سەفین دزەیی بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی حکومەتی ھەرێم لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، لە میانی سەردانەکەی ھاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ ھەرێمی کوردستان، داوایان لێکردووە گەشتەکانی نێوان سلێمانی و تورکیا دەستپێبکاتەوە، بەڵام ئەو وڵاتە ھۆکاری خۆی ھەیە بۆ راگرتنی گەشتەکان.

ئەوەشی خستەڕوو، ھەوڵەکانیان بەردەوامی دەبێت بۆ دەستپێکردنەوەی گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان سلێمانی و تورکیا.

کۆمپانیای گواستنەوەی نەوت و بۆرییەکانی تورکیا (بۆتاش) رایگەیاند، لە مانگی تەموزی ساڵی رابردوو لە بۆرییەکانی تورکیاوە ٣١ ملیۆن و ٤٩٣ ھەزار بەرمیل گواستراوەتەوە، بەڵام لە مانگی تەموزی ئەمساڵ بەھۆی راگرتنی نەوتی ھەرێم، تەنھا ٢٥ ملیۆن و ١٦٤ ھەزار بەرمیل نەوتیان گواستووەتەوە، بەم جۆرەش گواستنەوەی نەوت لە بۆرییەکانی تورکیاوە ٣١% کەمیکردووە.

تورکیا چوار بۆری گواستنەوەی نەوتی ھەیە و لە ئێستادا لە سێ بۆرییەوە گواستنەوەی نەوت بەردەوامە، بەڵام لە ھێڵی بۆریی کەرکوک-جەیھان تاکو ئێستا گواستنەوەی نەوت دەستیپێنەکردووەتەوە.

لە ساڵی ٢٠١٤ عێراق لە دادگای نێوبژیوانی لە پاریس لەسەر گواستنەوەی نەوتی ھەرێم بەبێ وەرگرتنی مۆڵەت لە وەزارەتی نەوتی عێراق داوایەکی یاسایی دژی تورکیا تۆمارکرد، ٢٥ی ئازاری ئەمساڵیش دادگاکە دۆسێکەی لە بەرژەوەندی عێراق یەکلا کردەوە و جگە لە بە نایاسایی ناساندنی ھەناردەی نەوتی ھەرێم، بڕیاریدا تورکیا زیاتر لە ملیارێک و ٤٠٠ ھەزار دۆلار وەک قەرەبوو بە عێراق بدات، تورکیاش پابەندبوونی خۆی بە بڕیاری دادگا بە راگرتنی نەوتی ھەرێم راگەیاند، بەڵام تا ئێستا ئەنقەرە ئامادە نییە قەرەبووەکە بە بەغداد بدات.

ھێمن بەھجەت بەڕێوەبەری ناحیەی ئاغجەلەر بە کوردسات نیوزی راگەیاند، خێزانێکی خەڵکی گوندی قولە، بەمەبەستی گەشتوسەیران چونەتە سەیرانگای بۆگدی سەربە ناحیەی ئاشتی، منداڵێکیان بەناوی شەھرام فەھمی تەمەن ھەشت ساڵان، کەوتوەتە ناو ئاوی سەیرانگاکە، شەپۆلی ئاوەکەش منداڵەکەی بەرەو گوندی گۆپتەپە راپێچ کردووە.

وتیشی، تیمەکانی بەرگری شارستانی ناحیەی ئاغجەلەر و تەقتەق و چەند تیمێکی غەواس لەھەوڵی دۆزینەوەی تەرمەکەیدان، بەڵام تا ئێستا تەرمەکەی نەدۆزراوەتەوە.

ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، سیاسەتی کابینەی نۆیەم سفرکردنەوەی کێشەکان بووە لەگەڵ بەغداد بەپێی دەستور لەو چوارچێوەیەشدا چەندین رێککەوتنیان لەگەڵ حکومەتی عێراق کردووە، بەڵام بە ھۆی پابەندنەبوونی حکومەتی عێراقەوە رێککەوتنەکان جێبەجێنەکراون.

وتیشی، ئەگەر یاسای بودجەی عێراق وەک خۆی جێبەجێبکرێت، ھەرێمی کوردستان دەتوانێت بەشێکی زۆر لە کێشەکانی چارەسەر بکات، وەزیری دارایی ھەرێم لە میانەی پێشوازیکردنی لە وەفدێکی پارلەمانی کەنەدا، رایگەیاند، ھەوڵی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی لە ئارادایە بۆ تێپەڕاندنی کێشەکان و داوای لە وەفدەکەی کەنەداش کرد کە رۆڵیان ھەبێت لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندیییەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد.

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی کۆبووە و چەند بڕیارێکی دەرکرد، لە نێویشیاندا بەھێزکردنی سیستمی بەرگری ئاسمانی و زامنکردنی ئاسمانی عێراق، ئەوەش بەپێی راگەیەنراوێکی نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق.

لەکۆبوونەوەکەدا بڕیاردرا وەزارەتی بەرگری لەگەڵ کۆمپانیای تالیسی فەرەنسی گرێبەستی کڕینی سیستمی بەرگری ئاسمانی ئیمزابکات.

 ھەر لە کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاردرا، کە وەزیرەکان رۆژێک دیاریی بکەن بۆ پێشوازیکردن لە ھاوڵاتیان و بەدواداچوون بۆ سکاڵاکانیان. 

مایلز کاگیز وتەبێژی پێشوی ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە بەرنامەی تا یەکی کوردسات نیوزدا رایگەیاند، ئەمریکا جێگۆڕکێ بە ھێزە سەربازییەکانی دەکات و ھێزی نوێ دێنە جێگەیان، حکومەتی عێراقیش ئاگاداری ھەموو جۆرە جموجوڵێکی ھێزەکانی ئەمریکایە و لە نزیکەوە چاودێری دەکات.

لەئێستادا نزیکەی دوو ھەزار و ٥٠٠ سەربازی ئەمریکی و ھەزار سەربازی ھاوپەیمانان لەچەند بنکەیەک لە عێراق و ھەرێمی کوردستان جێگیرن کە ئەرکیان مەشقکردنە بە ھێزە عێراقییەکان و پێشمەرگە و ساڵانە ئاڵوگۆڕ بە ھێزەکان دەکرێت. 

سەفین دزەیی لێپرسراوی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ھەرێم لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەنوسان رەتیکردەوە، جموجوڵی ئەم دواییەی ھێزەکانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان لە ھەرێمی کوردستان مەترسیداربێت و دەڵێت ئەو جموجۆڵە سەربازییانە تەنیا ئاڵوگۆڕی ھێزەکانە.

سەرباری دڵنیاییدانی ئەمریکا و ھاوپەیمانان لەبارەی ئاڵوگۆڕی ھێزەکان و بوونی ھەماھەنگی لەگەڵ حکومەتی عێراق لەو بارەیەوە، نوری مالیکی سەرۆکی ھاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا دەڵێت، جوڵەی ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و لە وڵاتانی دراوسێ، جێگەی نیگەرانییەکی گەورەیە، چونکە ھێزەکانی ئەمریکا دەیانەوێت سنوورەکانی نێوان عێراق و سوریا دابخەن.

جەختی لەوەشکردەوە، ھێزەکانی ئەمریکا بەھیچ شێوەیەک ھیچ کارێک لە عێراق ناکەن و رەنگە داخستنی سنوورەکان بۆ کۆتاییھێنان بێت بە حکومەتەکەی بەشار ئەسەد. 

پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد رایگەیاند، دوای ئەوەی دیوانی چاودێری دارایی عێراق سەردانی ھەولێریان کرد وردبینینیان بۆ داھاتی نانەوتی شەش مانگی ھەرێمی کوردستان کرد، راپۆرتی کۆتاییان پێشکەش بە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کردووە، ماوەتەوە وەزیری دارایی عێراق ئیمزا لەسەر خەرجکردنی مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێم بکات.

وتیشی، ئەندامانی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانیش بڕیاریانداوە، بە دواداچوون بکەن بۆ ھۆکاری نەناردنی موچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان.

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، لە نزیکی فاملی مۆڵی قەزای سێمێڵ دوو ئۆتۆمبێلی باندێکی بازرگانی ماددەی ھۆشبەر تەقەیان لە ھێزێکی ئەمنی کردووە.

وتیشی، یەکێک لە بازرگانەکانی باندەکە لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیرکراوە و دەستبەسەر ٤٥ کیلۆ ماددەی ھۆشبەریشدا گیراوە.

وەزارەتی دارایی ھەرێم لە رونکردنەوەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەھیچ جۆرێک لەلایەن تیمی تەکنیکی ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستانەوە ئاگادار نەکراونەتەوە لەبونی پێشنیاری ناردنی ٥٩٨ ملیار دینار لەلایەن بەغدادەوە تا تا ڕەتکرابێتەوە.       

دەشڵێت، وەک وەزارەتی دارایی پابەندی خۆیان بەجێبەجێکردنی سەرجەم مادەو بڕگەکانی یاسای گشتی بودجەی عێراق دوپات دەکەنەوەو ھیوادارن حکومەتی عێراقیش یاساکە وەک خۆی جێبەجێ بکات.       
وەزارەتی دارایی ھەرێم جختیکردووەتەوە، ھەرکات بڕیاری ناردنی ھەر بڕە پارەیەک لە عێراقەوە بۆ ھەرێمی کوردستان دراو خرایە سەر ھەژماری بانکی وەزارەت، بەشێوەیەکی فەڕمی ڕایدەگەیەنن وەک چۆن پێشتر ڕایانگەیاندووە.

ھەڵگورد شێخ نەجیب سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی سۆران لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، چەند مانگێکە کار لەسەر ئەوە دەکەن چارەسەری کێشەی زەوییە سندوقییەکان و کێشەی کەرتی ٢٢ لە ماستەرپلانی شارەوانی سۆران و کێشەی گوندەکان بۆ دروستکردنی خانوو بکرێت، لە ئێستاشدا وەزارەتی شارەوانی ئەو کێشەیەی چارەسەرکردووە، ھاووڵاتیان دەتوانن داواکاری دروستکردنی خانوو پێشکەش بکەن.

وتیشی، لیژنەیەکیان پێکھێناوە و ئاسانکاری دەکات تا ئەو ھاووڵاتییانەی خاوەنی زەوی سندوقین بتوانن بە ئاسانترین شێوە بەبێ رۆتینات مامەڵەی دروستکردنی خانوەکانیان دەستپێبکەن.

بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی گەرمیان لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەگەرچی حاڵەتەکان توندنین و لەژێر کۆنترۆڵدان، ھاوکات تیمەکانی تەندروستی سەرقاڵی پشکنینی تایبەتن بۆ زیاتر دڵنیابوونەوە، بەڵام لەگەڵئەوەشدا پێویست دەکات ھاووڵاتیان ئاگاداری خۆیان بن و رێکارەکانی خۆپارێزیی بگرنەبەر، بەتایبەتی لە گرتنەبەری پاکوخاوێنی و دڵنیابوونەوە لە پاکیی و شیاویی ئاوی خواردنەوەیان، دوورکەوتنەوە لە خواردنێک کە سەردانەپۆشراو بێت یان لە ژینگەیەکی ناخاوێن دابێت، شۆردنی بەردەوامی دەستەکان بە باشی.

ھەروەھا داواش لە ھاووڵاتیان دەکات لەکاتی بوونی حاڵەتی نەخۆشیی سکچووندا، رێنماییە پزیشکییەکان بەباشیی جێبەجێبکەن و لە ئەگەری توندبوون و بەردەوامیی نەخۆشیەکەدا سەردانی نەخۆشخانە بکەن بۆ وەرگرتنی چارەسەری پێویست.

کەریم عەلی، سەرۆکی لیژنەی وزەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لەسەر قسەکردن لەسەر دەروازەی سنووریی پەروێزخان، لەلایەن بەشی یاسایی وەزارەتی داراییەوە بەپێی ماددەی دووی یاسای خراپ بەکارھێنانی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن سکاڵای لەسەر تۆمارکراوە.

وتیشی، تێبینییان لەسەر سکاڵاکە ھەیە، چونکە دادوەرەکە برای سەرپەرشتیاری دەروازەی سنووریی پەروێزخانە، ھەروەھا لەلایەن ئاسایشی گەرمیانەوە لە فەرمانی دەستگیرکردنەکەی ئاگادارکراوەتەوە، لەکاتێکدا ئەو ماددەیەی سکاڵاکەی پێ تۆمارکراوە پەیوەندیی بە پۆلیسەوە ھەیە، ھەربۆیە تانە لە سکاڵاکە دەدەن و داوا دەکەن، دادوەر و دادگایەکی دیگە کەیسەکە ببینن.

 

ئاڵپئەرسڵان بایراکتار وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکانی تورکیا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی "تی ئاڕ تی" رەسمی وڵاتەکەی رایگەیاند، تورکیا ئامانجی کاراکردنەوەی بۆرییە نەوتییەکانە بە زووترین کات. وتیشی، لەئێستادا پڕۆسەی چاکسازی ھێڵی بۆری نەوتی ھەرێمی کوردستان بەرەو بەندەری جەیھان لە کۆتایی نزیک بووەتەوە. 

ئەو لێدوانەی وەزیری وزە و سامانە سروشتییەکانی تورکیا لەدوای ئەوە دێت کە رۆژی ٢٢ی ئەم مانگە لە ئەنقەرە لەگەڵ وەزیری نەوتی عێراق کۆبووەوە جەختی لەسەر دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان کردەوە، دوای نۆژەنکردنەوەی بۆریە نەوتییەکە.

تورکیا لە رۆژی ٢٥ی ئاداری ئەمساڵەوە، ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستانی لەڕێگەی بەندەری جەیھانەوە راگرت، کە رۆژانە ٤٥٠ ھەزار بەرمیل بوو.

دەزگای ئاسایشی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، دوای بەدواداچوون و چاودێریکردنی وورد، ھێزەکانی ئاسایش بەبڕیاری دادوەری لێکۆڵینەوە لە رۆژی ٢٠٢٣/٨/٢٧ بۆ پشکنین و بەدواداچوون لە سنووری ئیدارەی راپەڕین، لەسەر بنەمای زانیاری پێشوەخت، توانیان حەوت پارچەی یەک کیلۆگرامی ماددەی ھۆشبەر لە جۆری حەشیش کە دەکاتە (٧٠٠٠) گرام دەستیبەسەردابگرن.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە ئێستادا بە ماددەی ٢٦ لە یاسای بەرەنگاربونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان و کارتێکەرە ئەقڵیەکان پەڕاوی لێکۆڵینەوەی بۆکراوەتەوە.