عێراق
بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەکەی سودانی، بڕیاریشیداوە بڕی ٥٠٠ ھەزار دینار بۆ فەرمانبەر خەرجبکرێت لە رۆژی دەستھەڵگرتنی لە فەرمانگەکەی، مۆڵەتە کەڵەکەبووەکانی دوای دەستھەڵگرتن بەنەقدی پێدەرێت، شەش مانگ پێش خانەنشینبوونی ھەر فەرمانبەرێکیش مامەڵەی خانەنشینبوونەکەی دەستپێدەکات تاکو ھیچ دواکەوتنێک لە رێوشوێنەکاندا روونەدات، گەرەنتی پێدانی مووچەی خانەنشینی بکرێت لەکاتی خۆیدا.
ھەر بەپێی بڕیارەکان، ساڵانە یەکجار بۆ گەشتکردن لە ھێلی ئاسمانی عێراق داشکاندنی بە رێژەی ٢٥% بۆ خانەنشینان دەکرێت، ئەولەیەت دەدرێتە خانەنشینان بۆ چارەسەر لە دەرەوە لەسەر ئەرکی دەوڵەت.
بانکی ناوەندیی عێراق، ھەفتەی رابردوو لە رۆژی یەکشەممە تا پێنج شەممە بڕی ٧١٠ ملیۆن و ٩٤٨ ھەزارو ٨٧ دۆلاری بە تێکڕای رۆژانەی ١٤٢ ملیۆن و ١٨٩ ھەزارو ٨٧دۆلار خستۆتەبازاڕەوە، بەراورد بە ھەفتەی پێشووتر بڕی خستنەڕوو بەرێژەی ٢١.٩٨% کەمیکردووە.
بانکی ناوەندیی عێراق، بۆ سەنەدات و پاکتاوی نێودەوڵەتی کارتی ئەلکترۆنی ھەر سەد دۆلارێک بە ١٣٠ ھەزارو ٥٠٠ دینار دەفرۆشێت بۆ حەواڵە، نەقدیش سەد دۆلار بە ١٣١ ھەزار دینار دەفرۆشێت.
عەلی لامی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، بڕیارە رۆژی سێشەممەی داھاتوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، لە کۆبوونەوەی ئاسایی ھەفتانەیدا، گۆڕانکاری لە نرخی بەرمیلێک نەوتدا بکات لە پرۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٣ کە پێشتر نرخی یەک بەرمیل بە ٦٥ بۆ ٧٠ دۆلار دیاریکرابوو، بەڵام دوای دەستکاریکردنی لەو کۆبوونەوەیەدا، نرخی یەک بەرمیل نەوت بە ٥٥ بۆ ٦٠ دۆلار دیاری دەکرێت.
وتیشی، ئەوە دوا گۆڕانگاری دەبێت کە ئەنجومەنی وەزیران لە پرۆژەیاسای بودجەی گشتی ٢٠٢٣دا بیکات و بەوەش ھیچ رێگرییەک لە بەردەمیدا نامێنێت و پرۆژەیاساکە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات بۆئەوەی لە ماوەیەکی کەمدا دوای گفتوگۆ و راپۆرتی کۆتایی، دەنگی لەسەر بدرێت و پەسەند بکرێت.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی عێراق بڵاویکردەوە، لە ئۆپراسیۆنێکدا پێنج تیرۆریستی داعش لە دەوروبەری وادی عوزێم لە سنوری پارێزگای سەڵاحەدین کوژراون، ئۆپراسیۆنەکەش ٤٨ کیلۆمەتر لە باشووری قەزای خورماتووەوە ئەنجامدراوە.
ھاوکات لە راگەیەنراویکی تردا شانەی راگەیاندنی ئەمنیی عێراق ئاماژەی بۆ ئەوەکردوە، پێنج ئەندامی داعش دەستگیرکراون، کە لەلایەن ئاژانسی ھەواڵگری و لێکۆڵینەوە فیدراڵییەکانی وەزارەتی ناوخۆ بەپێی ماددەی چواری تیرۆر داواکرابوون، یەکێک لە دەستگیرکراوەکان بەشداربووە لە بۆمبڕێژکردنی ئۆتۆمبێل.
ئەلینا رۆمانۆڤسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغداد لە تویتێکدا رایگەیاند، دەستپێکردنی ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین ساڵێک بەرلەئێستا، جگە لەوەی زیانی گیانی و ماددی زۆری بە ئۆکراین گەیاندووە، زیانی زۆری بە ھەموو وڵاتانی جیھانیش گەیاندووە، چونکە روسیا لە رێگەی دستپێکردنی ئەو شەڕەوە بووە ھۆی بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک لەھەموو وڵاتانی جیھاندا و کاریگەری و لێکەوتەی خراپیشی لێکەوتەوە، بەتایبەتیش لە وڵاتە ھەژارەکان.
باڵیۆزی ئەمریکا، لە بەغداد باسی لەوەشکردووە، ھاوشێوەی وڵاتانی جیھان، ھێرشەکانی روسیا بۆسەر ئۆکراین کاریگەری خراپی لەسەر ھەموو تاکێکی عێراقیش دروستکردووە، چونکە بەجۆرێک نرخی خۆراک بەرزبووەتەوە، ھەندێک لە عێراقییەکان توانای کڕینیان نییە، چونکە داھاتیان کەم و سنوردارە.
حاکم زاملی، سەرکردە لە رەوتی سەدرکە موقتەدا سەدر سەرۆکایەتی دەکات، گرتەیەکی ڤیدیۆیی عەبدولمەھدی کەربەلایی نوێنەری مەرجەعی باڵای شیعەکانی عێراقی بڵاوکردووەتەوە، وەک ئاماژەیەک بۆ دەربڕینی ھەڵوێستی رەوتی سەدر لەسەر ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن ، کە تیایدا دەڵێت بەھەموو شێوەیەک لەدژی ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنن بەو شێوەیەی چوارچێوەی ھەماھەنگی ھەوڵی بۆ دەدات.
دەشڵێت، ھەڵوێستیان ئەوەیە کە لە ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنی دژی لیستی داخراو و یەک بازنەیین.
ئەوەش یەکەم جارە، سەرکردەیەکی رەوتی سەدر لە دوای کشانەوەیان لە پرۆسەی سیاسی، ھەڵوێستی رەوتەکەی لەسەر پرسێکی سیاسی ئاشکرابکات، کە ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردنەکانە.
فەیسەڵ نائلی ئەندامی لیژنەی دارایی، لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، سەرەتای مانگی داھاتوو، حکومەت پڕۆژە یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات، ھەوڵیش دەدات بۆ چارەسەرکردنی سەرجەم خاڵە ناکۆکەکانی نێوان حکومەتی عێراق و ھەرێم، بەر لەوەی پڕۆژە یاساکە رەوانە بکات.
ئەحمەد فەواز، ئەندامی لیژنەی یاساییش دەڵێت، ئەنجومەنی نوێنەران ئامادەیە بۆ تاوتوێکردن و پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای بودجە.
جەختیشیکردەوە، لە گرنگی پەسەندکردنی لەپێناو خزمەتکردنی ھاووڵاتیان، جێبەجێکردنی پڕۆژە راگیراوەکان.
وتیشی، ئەنجومەنی نوێنەران، دەسەڵاتی زیادکردن و ھەموارکردنی بڕگەکانی پڕۆژەیاساکەی ھەیە، کوتلە سیاسییەکانیش لێکتێگەیشتنی زۆریان کردووە بۆ یەکلاکردنەوەی دۆسیە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان حکومەتی عێراق و ھەرێم.
فەیسەڵ نائلی ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، سەرەتای مانگی داھاتوو حکومەت پڕۆژە یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات و ھەوڵیش دەدات بۆ چارەسەرکردنی سەرجەم خاڵە ناکۆکەکانی نێوان حکومەتی عێراق و ھەرێم، بەر لەوەی پڕۆژە یاساکە رەوانە بکات.
ئەحمەد فەواز ئەندامی لیژنەی یاساییش دەڵێت، ئەنجومەنی نوێنەران ئامادەیە بۆ تاوتوێکردن و پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای بودجە، جەختیشیکردەوە لە گرنگی پەسەندکردنی لەپێناو خزمەتکردنی ھاووڵاتیان و جێبەجێکردنی پڕۆژە راگیراوەکان.
وتیشی، ئەنجومەنی نوێنەران دەسەڵاتی زیادکردن و ھەموارکردنی بڕگەکانی پڕۆژەیاساکەی ھەیە و کوتلە سیاسییەکانیش لێکتێگەیشتنی زۆریان کردووە بۆ یەکلاکردنەوەی دۆسیە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان حکومەتی عێراق و ھەرێم.
تورکی عەتبی، سەرکردە لە ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە نوری مالکی سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاندووە، لە چوارچێوەی بەدواداچونەکانیان بۆ ئەو تیرۆریستە عێراقییانە و کەسوکارەکانیان، کە تائێستا لە کەمپی ھۆل ماونەتەوە، لە ژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی سوریای دیموکراتدان، بۆیان دەرکەوتووە لەئێستا ھێزە ئەمنییەکانی عێراق سەرقاڵی یەکلاکردنەوەی چارەنووسی زیاتر لە ھەزار و ٦٠٠ تیرۆریستی عێراقی و ژن و منداڵەکانیان لەو کەمپە.
وتیشی، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق دەیانەوێت ئەو تیرۆریستانە، ژن و منداڵەکانیان بگەڕێنێتەوە، بە ھەر رێگەیەک بێت دادگایی بکرێن، چونکە مانەوەیان لەو کەمپە وەک بۆمبێکی چێندراو وایە، لە ھەرکاتێکدا بێت دەتەقێتەوە.
"مەحمود حیانی" بە "عەرەبی جەدید"ی راگەیاند، تا ئەم ساتە ھیچ رێککەوتنێکی سیاسی نییە سەبارەت بە ھەموارکردنەوەی بەشێک لە بڕگەکانی دەستور، ئەگەرچی پێویستی زۆری بە ھەموارکردنەوە ھەیە بۆ کۆتایھێنان بە قەیرانەکان.
وتیشی، ھەموارکردنەوەی دەستور بەبێ رێککەوتنی سیاسی ناکرێت و پێویستی بە راپرسی گەل ھەیە، چونکە ئەگەر سێ پارێزگا رەتیبکاتەوە ھیچ گۆڕانکارییەک روونادات.
جەختیشی کردەوە لەوەی، دەبێت ھێزە کوردییەکان رەزامەندی لەسەر ھەمواری دەستوربدەن، ھەموارکردنەوەی بڕگەکانیشی پێویستی بە دانوستان و مشتومڕی دوورودرێژ ھەیە.
لای خۆشیەوە،"حەسەن جبوری" ئەندامی ھاوپەیمانی سەروەری ئاشکرایکرد، ھێزە سیاسییە سونەکان دژی ھەموارکردنەوەی دەستور نین، بەڵام ھەموارکردنەوەکە دەبێت تاوتوێ بکرێت و ھەمووان رێککەوتنی لەسەر بکەن.
بە بەشداری سەرۆکی ئەنجومەن و پەرلەمانی وڵاتانی عەرەبی و ئەندامی یەکێتییەکە، سبەینێ لە بەغداد ٣٤مین گۆنگرەی یەکێتی پەرلەمانە عەرەبییەکان دەستپێدەکات و محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆکایەتیی کۆنگرەکە دەکات.
بۆ بەشداریکردن لە کۆنگرەکەش ئەمڕۆ حەنەفی جیبالی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی میسر بە یاوەری ژمارەیەک پەرەلمانتارکەیشتنە بەغداد و لە لایەن موحسین مەندەلاوی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێشوازیان لێکرا، لە دیدارێکدا مەندەلاوی جەختیکردەوە لە گرنگی سەرکەوتنی کۆنگرەکە و سود وەرگرتن لە ئامادەبوونی تەواوی پەرلەمانەکان بۆ بەدیھێنانی بەرژەوەندی گەلەکانیان.
د.بریار رەشید ئەندامی لیژنەی ئابوری و پیشەسازی، لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندییان بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بانگھێشتکرد، گفتوگۆیان لەبارەی ھەوڵەکانی بانکی ناوەندی بۆ سەقامگیرکردنی بەھای دۆلار کرد.
د.بریار رەشید راشیگەیاند، پارێزگاری بانکی ناوەندی دڵنیاییداوە کە کۆبوونەوەکانیان لە ئەمریکا، زۆر ئەرێنی بووە و ھەنگاوی باشیانناوە بۆ سەقامگیرکردی بەھای دۆلار، ھەروەھا لە ھەوڵدان ئاسانکاری زیاتر بکەن بۆ پێدانی دۆلار بە ھاووڵاتیان و بازرگانان بە نرخی رەسمی، ھەوڵدەدەن رێگری لە بەقاچاغبردنی دۆلار بۆ دەرەوە بکەن.
سەرۆک کۆمار لە کۆشکی بەغداد، چاویکەوت بە حسین ئەمیرعەبدوڵاھەیان وەزیری دەرەوەی ئێران ، بانگھێشتنامەیەکی لەلایەن ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری ئێرانەوە پێگەیشت بۆ سەردانیکردنی تاران.
لە دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار دووپاتیکردەوە، عێراق و ئێران وەک دوو دراوسێ پەیوەندی مێژوویی ، رایەڵەی ھاوبەش پێکەوەگرێیداون، دەتوانن رۆڵیان ھەبێت لە بەھێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە.
ھەروەھا سەرۆک کۆمار ئاماژەیکرد بە ھەڵوێستەکانی ئێران، وەستانی لە پاڵ گەلی عێراق لە بەرەنگاربوونەوەی ئاڵەنگارییەکان، پشتیوانیکردنی گەلی کورد دوای کیمیابارانی ھەڵەبجە و ئەنفال و دواتریش لە جەنگی دژ بە گروپی تیرۆریستی داعش.
لە بەرامبەردا وەزیری دەرەوەی ئێران جەختی کردەوە لە ھەڵوێستی وڵاتەکەی بۆ پشتیوانیکردنی ھەوڵەکانی عێراق لە چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری.
بەپێی ئەو کارنامەیەی فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران بڵاویکردووەتەوە، رۆژی پێنج شەممە، دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەدەچێت، کە لە حەوت تەوەر پێکھاتووە، یەکێکیان دەنگدانە لەسەر پێکھێنانی لیژنەی پسپۆڕانی تایبەت بە دیاریکردنی ئەنجومەنی کۆمیسیارانی کۆمیسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە عێراق.
تەوەرێکی تری دانیشتنەکەی ئەنجومەنی نوێنەران، خوێندنەوەی دووەمە بۆ پێشنیازەیاسای ھەمواری سێیەمی یاسای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگا و قەزاکان، کە لەلایەن ھەردوو لیژنەی یاسایی، ھەرێم، پارێزگاکانەوە پێشکەش کراوە.
عەلی حەمە ساڵح، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، بانکی ناوەندی عێراق رەزامەندی داوە کە لە پارێزگاکانی عێراق بەشداربووانی پرۆژەکانی نیشتەجێبوون بۆ پێدانی قیستی یەکەکانیان ١٣٢ ھەزار دینار بدەن لە بەرامبەر ١٠٠ دۆلار، بۆ ئەو مەبەستەش خاوەنی کۆمپانیاکان دەبێت، لە بانک خۆیان تۆمار بکەن، بۆ ئەوەی بانکی ناوەندی کۆی پارەی بەشداربووانیان لە دینارەوە بۆ بکاتەوە بە دۆلار.
ئاماژە بۆ ئەوەشدەکات، قسەیان لەگەڵ سەرۆکی دەستەی وەبەرھێنانی ھەرێمی کوردستان کردووە بۆ ئەوەی ئەو بڕیارە پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستانیش بگرێتەوە.
ھاوکات پارێزگاری بانکی ناوەندی وتوویەتی، ئەو بڕیارە ھەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە، بەمەرجێک خاوەنی کۆمپانیاکان رێکاری پێویست بگرنەبەر.
د. بڕیار رەشید ئەندامی لیژنەی ئابوری و پیشەسازیی و بازرگانی لە ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لەسەر داوای لیژنەکەیان، سبەینێ بانگھێشتی "عەلی عەلاق" پارێزگاری بانکی ناوەندیی دەکەن بۆ لیژنەکەیان، بۆ تاوتوێکردنی بابەتەکانی پەیوەست بە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار و ئاستەنگییەکان و رێگەچارەکان.
د. بڕیار رەشید وتیشی، لە کۆبوونەوەکەشدا داوای زیادکردنی ناوەندەکانی فرۆشتنی دۆلار بەنرخی رەسمی لە سلێمانی دەکەن.