عێراق
ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کۆبوونەوەیەکی ئاساییان لە نوسینگەی "عەممار حەکیم" بە ئامادەبوونی "محەمەد شیاع سودانی" سەرۆک وەزیران و "محەمەد حەلبوسی" سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئەنجامداوە.
راشیگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا گوێ لە راپۆرتی ئەو وەفدی حکومەت گیراوە کە سەردانی واشنتۆنیان کرد و میکانیزمی کاراکردنی رێککەوتنی ستراتیژی نێوان عێراق و ئەمریکاش لەسەر بنەمای بەرژەوەندی ھەردوو وڵات
تاوتوێکراوە.
ھەر لە کۆبوونەوەکە "سودانی" رایگەیاندووە، پێشکەوتنی بەرچاو ھەیە لە تەواوکردنی رەشنوسی پڕۆژە یاسای بودجە و بەمنزیکانە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت بۆ ئەوەی دەنگی لەسەر بدرێت.
ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەتیش جەختیکردەوە لە گرنگی پەسەندکردنی یاسا گرنگەکان لە ئەنجومەنی نوێنەران، کە پەیوەندییان بە بەرژەوەندی گەلەوە ھەیە.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە رۆژی دووشەممە موحسین مەندەلاوی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، تەیف سامی وەزیری دارایی جەختیکردووەتەوە، کە ھەفتەی داھاتوو پڕۆژە یاسای بودجە، دەگاتە ئەنجومەنی نوێنەران.
تۆمەتبارێک دەستگیرکرا کە ھەوڵیداوە زیاتر لەنیو ملیۆن دۆلار بە قاچاخ بباتە دەرەوە
راگەیاندنی ھێزەکانی پۆلیسی فیدراڵی بڵاویانکردەوە، دوای دەستکەوتنی زانیاری ورد و پشکنین بۆ ئۆتۆمبێلێک لە یەکێک لە خاڵەکانی پشکنین لە قەزای خورماتوو، کەسێک دەستگیرکراوە کە ھەوڵیداوە ٦٠٥ ھەزار و ٥٠٠ دۆلاری ئەمریکی بەشێوەی نایاسایی بباتە دەرەوە، پارەکەشی لە چەندین شوێنی ئۆتۆمبێلەکەی شاردبووەوە. ھاوکات دەمانچەیەکیشی پێگیراوە.
ئەو تۆمەتبارە بازرگانی دراوە و خەڵکی خورماتووە و نیشتەجێی ھەولێرە، لەچەند شارێکیش ئۆفیسی حەواڵەی ھەیە.
ئەوە سێیەمین ھەڵمەتی لەو جۆرەیە کە لە ماوەی ٢٤ سەعاتدا لەلایەن ھێزەکانی فیدراڵی عێراقەوە ئەنجامبدرێت.
د. بڕیار رەشید ئەندامی لیژنەی ئابوری و پیشەسازیی و بازرگانی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لەسەر داوای لیژنەکەیان، سبەینێ بانگھێشتی "عەلی عەلاق" پارێزگاری بانکی ناوەندیی دەکەن بۆ لیژنەکەیان، بۆ تاوتوێکردنی بابەتەکانی پەیوەست بە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار و ئاستەنگییەکان و رێگەچارەکان.
د. بڕیار رەشید وتیشی، لە کۆبوونەوەکەشدا داوای زیادکردنی ناوەندەکانی فرۆشتنی دۆلار بەنرخی رەسمی لە سلێمانی دەکەن.
ئەلینا رۆمانوسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغداد لە تویتێکدا رایگەیاند، بەھەموو شێوەیەک ھانی وەفدی ھەرێمی کوردستان دەدەن بۆئەوەی سەردانی بەغداد بکەن بە مەبەستی گەیشتن بە رێککەوتن لەسەر بودجە و سوتەمەنی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، چارەسەرکردنی کێشە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان ھەرێمی کوردستان و عێراق، خزمەت بە بەرژوەندییە نیشتیمانییەکانی عێراق دەکات و ھاکارێکی سەرەکیش دەبێت بۆ سەربەخۆیی کەرتی وزە و سەقامگیری ھەرێمیی.
محەمەد شەمەری پەرلەمانتاری ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، بەرزکردنەوەی بەھای دینار لە بەرامبەر دۆلار بڕیارێکە و دەرچووە و جێبەجێش دەکرێت، ھۆکاری دانەبەزینی بەھای دۆلاریش لە بازاڕەکانی عێراق، پەیوەندی بەچەند رێکارێکی حکومەتی عێراقەوە ھەیە و ھەموو کوتلەکانی ئەنجومەنی نوێنەران و لایەنە سیاسییەکانیش پشتیوانی دەکەن لە پێناو سەقامگیری بازاڕی دراو و کۆنترۆڵکردنی لەلایەن حکومەتەوە.
وتیشی، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە وردی گفتوگۆی لەسەر رێکار و رێوشوێنەکان کردووە بۆئەوەی لە چەند مانگی داھاتوودا بەھای دۆلار کەمبکاتەوە، بەتایبەتیش دوای سەقامگیربوونی بازاڕەکانی دراو لە عێراقدا، چونکە ئەم پرسە لەئێستادا کاری لە پێشینەی حکومەتە.
عەتوان عەتوانی سەرۆکی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە ڕۆژنامەی سەباحی رەسمی رایگەیاندووە، دوای ئەوەی ئەنجومەنی وەزیران بەھای یەک دۆلاری بە ھەزارو ٣٠٠ دینار دیاریکرد، جارێکی تر گفتوگۆ لەسەر پرۆژەیاسایی بودجەی ٢٠٢٣ لە نێوان ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی دارایی دەستیپێکردووەتەوە و بەتایبەتیش بۆ ڕێکخستنەوەی ئەو کورتھێنانەی بەھۆی دابەزاندنی بەھای دۆلار لە بودجەدا دروست دەبێت.
وتیشی، داڕشتنەوەی پرۆژەیاسایی بودجەی ٢٠٢٣ لەلایەن وەزارەتی داراییەوە بۆئەوەی یەک دۆلار بە ھەزار و ٣٠٠ دینار دیاریبکرێت کە لە سەرەتا لە پرۆژەیاساکەدا یەک دۆلار بە ھەزارو ٤٥٠ دینار دیاریکرابوو، بووەتە ھۆی دواکەوتنی ڕەوانەکردنی پرۆژەیاسایی بودجەی ٢٠٢٣ بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق.
بەگوێرەیی نووسراوێکی بانکی ناوەندی کە ئاڕاستەی ھەموو ئەو بانکانە کراوە کە مۆڵەتیان ھەیە، پێویستە لە ئەمڕۆ دووشەممەوە بە شێوەی ئەلیکترۆنیی دۆلار بکڕن، ئەگەر نا بێبەش دەبن لەو بڕە پارەیەی کە رۆژانە بانکی ناوەندیی دەیخاتەڕوو.
بەگوێرەی نووسراوەکە کە ئیمزای عەمار خەڵەف جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندیی لەسەرە، پێویستە بانکەکان لەسەر پێگەی FITR و بەشێوەی ئەلیکترۆنیی دۆلار بکڕن.
شیروان دوبەردانی سەرۆکی لیژنەی ھەرێم و پارێزگاکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە رۆژنامەی سەباحی رەسمی راگەیاندوە، چاوەڕوانی ڕەشنوسی ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانن لەسەر بنەمای رێککەوتنی نێوان لایەنەکان.
وتیشی، ئەستەمە لەمانگی ١٠ی ئەمساڵدا ئەو ھەڵبژاردنە بکرێت، چونکە تائێستا لایەنە سیاسییەکان رێکنەکەوتوون و یاساکانی کۆمیسیۆن و ھەڵبژاردنیش ھەموارنەکراونەتەوە.
لای خۆیەوە، محەمەد شەمەری پەرلەمانتاری ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندووە، تائێستا ھیچ جۆرە رێککەوتنێک لەسەر ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان نەکراوە کە بە سانت لیگۆ یان تێکڕا یاخود فرەبازنەیی بێت.
عەبدولسەلام حەسەن پسپۆڕی ئابووری عێراق رایگەیاندووە، پابەندبوونی سەرۆکایەتیی و بەڕێوەبەرایەتییەکانی شارەوانی لە عێراق بە ھەندێک بڕیار و رێنمایی تایبەت بە پێدانی مۆڵەتی خانووبەرە و باڵەخانە بازرگانییەکان لەسەر بنەمای ڕووبەری زەوی دیاریکراو، بووەتە ھۆی بەھەدەردانی داھاتێکی زۆر.
وتیشی، ئەو جۆرە کارکردنەی شارەوانییەکان وایکردووە داھاتێکی زۆر بەھەدەر بدەن کە دەگاتە ٩٠ ملیار دینار لە مانگێکدا، کە پێویستە حکومەت لەسەر نەخشەی خانووبەرە و باڵەخانە بازرگانییەکان پارە وەربگرێت نەک لەسەر روبەری زەوی، چونکە بەزۆری ئەو ڕوبەری زەوییەی مۆڵەتی بۆ وەردەگیرێت، دواتر دابەش دەکرێت و چەند خانوو و باڵەخانەیەکی لەسەر دروست دەکرێت.
بەوتەی ئەو پسپۆڕەی بواری ئابوری، ئەگەر حکومەت شێوازی کارکردنی شارەوانییەکان تەنھا لە پێدانی مۆڵەتی خانوو و باڵەخانە بازرگانییەکان ڕێکبخاتەوە، مانگانە ٩٠ ملیار دیناری بۆ دەگەڕێتەوەو دەتوانێت چەندین پرۆژەی خزمەتگوزاری پێئەنجام بدات.
ئەحمەد وەندی سەرکردە لە ھاوپەیمانی نەسر کە حەیدەرعەبادی سەرۆکایەتیی دەکات رایگەیاندووە، حکومەتی ئێستایی عێراق لە بەردەم ئاستەنگی زۆردایە و پێشتر ھاوپەیمانی نەسر بە ئاشکرا وتویەتی بەشێک نییە لە ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت، بەڵام ئامادەی ھەموو جۆرە ھاوکارییەکی حکومەتە لەو بابەتانەی گرنگ و پێویستن.
وتیشی، ھەر جۆرە کێشە و ناکۆکییەک لەناوخۆی ھاوپەیمانییەکان، کاریگەری خراپی لەسەر ئەدای حکومەتی عێراق دەبێت و لە ئێستاشدا کێشە و ناکۆکی تەنھا لە ناوخۆی سوننەکاندا نییە، بەڵکو ناکۆکی لە نێوماڵی شیعەشدا ھەیە لەسەر زۆر بابەت کە تائێستا چارەسەر نەکراون، داواش لەھەموو لایەنەکان دەکەن بەرژوەندییە نیشتیمانییەکان لە پێشینەی کارەکانیان بێت و بگەڕێنەوە بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنەکان.
وەزارەتی ناوخۆی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆی عێراق لە سەردانەکەیدا بۆ سعودیە، لەگەڵ عەبدولعەزیز بن سعود وەزیری ناوخۆی ئەو وڵاتە لێکتێگەیشتنێکیان لە بواری ئەمنیدا ئیمزاکردووە کە لەماوەی ٤٠ ساڵی رابردوودا و تائێستا رێککەوتنێکی بەھێزی ئەمنی لەو جۆرە لە نێوان ھەردوو وڵاتدا ھاوشێوەی نەبووە.
راشیگەیاندووە، رێککەوتنەکە تەواوی بواری ئەمنی دەگرێتەوە وەک ئاڵوگۆڕی زانیاری ھەواڵگری و ئەمنی و کاری ھاوبەش بۆ روبەڕوبوونەوەی بازرگانان و بەکارھێنەرانی ماددە ھۆشبەرەکان و رێکخستنەوەی ھێزەکانی ھەردوولا لەسەر سنورە ھاوبەشەکانی نێوانیان.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق ئاماری مانگی یەکی ئەمساڵی سەبارەت بە دۆسیەی ھاوسەرگیری و جیابوونەوە لە عێراق بڵاوکردەوە و بەپێی ئامارەکە، ژمارەی ھاوسەرگیری نوێ لە مانگی کانونی دووەمی ڕابردوودا گەیشتووەتە زیاتر لە ٢٦ ھەزار حاڵەتی ھاوسەرگیری.
ھاوکات حاڵەتەکانی جیابوونەوە ٦٤٣٣ حاڵەت بووە، واتە لە ھەر رۆژێکدا نزیکەی ٢١١ حاڵەتی جیابوونەوەی ھاوسەران لە عێراق تۆمارکراوە.
ھەر بە پێی ئامارەکە پارێزگای بەغداد لە ریزبەندنی یەکەمدایە و دوای ئەوەیش پارێزگاکانی نەینەوا و دیالە دێن.
محەمەد حەنون وتەبێژی وەزارەتی بارزگانی عێراق رایگەیاند، وەزارەتەکەی پرۆژەیەکی ئامادەکردووە بۆ سەرلەنوێ کردنەوەی کۆمەڵگەکانی ھەرەوەزی بە مەبەستی فرۆشتنی کاڵا بنەڕەتییەکانی وەک گۆشت و مریشک و شیرو ئاردی سفر بە نرخی تێچوو بە خێزانە ھەژار و کەمدەرامەتەکان.
وتیشی، ماددە سەرەکییەکانی سەبەتەی خۆراک بۆ ماوەی ٨ مانگ دەستبەرکراوەو بەردەوامیشن لە ھاوردەکردنی ماددە خۆراکییەکان و گەیاندنی بە گەنجییەکان .
ھەروەھا ژووری بازرگانی دیالە رایگەیاند، زیاتر لە ١٣ ملیۆن کەس لە عێراق لەژێر ھێڵی ھەژارییەوەن و کردنەوەی کۆمەڵگەکانی ھەرەوەزی و فرۆشتنی کاڵا سەرەکییەکان بە دینار بە خێزانە ھەژارەکان جگەلە کۆنترۆڵکردنی نرخ لە بازاڕەکاندا خواست لەسەر دۆلار بەرێژەی لەسەدا ٥٠ کەمدەکاتەوە و رێگری دەکات قۆرغکاری و یاریکردن بە نرخەکان.
ھەیبەت حەلبوسی پەرلەمانتار و سەرکردە لە حزبی تەقەدوم کە محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆکایەتی دەکات لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردوە، بەھۆی پابەندنەبوونی لایەنەکانی ناو ھاوپەیمانی سیادە بە رێککەوتن و خاڵ و مەرجەکانەوە، ھاوپەیمانی سیادە لە دوای ساڵێک لە پێکھێنانی بەرەو کۆتایی و ھەڵوەشانەوە دەچێت.
راشیگەیاندوە، لە کاتێکدا حزبی تەقەدوم کە ٣٧ کورسی لە ئەنجومەنی نوێنەران ھەیە، رازی بوو بەوەی ھاوپەیمانییەک لەگەڵ چەند لایەنێک پێکبھێنێت کە بەھەموویان ١٤ کورسییان ھەیە، بەڵام بەرەو ئەوە دەچێت بەشێکی ئەو لایەنانە لە رێککەوتنەکان بکشێنەوە و ئامانج و بەرژوەندییە کەسییەکان بە سەر بەرژوەندییە نیشتیمانییەکاندا زاڵ بێت، بۆیە مەترسییەکی جددی لەسەر ھەڵوەشانەوەی ھاوپەیمانی سیادە ھەیە.
فەیسەڵ نائیلی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، وەفدەکەی عێراق لە واشنتۆن دەیان کۆبوونەوە و دانوستانیان لەگەڵ لێپرسراوانی ئەمریکا کردووە بە مەبەستی رێککەوتن لەسەر جێگیرکردنی بەھای دیناری عێراقی لە بەرامبەر دۆلار و لە ئەنجامیشدا چەند رێککەوتنێک کراوە بەتایبەتی بۆ ھەڵوەشاندنەوەی ئەو کۆت و بەندانەی بانکی فیدراڵی ئەمریکا خستوویەتییە سەر کەرتی بانکیی عێراق.
وتیشی، رێککەوتنەکان بەرزکردنەوەی بەھای دینار لە بەرامبەر دۆلار لە خۆدەگرێت، بەڵام بەو مەرجانەی ئەمریکا کە پێویستە عێراق جێبەجێیان بکات و دیارترینیشیان رێکخستنەوەی کەرتی بانکیی و رێگرتنی تەواوە لە بردنەدەرەوەی دۆلار لە عێراق بە قاچاخ.
عەلی فەتلاوی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتحیش رایگەیاندووە، ئەمریکا یارییەکی ناشرین بە ئابووری عێراقەوە دەکات بە مەبەستی بەدەستھێنانی ئامانجەکانی و ھەر ئەمریکاش لە پشت دابەزرینی بەھای دینارە لە بەرامبەر دۆلار.
حەیدەر مەجید وتەبێژی ئەمیندارێتی گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، دوای گەیشتنی سێ فڕۆکەی ھاوکاری بە فڕۆکەخانەی لازقیە لە سوریا، کۆی ھاوکارییەکانی عێراق بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی تورکیا و سوریا گەیشتووەتە ٥٠ فڕۆکە، لەو ژمارەیەش ٢٤ فڕۆکە گەیشتوونەتە دیمەشق و حەلەب لە سوریا کە ١٢٦.٥ تۆن ھاوکارییان پێبووە و ٢٦ فڕۆکەش گەیشتوونەتە پارێزگای غازی عەنتاب لە تورکیا کە ١٣٦.٥ تۆن ھاوکارییان گواستووەتەوە بۆ زیانلێکەوتووانی بومەلەرزەکەی ئەو وڵاتە.
ئاژانسی سانای رەسمی سوریاش بڵاویکردووەتەوە، لە سەرەتای بومەلەرزەکەوە تائێستا زیاتر لە ٣٠ وڵاتە ھاوکارییان رەوانەی سوریا کردووە کە ١٥٠ فڕۆکە بوون و گەیشتوونەتە فڕۆکەخانەکانی دیمەشق و حەلەب و لازقیە.
رێکخراوی تەندروستی جیھانیش داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە ٨٤.٥ ملیۆن دۆلار کۆبکرێتەوە بە مەبەستی دابینکردنی پێداویستییە پزیشکییەکان بۆ سوریا و تورکیا کە زۆر پێویست بۆ چارەسەرکردنی بریندارانی بومەلەرزەکەی ئەو دوو وڵاتە.