عێراق
عەلائەدین قەیسی وتەبێژی دەستەی دەروازەکانی عێراق رایگەیاند، کۆی ئەو زیارەتکارانەی تا رۆژی ٨ی ئەیلول لە رێگەی دەروازە وشکانییەکان و ھەردوو فڕۆکەخانەی بەغداد و نەجەف سەردانی وڵاتەکەیان کردووە، گەیشتووەتە ٣٣٣ ھەزارو ٣٦٤ زیارەتکار.
ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێرانیش لە سەردانێکیدا بۆ دەروازەی مێھران داوای لە زیارەتکارانی وڵاتەکەی کرد پەلە نەکەن لە رووکردنە دەروازەکانی عێراق تا ئەو کاتەی کێشەی گواستنەوەی زیارەتکاران لە ناوخۆی عێراق چارەسەر دەکرێت.
وتیشی، ھەر کاتێک لێپرسراوانی عێراق ئامادەیی زیاتری پێشوازیان ھەبوو، دەتوانن رێگە بە چوونی زیارەتکارێکی زۆرتر بدەن بۆ ناو خاکی عێراق.
"عائید ھیلالی" سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی ڕایگەیاند، سەرکەوتنی ھەر دەستپێشخەرییەک، بەندە بە ڕەزامەندی ڕەوتی سەدر لە سەر دەستپێشخەرییەکە و وەستانی تویتەکانی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر.
ئاشکراشیکرد، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا چەندین دەستپێشخەری بۆ چارەسەری رەوشی چەقبەستووی عێراق خراونەتەڕوو و لایەنەکان ھەوڵیانداوە بگەنە ڕێکەوتن، بەڵام بە تویتێکی سەدرھەوڵەکان شکستیھێناوە کە ئەوەش خزمەت بە بەرژەوەندی گشتی ناکات.
"ھیلالی" راشیگەیاند، رەوتی سەدر ناتوانێت چوارچێوەی ھەماھەنگی پەرت بکات و تاکە ڕێگەش بۆ دەربازبوون لەو رەوشە، گفتۆگۆی لایەنە سیاسییەکانە.
"فازڵ فەتلاوی" ئەندامی چوارچێوەی ھەماھەنگی رایگەیاند، رەوتی سەدر ھاوبەشێکی سەرەکییە لە پڕۆسەی سیاسی و گەشبینن بە دانوستانەکانیان لەگەڵ کوتلە سیاسییەکان، بە رەوتی سەدریشەوە.
"فازل فەتلاوی" وتیشی، پێویستە ئارامی ڕەوشەکە بپارێزرێت و بەردەوام بێت، لایەنەکانیش دوور بن لە لێدوانی توند و دەبێت بە دانوستان چارەسەر بۆ کێشەکان بدۆزرێتەوە.
لای خۆشیەوە، "ئەحمەد عیساوی" ئەندامی رەوتی حیکمە رایگەیاند، بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ھەموو رێگەکانی بەڕووی ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەراندا داخست.
وتیشی، چوارچێوە لیژنەیەک پێکدەھێنێت بۆ دیاری کردنی ئەو خاڵانەی کە بۆ قۆناغی داھاتوو دانوستانی لەسەر دەکات، گرنگترینیان دەستپێکردنەوەی کۆبوونەوەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانە.
سۆزان مەنسور وتەبێژی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ھەرچەندە بەڕەسمی ھیچ لایەنەکێک ئاگادارنەکراوەتەوە بۆ رۆژی کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بەڵام ڕەنگە دوای مەراسیمی چلەی ئیمام حسێن دانیشتنەکان دەستپێبکاتەوە.
ھاوکات سۆران عومەر سەرۆکی فراکسیۆنی کۆمەڵ لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ھەوڵەکان بۆ کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەردەوامە.
ھەر لەوبارەیەوە عالیە نسەیف ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران دەستپێکردنەوەی دانیشتنەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی لە دوای چلەی ئیمام حسێن پشتڕاستکردووەتەوە.
"ساڵح محەمەد عێراقی"ناسراو بە وەزیرەکەی سەدر لە پەیامێکدا کۆتایی بە دەنگۆکانی گەڕانەوەی فراکسیۆنی سەدر ھێنا بۆ ناو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ڕایگەیاند، گەڕانەوەیان قەدەغەیە.
وەزیرەکەی سەدر باسی لەوەشکردووە، فراکسیۆنی سەدر ئەگەر بگەڕێتەوە بۆ ناو ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ھەڵوەشانەوەی دەگەڕێتەوە نەک بۆ بەستنی ھاوپەیمانی لەگەڵ چوارچێوەی ھەماھەنگی.
وتیشی، پێویست بە گەڕانەوەی فراکسیۆنی سەدر ناکات بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، بەڵکو بە کشانەوەی کورد و سوننە ئەنجومەنی نوێنەران شەرعییەتی نامێنێت و ھەڵدەوەشێتەوە.
ساڵح محەمەد عێراقی دەڵێت، ھەست بەفشاری سەر ھاوپەیمانانیان دەکەن، بەڵام دۆخەکە قوربانی دەوێت بۆ کۆتاییھێنان بە مەینەتییەکانی گەلی عێراق و رەتکردنەوەی گەندەڵکاران.
لەدرێژەی پەیامەکەیدا وەزیرەکەی سەدر جەختی لە پێکھێنانی حکومەتێکی زۆرینەی نیشتمانی کردەوە و پێکھێنانی حکومەتی تەوافوقی ڕەتکردەوە.
وەزیرەکەی سەدر داواش لە پەرلەمانتارە سەربەخۆکان دەکات ھەڵوێستی ئازایانەیان ھەبێت بۆ کۆتاییھێنان بەقەیرانەکانی عێراق و جەختیشدەکاتەوە لەوەی کلیلی چارەسەری کێشەکان ھەڵوەشانەوە ئەنجومەنی نوێنەران و ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، مستەفا کازمی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکان لەگەڵ (مایکڵ کۆرێلا) فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا کۆبووەتەوە و لە دیدارەکەدا دوا پەرەسەندنەکانی رەوشی عێراق و ناوچەکە و دۆسیە ھاوبەشەکانی پەیوەست بە ئاسایشی ھەرێمی و ھەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر گفتوگۆیان لەبارەوە کراوە.
ھەروەھا لەبارەی ھەماھەنگی دوو قۆڵی و پەرەپێدانی پەیوەندییەکان لە بوارەکانی ئەمنی و سەربازی گفتوگۆ کراوە، بەتایبەت لە بواری مەشق و راھێنان و پێشکەشکردنی راوێژ و پسپۆڕی ئەمنی لەپێناو بەرزکردنەوەی توانای ھێزە سەربازییەکانی عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییە ئەمنییەکان.
کۆبوونەوەکەی دادگای فیدراڵی تایبەتە بە داواکاری "موقتەدا سەدر" بۆ ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ھەروەھا چەندین سکاڵای دیکە سەبارەت بە شکستھێنانی ئەنجومەنەکە لە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و تێپەڕاندنی وادەی دەستوری بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق تاوتوێدەکرێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە دادگای فیدراڵی عێراق چوار جار کۆبوونەوەی سەبارەت بە بڕیاردان لە چارەنووسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دواخستووە، پێشتریش ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی رەتکردەوە و رایگەیاند، لە دەسەڵاتی ئەواندا نییە.
بە پێی ھەواڵی میدیا عێراقییەکان، کازمی بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانی ئەمریکا دەکات.
کازمی لە میانەی کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردەی لایەنە سیاسییەکان رایگەیاندووە کە سورە لەسەر سەردانەکەی بۆ ئەمریکا، لەگەڵ ئەوەی پێشنیازێک خراوەتە بەردەمی بۆ ئەوەی ئەو سەردانە ئەنجامنەدات و کەسێک لە شوێنی خۆی بنێرێت، چونکە ئەگەر ھەیە لەو ماوەیەدا خۆپیشاندەرانی تشرین و لایەنگرانی سەدر خۆپیشاندان دەستپێبکەنەوە.
ھەر لەو کۆبوونەوەیەدا کازمی ئەو سەردانەی بۆ ئەمریکا بە گرنگ ناوبردووە.
ئەوە لەکاتێکدایە کە رۆژی ٢٣ی ئاب، بەھۆی ئالۆزییەکانی عێراق و خۆپیشاندانەکانی لایەنگرانی سەدرەوە، کازمی کۆتایی بەسەردانێکی ھێنا بۆ میسر کە بۆ بەشداریکردن لە لوتکەی سەرکردەکانی میسر و ئوردن و بەحرەین و ئیمارات ئەنجامی دابوو.
فیدانت باتل وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، کاتی ئەوەھاتووە ھەموو لایەنەکانی عێراق کۆتایی بەو چەقبەستوییە سیاسییە بھێنن کە لە وڵاتەکەدا دروستبووە.
راشیگەیاند، واشنتۆن داوا لە ھەموو لایەنە عێراقییەکان دەکات ئارامبن و لە توندوتیژی دوربکەونەوە و رێگەی ئاشتیانە بگرنەبەر بۆ چارەسەرکردنی قەیران و چەقبەستویی سیاسی.
کۆبوونەوەکەی دادگای فیدراڵی لە کاتژمێر ١٢:٣٠ خولەکی نیوەڕۆوە دەستیپێکردووە و تایبەتە بە داواکاری "موقتەدا سەدر" بۆ ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ھەروەھا چەندین سکاڵای دیکە سەبارەت بە شکستھێنانی ئەنجومەنەکە لە ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و تێپەڕاندنی وادەی دەستوری بۆ پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق تاوتوێدەکرێن.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە دادگای فیدراڵی عێراق چوار جار کۆبوونەوەی سەبارەت بە بڕیاردان لە چارەنووسی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دواخستووە، پێشتریش ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق ھەڵوەشانەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی رەتکردەوە و رایگەیاند، لە دەسەڵاتی ئەواندا نییە.
بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەی راگەیاندنی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەیەکدا کازمی و پلاسخارت رەوشی عێراق و دوایین پێشھات و چەقبەستویی سیاسی وڵاتەکەیان تاوتوێکردووە.
هەروەها باس لەو ھەوڵانە کراوە کە حکومەتی عێراق دەیدات بۆ پاراستنی ھاووڵاتیان.
لە کۆبوونەوەکەدا گرنگی پشتگیریکردنی دەستپێشخەرییەکەی کازمی بۆ دیالۆگی نیشتمانی دوپاتکراوەتەوە و جەختکراوەتەوە لەوەی دەبێت پشت بە گفتوگۆ ببەسترێت، چونکە تەنیا ھۆکارە بۆ دەربازبوون لە قەیرانی سیاسی و گرەنتیکردنی سەقامگیری عێراق.
"ھیشام رکابی" لێپرسراوی نوسینگەی مالکی ئاشکرای کرد، محەمەد شیاع سودانی لای ھەموو ھێزە سیاسییەکان قبوڵکراوە و تائێستاش ھیچ کاردانەوە و ناڕەزایەتییەک نەبووە دژی کاندیدی سودانی بۆ پۆستی سەرۆک وەیرانی داھاتووی عێراق. بە وتەی رکابی، لە ڕۆژانی داھاتوودا ئەو پێشوازییانە دەبین بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران لەلایەن سودانی و پێکھێنانی حکومەتێکی بەھێز کە داخوازییەکانی گەلی عێراق بەدیبھێنێت.
لای خۆیەوە "مەحمود حەیانی" سەرکردە لە ھاوپەیمانی فەتح پابەندبوونی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە کاندیدکردنی سودانی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران دووپاتکردەوە.
کۆمەڵەکە لە بەیاننامەیەکدا بڵاویکردەوە، کەمبوونەوەی ئاستی ھەردوو ڕوباری دیجلە و فوڕات، پلانی کشتوکاڵی ئەمساڵی دووچاری کێشەی گەورە کردووتەوە، ئێران ھەشت سەرچاوەی ئاوی لە عێراق گرتووەتەوە، لە ھەمان کاتیشدا تورکیا وەک پێویست بەشە ئاوی عێراق لە ھەردوو روباری دیجلە و فوڕات بەرناداتەوە.
کۆمەڵەی جوتیارانی عێراق ھۆشداری ئەوەشی داوە، زۆرینەی خاکی عێراق مەترسی بە بیابانبوونی لەسەرە، ئەگەر بێت و ئەمساڵ بارانی پێویست نەبارێت، وڵاتەکە ڕووبەڕووی کارەساتی راستەقینە دەبێتەوە.
کۆمەڵەی نێودەوڵەتی (ئانالیتکس) کە تایبەتە بە توێژینەوە لە بواری تیرۆر و چاودێریکردنی کردەوە تیرۆریستیەکان لە جیھاندا، لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، بە پێی ئەو بەدواداچون و بەڵگانەی کۆیان کردوونەتەوە، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا کۆتایی مانگی حوزەیرانی رابردوو، عێراق لەسەر ئاستی جیھان لە پلەی یەکەمی ئەو وڵاتانەدایە کە بەھۆی تیرۆر و گروپە تیرۆریستییەکانەوە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە.
راشیگەیاند، لە ماوەی شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا لە عێراق ٣٣٧ کردەوەی تیرۆریستی تۆمارکراوە و دوای ئەویش نەیجیریا بە پلەی دووەم دێت بە ٣٠٥ کردەوەی تیرۆریستی و سوریاش بە پلەی سێیەم دێت کە ١٤٢ کردەوەی تیرۆریستی تێدا ئەنجامدراوە.
بە پێی راگەیەندراوێکی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، سەرەڕای ئەوەی عێراق سەرچاوەی داھاتی زۆر و جیاوازی ھەیە و بە پێی زانیارییەکانی وەزارەتی دارایی و بانکی ناوەندیش کە یەدەگی دراو ٢٢ ملیار دۆلار زیادیکردوە تەنھا لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، بەڵام رەوشی ئابووری رۆژ لە دوای رۆژ بەرەو خراپتر دەچێت و ھۆکارە سەرەکییەکەشی نەبوونی یاسای بودجەیە.
ڕاشیگەیاندوە، بە پێی ئەو زانیاری و ئامارانەی کۆیان کردوونەتەوە، دەرکەوتووە نەبوونی یاسای بودجە زیانی بە زیاتر لە ٢٢ ملیۆن ھاوڵاتی عێراقی گەیاندووە.
لیژنەی دەستپاکی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردوەتەوە، لە ئەنجامی لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونیان بۆ بابەتی دابەشکردنی سەبەتەی خۆراک کە حکومەتی عێراق لە رێگەی وەزارەتی بازرگانی و بریکارەکانی خۆراکەوە بە سەر ھاوڵاتیاندا دابەشیان کردووە، بۆیان دەرکەوتووە گەندەڵییەکی زۆری تێدا کراوە.
راشیگەیاندوە، ھۆکاری سەرەکی ئەو گەندەڵییە زۆرەی لە دابەشکردنی سەبەتەی خۆراکدا کراوە ئەو گرێبەستە خراپانەیە کە بۆ دابینکردنی سەبەتەی خۆراک ئیمزا کراون و تائێستاش رێژەی گەندەڵییەکە گەیشتووەتە ١٥١ ملیۆن دۆلار.