ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تۆکارکراوە.
لە سکاڵاکەدا داوای کردووە ھەموو ئەو بڕیارانە ھەڵبوەشێندرێنەوە کە حکومەتەکەی مستەفا کازمی پشتی پێ بەستووە بۆ ناردنی ٢٠٠ ملیار دینارەکە بۆ ھەرێمی کوردستان.
ساڵح محەمەد عێراقی، ناسراو بە وەزیرەکەی سەدر، لە تویتێکدا رایگەیاند، گرنگتر لە ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەران و ھەڵبژاردنی پێشوەخت، بەشدارینەکردنی ھەموو ئەو پارت و کەسایەتیانەی کە لە دوای ٢٠٠٣وە تا ئەمڕۆ بەشدارییان لە پڕۆسەی سیاسیدا کردووە، بە ھەموو سەرکردە و وەزیری و فەرمانبەر و پلە تایبەتەکانی حزبەکان، بە رەوتی سەدریشەوە.
راشیگەیاند، ئەوە لە جێگەی ھەموو ئەو دەستپێشخەریانەیە، کە ھەندێک بەدوای ئەوەن، لەناویاندا نەتەوەیەکگرتووەکان، ئامادەیی خۆیشی پیشاندا، لە ماوەی ٧٢سەعاتدا رێککەوتنێک ئیمزا بکەن کە ئەو داوایە لەخۆبگرێت، وتیشی نابێت بڵێن دوای ھەڵبژاردنی داھاتوو ئەوە بەدی دەھێنن، بەڵکو ئەگەر ئەو داوایە بەدی نەھێنرێت، ئەوا ھیچ بوارێک بۆ چاکسازی نامێنێتەوە و ئەوکات پێویست ناکات ئەو بە تویت یان ھەر شتێکی تر، دەستوەردان لەو شتانەی بکات کە لە داھاتوودا روودەدەن.
سەرچاوەیەکی ئەمنی ئاشکرایکرد ، تەقینەوەکە لەسەر رێگای قادسیە بەرەو ناوچەی سەوز رویداوە و لە رێی بۆمبێکی چێندراوەوە کاروانێکی ئۆتۆمبێلەکانی سەر بە باڵیۆزخانەی ئوستراڵیا کراوەتە ئامانج ، ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە تەقینەوەکە تەنھا زیانی ماددی لێکەوتۆتەوە .
بە وتەی ڕیاز حلفی، تای خوێنبەربوون وەرزییە، بەڵام ئەوە بەو مانایە نایات کە وەرزەکانی دیکە نامێنێت، حلفی وەزارەتی کشتوکاڵیش تۆمەتباردەکات بەوەی وەک ساڵانی پێشتر ئەمساڵ ھەڵمەتی ڕشاندنی دەرمان دژی نەخۆشییەکە ئەنجامنەداوە و ئەوەش ژمارەی تووشبووەکانی زیاتر کردووە.
لەسەرەتای ئەمساڵەوە ٢٨٩ کەس تووشی تای خوێنبەربوون بوون و ٥٥ کەسیش گیانیان لەدەستداوە، زۆرترین حاڵەتەکانی تووشبوون و گیان لەدەستدانیش لە پارێزگای زیقارە.
رووداوەکانی ھاتووچۆ لە عێراق ڕووی لە ھەڵکشان کردووە و لەماوەی ھەفتەیەکەیدا ٤٣ کەس بە رووداوی ھاتووچۆ بونەتە قوربانی، عێراقیش ریزبەندی پێشوەی وڵاتانی لە تۆمارکردنی رووداوەکانی ھاتووچۆ گرتووە.
ساڵح محەمەد عێراقی کە بە وەزیرەکەی سەدر ناسراوە رایگەیاند، پەرلەمانتارە سەربەخۆ و حزبیەکانیش نەیانتوانیوە کاری خۆیان بکەن، پەرلەمانتارە حزبیەکان تەنھا بەرژەوەندی حزب و خێڵەکانیان دەوێت و پەرلەمانتارە سەربەخۆکانیش نزیکن لەوەی دەرفەتەکان بقۆزنەوە.
ھەروەھا رایگەیاندووە، سەرۆک وەزیرانی کاربەرێکەر زۆرترین ھەڕەشەی لەسەرە حزبە سیاسیەکانیش تەنھا بەرژەوەندی خۆیان بەلاوە گرنگە، لایەنەکانیش دەیانەوێت حکومەت پێکبھێنین تا ئەوەی ماوە لە عێراق بیفرۆشن، دادگاش گەندەڵی و گەندەڵکارانی پشتگوێخستووە لەترسی بڵاوکردنەوەی تۆمارە دەنگی و گرتە ڤیدۆیۆکانیان.
سەرچاوەیەکی نزیک لە رەوتی سەدر ئاشکرایکردووە، نەتەوە یەکگرتووەکان نیگەرانە لەو رەوشەی ئێستا عێراق پێیدا تێپەردەبێت و درک بە گرنگی پێگەی سەدریش دەکات لە گۆرەپانی سیاسیدا ئەوەش بەھۆی ئەو جەماوەرە زۆرەی سەدر ھەیەتی و پێشیوایە کلیلی چارەسەری قەیرانی سیاسی لای سەدرە، بۆیە پلاسخارت ھەوڵی چری دەستپێکردووە بۆ ئەوەی جارێکی دیکە لەگەڵ سەدر لە حەنانە کۆببێتەوە.
ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشکردووە، بەپێی ئەو زانیاریانەی دەستیان کەوتووە لە کۆبوونەوەکەدا پلاسخارت بۆچوونی خۆی سەبارەت بە قەیرانی سیاسی عێراق دەخاتەڕوو ئەوەش دوای ئەوەی کە کۆبوونەوەی لەگەڵ زۆرێک لەلایەنە سیاسیەکانی شیعە و کورد و سوننە ئەنجامداوە.
ئاژانسی ھەواڵیی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق ناسراو بە "سۆمۆ"، لە نامەیەکدا جەختیکردووەتەوە رێکاری یاسایی توند دژی ھەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان دەگرنەبەر لەپێناو رێگریکردن لە بارکردنی ئەو بارە نەوتە نایاساییەکان لە عێراقەوە دێن.
رۆیتەرز راشیگەیاندووە، وەزارەتی نەوتی عێراق و کۆمپانیای سۆمۆ، پارێزگاری لە مافی گرتنەبەری ھەموو رێکارە یاساییەکان دژی ھەر بازرگان یان کڕیارێکی نەوتی خاوی قاچاغ دەکات کە سەلمێندراوە نەوتی عێراقی لە بەندەری جەیھانی تورکیا بارکردووە، بەبێ ئەوەی لەلایەن سۆمۆوە پشتگیری بکرێت.
ئاژانسی رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو پەیامەی کۆمپانیای سۆمۆ لەچوارچێوەی زنجیرە ھەوڵەکانی وەزارەتی نەوتی عێراقدایە، بۆ کۆنترۆڵکردنی داھاتی نەوتی ھەرێمی کوردستان.
وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێز چەکدارەکانی عێراق راگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، مستەفا کازمی فەرماندەی گشتیی ھێز چەکدارەکان، جەختدەکاتەوە لە تێکەڵنەبوونی ھێزە ئەمنی و سەربازییەکان لە ململانێ سیاسییەکان و نەبوون بە بەشێک لە ناکۆکییەکان، فەرمانیشیکردووە بە توندترین سزای یاسایی لە دژی ھەر ئەفسەرێک، کە سەرپێچی رێنماییە نەگۆڕەکان لەو بارەیەوە بکات.
جەختیشی لە پێویستی گرتنەبەری ئەو رێکارانە و سزادانی سەرپێچیکارەکان لەسەرجەم یەکە ئەمنی و سەربازییەکان کردەوە.
وتیشی، مستەفا کازمی جەختدەکاتەوە لە رێگریکردن لە دامەزراوە ئەمنی و سەربازییەکان بۆ بڵاوکردنەوەی ھەر راگەیاندراوێکی سیاسی یان بەزاندن و پابەندنەبوون بەچوارچێوە سەربازیی و ئەمنییەکەی دامەزراوەکە.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق بڵاویکردەوە، بە سەرپەرشتی و پلانی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکان و بەپشتبەستن بەزانیاری وردی ھەواڵگری، فرۆکە جەنگییەکان شەش گورزی ئاسمانییان ئاراستەی پێنج مۆڵگەی تیرۆریستان لەناوچەکانی باشوری قەزای روتبەی سەربە پارێزگای ئەنبار کردووە و دواتریش ھێزێکی تایبەتی سوپای عێراق لە رێگەی ھەلیکۆپتەرەوە دابەزیونەتە ناوچەکە و کێوماڵیان کردووە.
راشیگەیاندوە، لە ئۆپراسیۆنەکەدا ھێزی ئاسمانی و یەکەیەکی تایبەتی سوپا و ھەواڵگری بەشدارییان کردووە، کە یەکێک بووە لە کردەوە جۆرییە ھاوبەشەکان بۆ لەناوبردنی پاشماوەی تیرۆریستانی داعش.
کازم عەلی عەباس سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان دەڵێت، بەردەوامن لە ھەوڵەکانیان بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق و دەستپێکردنەوەی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەران لەرۆژانی داھاتوودا.
ھەروەھا راشیگەیاندووە، ھەنگاوەکانی ئێستای رەوتی سەدر ئەنجامی ئەرێنی بۆ عێراق نابێت و بەھەوڵێک بۆ کودەتا بەسەر دەوڵەت و پڕۆسەی سیاسیی ناویبردووە.
ھەروەھا سەرکردەکەی چوارچێوەی ھەماھەنگی راشیگەیاندووە، چوارچێوە ھەموو رێگاکانی بەکارھێناوە بۆ ئەنجامدانی دانووستان لەگەڵ رەوتی سەدر، بەڵام تائێستا بێ ئەنجام بووە.